آرمان هیأت - عاشورا به روایت سینمای ایران؛ کارنامه ای ضعیف، سینمایی پرمدعا

عاشورا به روایت سینمای ایران؛ کارنامه ای ضعیف، سینمایی پرمدعا

با وجود گذشت نزديك به سه دهه از سينماي پس‌از انقلاب اسلامي و علي‌رغم ثبت فيلم‌هايي در راستاي سينماي عاشورا، هنوز سينماگران ايراني نتوانسته‌اند به لحاظ كمي و كيفي از حماسه كربلا آثار درخشاني را پديد آْورند.

مروري بر برخي از آثار شاخص ساخته شده درباره قيام در زمينه ماه محرم و شهادت امام حسين(ع) ويارانش، شايد بتواند نشان‌دهنده اين باشد كه رويكرد سينماگران ايراني به واقعه عاشورا و تصوير سينماي عاشورا چگونه بوده است...

فيلم‌هاي تاريخي
"سفير" فريبرز صالح
«سفير» در نخستين سال‌هاي پيروزي انقلاب به كارگرداني «فريبرز صالح» و با بازي «فرامرز قريبيان»، «عزت‌الله مقبلي» و... ساخته شد و تا مدت‌ها به عنوان يكي از فيلم‌هاي مناسبتي در سينماها و تلويزيون به نمايش درمي‌آمد.

خلاصه داستان: قيس ابن مسهر، نماينده امام، با نامه‌اي براي سليمان خزاعي به طرف كوفه مي‌رود. در راه به دست راهداران ابن زياد، والي كوفه، دستگير و به زندان افكنده مي شود. قيس پيش از دستگيري نامه را از بين مي‌برد و در زندان زندانيان را بر ضد زندانبان ها مي شوراند. حسين ابن نمير، فرمانده راهداران، قيس را به زندان ابن زياد در كوفه، منتقل مي‌كند. ابن زياد به پيشنهاد مشاورش، خالد، از قيس مي‌خواهد كه در مسجد سخنراني كند و به دروغ به مردم بگويد كه امام قصد بيعت با يزيد را دارد. قيس مي‌پذيرد، اما در روز موعود عليه يزيد سخنراني مي‌كند. ابن زياد، كه به خشم آمده، او را از فراز ارك به زير مي‌اندازد.

"روز واقعه" شهرام اسدي
مشهورترين فيلم درباره قيام عاشورا كه مستقيماً به روز عاشورا مي‌پردازد. اين فيلم را «شهرام اسدي» بر اساس نوشته «بهرام بيضايي» در سال 1373 بابازي «عليرضا شجاع‌نوري»، «لادن مستوفي» و... ساخت. فيلمي كه سال‌هاست به عنوان يك فيلم تاثيرگذار در ايام محرم، روانه آنتن مي‌شود.
خلاصه داستان: «عبدالله» جواني نصراني كه تازه اسلام آورده است، در جريان عروسي خود با «راحله» دختر «زيد» ندائي مي‌شنود كه او را به ياري فرا مي خواند. «عبدالله» به دنبال اين ندا بيابان به بيابان و واحه به واحه تا كربلا مي تازد و سرانجام به كربلا مي‌رسد كه عصر روز عاشورا است زماني كه «حقيقت» را در زنجير....پاره پاره بر خاك... «حقيقت» را بر سر نيزه مي‌بيند.

"روز رستاخيز" احمدرضا درويش
پروژه عظيمي كه «احمدرضا درويش» در صدد است تا سال آينده آن را جلوي دوربين ببرد.
اين پروژه، ز رستاخيز، يك پروژه تاريخي عظيم است كه فاز مطالعاتي‌ طولاني داشته كه پيرامون واقعه عاشورا و قيام امام حسين(ع)است و از مرگ معاويه تا قيام امام حسين (ع) را روايت مي‌كند.

درويش از سال‌ها پيش دغدغه ساخت «روز رستاخيز» را با خود داشته است و از دو سال پيش، شروع به نوشتن فيلم‌نامه آن كرده است.

پروانه ساخت اين فيلم اواخر فروردين ماه،‌ از سوي شوراي صدور پروانه ساخت اداره نظارت و ارزشيابي تمديد شده است.

فيلم‌هاي داستاني با رويكرد عاشورايي
"بازرس ويژه" منصور تهراني
اين فيلم را «منصور تهراني» در سال 1360 با بازي فرامرز قريبيان، داوود رشيدي و... ساخت و با توجه به حال و هواي سال‌هاي توليد خود و رويكردش به عاشورا مورد استقبال نسبي قرار گرفت.

