آرمان هیأت - پشتوانه ی برنامه های مناسبتی مذهبی!

برنامه های تلویزیونی مناسبتی، شکلی کلیشه ای، تکراری و مبتنی بر عواطف و احساسات به خود گرفته و از شناخت معرفتی نسبت به مذهب و جهان امروز بی بهره است.

شماره 21 ـ رمضان 1426 ـ مهر 1384

برنامه های تلویزیونی مناسبتی، شکلی کلیشه ای، تکراری و مبتنی بر عواطف و احساسات به خود گرفته و از شناخت معرفتی نسبت به مذهب و جهان امروز بی بهره است.

دکترعماد افروغ، رییس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: به عقیده ی من برنامه های تلویزیونی از پشتوانه ی مطالعاتی و تحقیقاتی کافی برای تولید برخوردار نیستند و همین مساله روی برنامه های مناسبتی مربوط به روزهای عزاداری و شادی، تاثیر منفی می گذارد.

افروغ راجع به کیفیت برنامه های مناسبتی - مذهبی که از تلویزیون پخش می شود و شرایطی که موجب ایجاد نوعی کلیشه سازی و سطحی نگری در برنامه های این روزها به وجود آورده است، گفت: به نظر می رسد به نوعی برنامه سازی در تلویزیون گرفتار تب آنتن شده است و رقابت کاذبی که میان شبکه های مختلف سیما به وجود آمده، کیفیت برنامه ها را دچار نزول کرده است. انگار تنها هنر تلویزیون این است که در هنگام برگزاری مراسم اعیاد مذهبی یا ایام عزاداری، دوربین خود را در یک یا چند محل انجام این نوع مراسم قرار دهد و به انعکاس صرف یک رویداد مذهبی بپردازد. در حالی که وظیفه ی تلویزیون و رسانه این نیست. چون به هر حال بیشتر افراد به محل برگزاری مراسم می روند و از نزدیک در برگزاری آن شرکت می کنند. تلویزیون باید در این روزها طوری عمل کند که به جلب و جذب مخاطب بپردازد و آنهایی که به هر دلیل در این مراسم شرکت نمی کنند را نسبت به شرکت و استفاده از آن علاقمند کند و مطالبی را به آنها انتقال دهند.

وی خاطر نشان کرد: برنامه های تلویزیونی که اکنون در روزهایی از سال به یک مناسبت مذهبی می پردازد به ندرت ابعاد معرفتی و اندیشه ای این واقعه ی بزرگ را مورد توجه قرار می دهند. این درحالی است که در سخنرانی هایی که در مورد مناسبت های مختلف از جمله واقعه ی بزرگ عاشورا و قیام امام حسین (ع) می شود، به جادوانگی، عظمت، تاثیر گذاری و زایا بودن این واقعه ی بزرگ انسان ساز اشاره می گردد. اما جنبه ی زایا بودن این واقعه، کمتر به تصویر کشیده شده است و در برنامه های تلویزیونی به گونه ای تاثیر گذار که بتواند با بیننده هم ارتباط برقرار کند به این موارد اشاره نشده است.

رییس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در ادامه، راجع به دیگر دلایل عدم تولید و پخش برنامه های با کیفیت مناسبتی اعلام کرد: مساله اینجاست که به نظر می رسد مدیران و سفارش دهندگان تولید برنامه در صدا و سیما خودشان را آماده ی چنین مناسبت هایی نمی کنند. امسال هم که دست به پخش سریال های تکراری زده اند. ساخت برنامه ی خوب مناسبتی، نیازمند برنامه ریزی دقیق و بلند مدت است. من در این باره به یکی از مدیران تلویزیون برای ساخت برنامه های مناسب با روزهای ویژه ی مذهبی در طول سال پیشنهاد دادم تا بر اساس زندگی و فعالیت ائمه ی اطهار برنامه ساخته شود. امروز اصل و اساس ساخت برنامه های مناسب برای مخاطب، فهمیدن نیاز اقشار مختلف مردم و اطلاع یافتن از فهم و درک مخاطب است. با این فهم تازه، تولید هم شکل جدید و قابل قبولی به خود می گیرد. البته با یک نگاه جامعه شناسانه درباره شکل های جدید تبلیغ در مورد دین درخصوص عزدارای ها، کشیدن تمثال و عکس و استفاده از آن به صورت های مختلف هم باید آسیب شناسی صورت بگیرد.

افروغ در خصوص شیوه ی برنامه سازی تلویزیون در اعیاد و عزاداری های مذهبی یادآور شد: برنامه های تلویزیونی مناسبتی، شکلی کلیشه ای، تکراری و مبتنی بر عواطف و احساسات به خود گرفته و از شناخت معرفتی نسبت به مذهب و جهان امروز بی بهره است. هیچ تردیدی وجود ندارد که عزاداری هایی که در تکیه ها و حسینه ها صورت می گیرد، باید ادامه پیدا کند و یکی از شکل های برگزاری مراسم مذهبی به شمار می رود که تلویزیون هم باید به انعکاس بخش هایی از آنها بپردازد. اما رسانه باید متناسب با تکنیک های هنری روز پیش برود و شیوه های موثر بیانی را به کار گیرد. در حال حاضر، برای ساخت برنامه های مناسبتی، یک روحانی یا کارشناس را به استودیو دعوت می کنند و با او به گفت و گویی خشک می پردازند. این شیوه ی انتقال مفاهیم نمی تواند ارتباط خوب و موثری با بیننده برقرار کند.

