آرمان هیأت - «معناگرا» رفت، «حقیقت و عدالت» آمد!

فرهنگ- هانیه خاکپور: جشنواره فیلم فجر، درحالی روزهای آماده سازی برای برگزاری بیست وهشتمین دوره را سپری می‌کند که بخش سینمای معناگرا از آن حذف شده است.

سابقه حضور اصطلاح معناگرا در تقسیم‌بندی محتوایی فیلم‌ها را باید به زمان مدیرعاملی علیرضارضاداد بر بنیاد سینمایی فارابی مرتبط دانست.

این عبارت نیز نظیر بسیاری دیگر از اصطلاحات جدیدالتاسیس دیگر ازجمله سینمای دینی ، سینمای ماورائی و ... ، محل چالش بین هنرمندان شد و عده‌ای در برابر آن سینمای غیرمعناگرا را قرار دادند و از این حیث باآن به مخالفت پرداختند.

برخی نیز تقسیم‌بندی در سوژه را سبب محدودیت دانستند و برخی سبب مستقیم‌گویی؛ عده‌ای نیز اعتقاد داشتند چنین تقسیم‌بندی‌ای مانع نگاه همه‌گیر و جهانی سینماگر می‌شود.

البته رضاداد در گفت‌وگو با ماهنامه خیمه در این‌باره گفته بود که خود وی بهرة چندانی از این اصطلاح نبرده است و توضیح ‌داد:«ابتدا تلاش ما بر آن بود که با جا انداختن این عبارت در سینما، فاصله‌ای را که سرمایه‌گذاران و به اصطلاح همان حامیانی که با عملکردهای غیراصولی خود بین مدیران فرهنگی و سینماگران ایجاد کرده بودند، از بین ببریم و بتوانیم به زبان سینما نزدیک‌تر شویم.»

وی با بیان اینکه این عبارت جایگزینی برای «سینمای دینی» و جهانی‌ترین تعریف از آن بود افزود:«این عبارت قرار بود با افق پهناوری که به اهالی سینما ارائه می‌داد، ارتباط بهتری با آنان برقرار کند؛ از آن جهت که بتواند فرصت توجه بیشتر به ساختار از یک‌سو و فرصت‌ توجه بیشتر به سینما از سوی دیگر را ایجاد کند. قصد ما این بود که با این تعریف، «سینمای دینی» به مصادیق و کاربردهای گسترده‌تری دست یابد. پاسخ ما به منتقدان این جریان، این بود که نمونه‌های ایرانی این نوع از سینما را در «رنگ خدا» و «تولد یک پروانه» و نمونه‌های خارجی آن را هم در «بی‌خوابی»، «مسیر سبز» و «دیگران» می‌توان دید. اولین جرقه‌های شکل‌گیری این اصطلاح، نه در فارابى بلکه حدود 10 سال پیش در «سیما فیلم» در ذهن من و آقای حیدریان به وجود آمد.»

چنین تعریفی از سینمای معناگرا، اگر عملی می‌شد و سینماگران و البته مدیران سینمایی چنین نگاهی به آن می‌داشتند، اتفاقی خوشایند بود اما آنچه که در سینمای ایران شاهد آن بودیم، بلاتکلیفی سینماگران بود در به کارگیری این عبارت در محتوا یا فرم. به عبارتی آنها نمی‌دانستند به کارگیری معنایی خاص باعث معناگراشدن فیلم آنها می‌شود و یا استفاده از اشیا و وسایل و فرم‌هایی ویژه.

البته رضاداد خاطر نشان می‌کند که «سینمای معناگرا» در عقبة خود «سینمای مجازی» را دارد و در واقع ابزار و لازمة آن «سینمای مجازی» است و قصد داشته متون، محرک جریان سینمای استاندارد کشور شود اما پس از شکل‌گیری این عبارت، عده‌ای مصداق آن را آثاری ضعیف معرفی کردند که مدنظر نبوده است.

اینکه عبارت «سینمای معناگرا» از جرگه تقسیم‌بندی‌های محتوایی سینما خارج شود شاید اتفاقی خوب برای سینمای ایران باشد اما اینکه عباراتی دیگر نظیر «جست‌وجوی حقیقت و عدالت» جایگزین آن شود، در واقع بازی با کلمات است در یک دور معلوم.