خلاصه داستان:‌ كارگران يك معدن ذغال سنگ در زير فشار زورگوئيهاي كارفرما و مباشر معدن جان به لب شده اند. تعدادي از معدنچيان به خاطر مبارزه شان يا جان خود را از دست داده اند و يا به دليل كفي نان نسبت به جريانات جاري بي تفاوت شده اند. اينك از ميان كارگران شخصي براي مبارزه با زورگوئي ها قد افراشته است. او به مناسبت فرا رسيدن عاشورا، ديگر معدنچيان را دور خود جمع كرده و آنها را ترغيب به مبارزه مي كند. وي علي رغم تهورش دچار يك توهم است و سرمنشأ ظلم را نمي شناسد. او تصور مي كند اگر كارفرما و مباشر نباشند، اثري از ظلم نيز نخواهد بود، به همين جهت اميد خود را به بازرس ويژه‌اي بسته است كه از سوي سازمان بازرسي شاهنشاهي به منطقه اعزام خواهد شد. بعد از آمدن بازرس، او به واقعيات پي مي برد و راه جديدي از مبارزه را برمي گزيند.

"شب دهم" جمال شورجه
از بهترين فيلم‌هاي «جمال شورجه» كه انقلاب و دفاع‌مقدس با باورهاي حسيني را به تصوير كشيده است.
او اين فيلم را در سال 1368 با بازي جهانبخش سلطاني، ولي شيراندامي و ... ساخت.
خلاصه داستان: عزيز سحرخيز، در شب دهم ماه محرم پس از درگيري خياباني عزاداران با مأموران ارتش، كه براي حمايت از چند آمريكايي مست به خيابان آمده‌اند، از مهلكه مي‌گريزد و همسرش را تنها رها مي‌كند. او تا سال‌ها بعد از حركت خود احساس پشيماني و حقارت مي كند و موفق نمي شود فرزندش را، كه شانزده ساله شده، از زير تأثير برادر همسرش، نايب، كه عزادارن شب دهم ماه محرم را رهبري مي‌كرده، خارج كند. پسر او به جبهه جنگ مي‌رود و عزيز به دنبال پسر روانه ي‌ جبهه جنگ مي شود، اما در راه بر اثر موج انفجار دچار فراموشي مي شود و پس از بهبودي خود را در موقعيت متفاوتي مي بيند.

"به ‌خاطر هانيه" كيومرث پوراحمد
از فيلم‌هاي تاثيرگذاري كه توسط «كيومرث پوراحمد» و در سال 1373 ساخته شد.
خلاصه داستان: ناخدا علو با چهارده مرد ديگر براي صيد به دريا مي‌روند ولي همه به جز ناخدا صيد دريا مي شوند و مردم ناخدا را مسبب مرگ عزيزانشان مي دانند و به او و خانواده اش حمله مي كنند و در اين بين دختر خردسال ناخدا هانيه فلج مي شود،‌ ناخدا و خانواده اش تنگك را ترك مي كنند و به بوشهر مي روند. ناخدا علو نذر كرده كه شب دهم محرم تا صبح دمام بزند تا هانيه شفا يابد اما مرگ امانش نمي دهد. پس از ناخدا پسر او تصميم مي گيرد تا نذر پدر را ادامه دهد تا شفاي خواهر را بگيرد اما براي دمام زدن مشكل پيدا مي كند. او در محرم مأمور مي شود به تنگك برود و گهواره مراسم محرم را به بوشهر بياورد. اما در تنگك خبر آمدن ناخدا علو به همه مي رسد و اين بچه ها براي انتقام دست به كار مي شوند و بشيرو را آزار مي‌دهند اما او با شهامت بسيار گهواره را به مقصد مي‌رساند. او كه به فكر دمام زدن تا صبح است، اتفاقي در انبار زائر خذر كه وسائل محرم در آنجا نگهداري مي شود زنداني مي شود و بدين ترتيب موفق مي‌شود كه به دمام دست يابد و تا صبحدم دمام بزند و بدين ترتيب نذرش را ادا مي‌كند.

"بال‌‌هاي سپيد" مهدي هاشمي، ناصر هاشمي
در سال 1377 مهدي هاشمي و ناصر هاشمي در اولين ساخته خود به سراغ فيلمي براي نوجوانان با مضموني عاشورايي رفتند و به موفقيت نسبي دست يافتند.
خلاصه داستان: تعدادي از دانشجويان رشته بازيگري به ديدن يكي از استادان رشته تعزيه خواني مي روند. استاد در اين ديدار ماجراي نوجواني به نام مراد را براي دانشجويان اينطور نقل مي كند كه مراد نوجواني بوده كه بسيار به رشته شبيه خواني در مراسم عزاداري امام حسين (ع) علاقه داشته و هميشه آرزو داشته كه در اين مراسم در نقش حضرت قاسم ظاهر شود. سرانجام موقعيتي بوجود مي آيد تا مراد بتواند ايفاي نقش كند. او براي اينكه بهتر بتواند نقش خود را بازي كند، تصميم مي‌گيرد كه خود را در شرايط ياران امام حسين (ع) در روز عاشورا قرار دهد. براي همين هم چند روزي را با تشنگي تمرين مي كند تا بالاخره يك روز در حال تمرين نقش خود بيهوش مي شود. نقل استاد كه به اينجا مي‌رسد همه دانشجويان تحت تأثير مي گيرند و شناخت بهتري از نمايش شبيه‌خواني پيدا مي‌كنند.