وی تاکید کرد: صدا و سیما با استفاده از بودجه ای که به وسیله ی دولت در اختیار او قرار می گیرد یا بودجه ای که از طریق پخش آگهی به دست می آورد، باید به تولید برنامه های فاخر دست بزند. البته در این میان، فعالیت هایی هم صورت گرفته است که مجموعه تلویزیونی «شب دهم» یکی از این برنامه ها به شمار می رود. اما این نوع فعالیت ها معمولا" در مدت زمان کوتاهی تولید و پخش می شود و بعد متوقف می گردد. باید فکری اساسی درباره ی برنامه سازی مناسبت ها اتخاذ کرد و از شیوه های برخورد احساسی و التهابی دوری جست.

این مدیر فرهنگی همچنین یادآور شد: وظیفه ی مدیر، برنامه ریزی است و مدیران تلویزیون ما با ارایه ی برنامه ریزی صحیح و حساب شده باید آثار تاثیرگذاری را تولید کنند. میزان تاثیر این نوع برنامه ها هم باید به گونه ای باشد که قوه ی محرکه ای در وجود بینندگان ایجاد کند تا عشق آنها نسبت به مهدویت و جهانی شدن این عشق، شعله ور شود و در طول سال هم ادامه یابد. برنامه هایی که درباره «محرم» ساخته می شود هم باید بتواند جایگاه ابا عبدالله الحسین را تا حد ممکن نشان بدهد و متناسب با جایگاه و شأن آن امام و واقعه ی تاریخ ساز عاشورا باشد.

«ربّنا»ی شجریان

براي بسياري از ايرانيان، افطار بدون ربّنا رنگ و بويي ندارد. سالهاست صداي چابک و زيباي شجريان در اين ساعات، مردم را مجذوب خود مي کند.

شجريان، در مورد اجراي اين اثر که در تير 1358 ضبط شده مي گويد، انگيزه ی اصلي من در خواندن اين دعا، تدريس آن به دو هنرجو بوده و در يکي از استوديوهاي راديو ضبط شده که پس از مدتي، بدون اجازه از راديو پخش مي شد! و اکنون جزو برنامه هاي اصلي راديو و تلويزيون، در ماه رمضان است. امروز مي خواهيم نگاهي موسيقايي تر به «ربّنا» بيندازيم.

ربّناي شجريان با پشتوانه ی آموزش هاي دوران جواني شجريان در زماني که در محضر پدرش، آموزش هاي قرآن مي ديده، شکل گرفته و اين قطعه، يکي از دعاهايي است که شجريان در آن سالها اجرا کرده است. لازم به ذکر است که محمد رضا شجريان بارها در جشنواره هاي داخلي و جهاني قرآن، موفق به کسب جوايز برتر اين مسابقات شده است. ربّنا، طبق سنت اجرايي اين دعاها، روي دستگاههاي قرآني خوانده شده و اين قطعه از دستگاه «رست» يا «راست» شروع شده و در خاتمه به دستگاه «عجم» (شبيه به ماهور) مدلاسيون مي شود. (نام عجم بر اين دستگاه که يکي از دستگاههاي هفتگانه قرآني است، مي تواند نشان دهنده عدم وجود چنين دستگاهي در الحان قديم عربي باشد!)

در اين اثر به خوبي مي توان تاثيرات شيخ نصرالدين طوبي و شيخ طه الفشي را مشاهده کرد که البته ربّناي شجريان، بسيار شکيل تر و زيباتر اجرا شده است. هم چنین، اين اجرا تقريباً فاقد تحرير است و بجز چند نت، تماماً بوسيله قلط و ويبراسيون اجرا شده که اجراي ماهرانه ی آن بسيار چشمگير است.

ربّناي شجريان، از ابتدا، روي نتهاي «سي بمل» و سپس «دو» اوج مي گيرد (روي خط حامل کليد سل) و در حوالي اين نتها گردش دارد که اجراي آن، براي خوانندگان چپ کوک هم آسان نيست! و تا نت «مي بمل» به بالاترين نت خود مي رسد. البته ربّنايي که از صدا و سيما پخش مي شود نسخه ی چندان با کيفيتي نيست و ممکن است دور ضبط، بالا يا پايين برده شده و نتها، تا حد کمي بالا يا پايين رفته باشد. ولي با اين وجود، صداي شجريان نشان مي دهد که اشکالات دور ضبط، زياد نبوده است. پس نتهايي که به آنها اشاره شد، حدودي هستند.

* «ربّنا» در نواري که محمدرضا شجريان با نام «به ياد پدر» ضبط کرده، منتشر شده است.