"راه طي شده" عباس رافعي
«عباس رافعي» در سال 1384 فيلم «راه طي شده» را با رويكردي داستاني نسبت به تعزيه ساخت كه پژمان بازغي، شقايق فراهاني، سياوش طهمورث و سيدجواد هاشمي از جمله بازيگران اين فيلم بودند.
خلاصه داستان: يك گروه فرانسوي به منظور انتخاب نمايش تعزيه براي جشنواره «اوينيون» و ساخت فيلم مستندي از مراحل آماده سازي و اجراي تعزيه به ايران مي آيند. حضور اين گروه موجب بروز ماجراهايي ميان شبيه پوشان و شبيه گردانان تعزيه مي شود، به گونه اي كه تعزيه را تا مرز تعطيلي پيش مي‌برد.

"مصائب دوشيزه" مسعود اطيابي
«مسعود اطيابي» در اين فيلم به باورهاي عاشورايي يك اقليت مي‌پردازد.
در «مصائب دوشيزه» كه هنوز اكران نشده، پوريا پور‌سرخ، مهدي پاكدل، بهنوش طباطبايي و...به ايفاي نقش پرداخته‌اند.

خلاصه داستان: اين فيلم مشكلات زندگي يك دختر مسيحي مي‌پردازد كه در آستانه ازدواج با موانع گوناگوني مواجه مي‌شود كه به واسطه نزديك شدن به خدا و معرفت ديني از اين مشكلات رهايي پيدا مي‌كند...

"عصر روز دهم" مجتبي راعي
پروژه‌اي كه با درگذشت «رسول ملاقلي‌پور» ناتمام ماند و «مجتبي راعي‌» درصدد است تا در سال 87 آن را جلوي دوربين ببرد.
خلاصه داستان: محمد كه در چهار سالگي با مادرش شاهد اشغال خرمشهر بوده است، اين خاطره تلخ را از زياد نمي‌برد كه يك سرباز عراقي، خواهر نوزاد او را با خود برد. 25 سال بعد محمد كه خبرنگار و مستندساز است براي انجام مأموريتي عازم عراق مي‌شود و با اندك نشانه‌هايي كه مادرش از آن حادثه به ياد دارد در شهر كربلا به دنبال خواهر گمشده‌اش مي‌گردد.

و فيلم‌هاي ديگر…
رويكرد سينماگران به عاشورا، از ساخت فيلم مستند گرفته تا نمايش يك سكانس در مورد ‌آئين‌هاي محرم و واقعه‌عاشورا، مي‌تواندقابل ارزيابي باشد.
به جز فيلم‌هاي مختلفي كه در زمينه دفاع مقدس ساخته شده است و باورهاي حسيني را در خود داشته، مي‌توان به چند نمونه در اين زمينه اشاره كرد.

«ابوالقاسم طالبي» در «دست‌هاي خالي‌» باورهاي حسيني را در فيلمش به عنوان يك عامل متحول‌كننده به تصوير مي‌كشد.

مسعود كيميايي، سال 75 و در «سلطان» يكي از فصل‌هاي فيلم خود را به زنجيرزني قهرمان خود در اربعين اختصاص داد كه يكي از تصاوير ماندگار سينمايي است.

همچنين فيلم مستند تعزيه(ناصر تقوايي) يكي از اين رويكردهاست. در اين فيلم ويژگي‌هاي اين هنر به تصوير كشيده شده است. تعزيه طي يك هفته در منطقه زواره اصفهان با حضور جمعي از بهترين تعزيه‌خوان‌هاي ايران تصويربرداري شد و فرهاد صبا و اصغر رفيعي‌جم به شكل همزمان تصاوير فيلم را ثبت كردند.

به گزارش فارس، سينماگران ايراني، در فيلم‌هاي مختلف تجربي و مستند و نيز كارهاي تلويزيوني به واقعه عاشورا پرداخته‌اند اما به‌نظر مي‌رسد سينماگران ايراني اين توان را دارند و بايد بتوانند بيش‌از اين به باورهاي حسيني و قيام عاشورا را به شيوه‌هاي مختلف، در سينماي ملي ايران به تصوير بكشند.