آرمان هیأت - تاكید بر ضرورت پژوهش در موسیقی ایران

فرهنگ: دومین نشست مجموعه نشست‌های تخصصی شناخت موسیقی ایران با عنوان «بررسی موسیقی مذهبی» شامگاه گذشته، ۱۵‌دی‌ماه، در خانه‌ هنرمندان ایران برگزار شد.

محمد سریر، مدیرعامل خانه موسیقی در این نشست با تاكید بر ارزش و ضرورت انجام كارهای پژوهشی در موسیقی ایران گفت: آنچه امروزه وجه توسعه‌یافتگی كشورها و یا موضوعات مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تعریف می‌شود در پژوهش نمودار می‌شود.

سریر بیان كرد: متاسفانه هنوز سنجش ما برای هر موضوعی اندازه‌های كمی است و هنوز از بخش كمی به كیفی نرسیده‌ایم. در شرایطی كه در پژوهش باید به ذات و زحمات آشنا بود تا بتوان برای رسیدن به یك معنا و حرف كوچك روزها و سال‌ها تلاش كرد.

وی با اشاره به ثبت جهانی ردیف‌های موسیقی اذعان داشت: ‌در حوزه‌های مختلف موسیقی كشور، ردیف‌های دستگاهی و مقام‌های موسیقی كه ریشه و جانمایه موسیقی ایران به‌شمار می‌روند به‌صورت سینه‌به‌سینه منتقل شده‌اند و توانستیم ردیف‌های موسیقی ایران را به عنوان میراث جهانی در یونسكو ثبت كنیم.

در ادامه‌ این برنامه جهانگیر نصری‌اشرفی پژوهشگر موسیقی، عباس شیرزادی، منبع‌شناس موسیقی مذهبی و علی شادكام، موسیقی‌شناس به بررسی موسیقی مذهبی ایران پرداختند.

جهانگیر نصری‌اشرفی بیان كرد: موسیقی مذهبی مربوط به اعتقادات دینی و مذهبی مردم است و تا قبل از این‌كه به دین برسیم، آیین‌ها، موسیقی را به جلو می‌بردند و موسیقی آیینی داشتیم.

این پژوهشگر بیان كرد: كتابت پیش از اسلام پیوسته در خدمت طبقات خاصی بوده است و پس از اسلام نیز به‌صورت طبقاتی بوده است و آنچه كه از اطلاعات به مردم رسیده است از مكاتبی بوده كه می‌توان از آنها به عنوان مكاتب شفاهی یاد كرد و موسیقی به‌ویژه موسیقی مذهبی یك مكتب شفاهی بوده است.

وی درباره‌ تفاوت موسیقی دینی با موسیقی مذهبی تصریح كرد: موسیقی دینی در همه‌ ادیان مبتنی بر متون دینی و بازگفت فقه دین است كه می‌توان به آن اشاره كرد. اما موسیقی مذهبی گستره‌ بیشتری دارد و تاریخ اولیا و ائمه‌ یك مذهب حكایت‌ها و روایت‌های مذهبی را نیز در بر می‌گیرد و اختصاص به اسلام هم ندارد.

نصری‌اشرفی موسیقی شیعیان را گسترده‌ترین موسیقی مذهبی در دنیا دانست و گفت: شیعه به دلیل پتانسیل‌هایی كه دارد و قرار گرفتن مركزیت آن در ایران دارای مضامین گسترده‌ای است و در موسیقی خود به سه مضمون فقه شیعه، تاریخ شیعه و مدح و ستایش حوادث، اتفاقات، رویدادها و افراد و شخصیت‌ها می‌پردازد.

او از مراسم‌های سحر‌خوانی، صبح‌خوانی، آواز‌های شامگاهی، مولودی، دعا، ندبه، چاووش‌خوانی، پامنبری و ... به‌عنوان موسیقی مذهبی نام برد و گفت: مراسم‌هایی كه در مذهب شیعیان فاقد موسیقی باشد، بسیار كم تعداد است.

این پژوهشگر موسیقی درباره‌ مشكلات داشتن منبع برای موسیقی مذهبی اذعان داشت: متاسفانه توجهی به موضوعات پایه‌ای و زیرساختی موسیقی مذهبی نمی‌شود.

در ادامه علی شادكام، موسیقی‌شناس بیان كرد: موسیقی مذهبی در بستر سنت‌های مذهبی كشور ما وجود دارد و موسیقی محرم از لحاظ سنتی بر بستر موسیقی ایرانی قرار گرفته است و می‌توان گفت كه برخواسته از ردیف موسیقی دستگاهی ایران است و از لحاظ فواصل، گام‌ها، وزن، ریتم و واژه‌ها كاملا با ردیف مرتبط است.

او بیان كرد: هر نوع موسیقی عناصر سازنده‌ای دارد و موسیقی مذهبی ایران تاثیر‌ گرفته از ردیف موسیقی ایرانی است. پیش از ردیف نیز مصالح موسیقی ایران مجموعه‌ای از نغمه‌ها بوده‌اند و ردیف بنابر ضرورت‌هایی از این مجموعه آورده شده است و موسیقی مذهبی از آن استفاده می‌كند.

این موسیقی‌شناس درباره‌ آسیب‌شناسی موسیقی مذهبی ایران عنوان كرد: من نمی‌بینم كه در رسانه‌های ملی قرآن با نوای ایرانی قرائت شود و دلیل آن چیزی جز تبلیغات كشورهای عربی نیست و مردم فكر می‌كنند كه قرائت با نوای عربی بسیار حرفه‌ای و مناسب است، حال آنكه پیش از این تلاوت كتاب مذهبی با چیزی جز نغمه‌های مذهبی ایران همراه نمی‌شده است.

او هم‌چنین به‌دو نفره‌شدن مداحی برای ایام محرم اشاره كرد و گفت: همیشه مداح یك نفر بوده و دیگران با او همراهی می‌كردند و این هم یكی از آسیب‌های موسیقی عاشورایی و مذهبی ایران است كه اكنون مداحی در گوشه‌ای از مجلس و مداحی دیگر در گوشه‌ای دیگر قرار دارد و نوحه‌ی مورد نظر را در خواندن با یكدیگر تقسیم می‌كنند.

وی هم‌چنین درباره‌ آرامش در موسیقی مذهبی تصریح كرد: ابقا‌ء آرامش در انواع موسیقی مذهبی در كانون توجه قرار دارد در صورتی كه اكنون با به‌كارگیری موسیقی متال غربی كه نوعی خشن است موسیقی‌های مذهبی را می‌شنویم كه بسیار عجیب شده‌اند.

شادكام در پایان پیشنهاد داد: برای موسیقی مذهبی ایران اكنون تدوین رپرتوار ضرورت دارد و مانند ردیف موسیقی كه برای حفظ موسیقی ایران تدوین شد، باید اكنون متخصصان جمع شوند و به یك رپرتوار برای موسیقی مذهبی برسند تا حداقل مصالح این نوع موسیقی را تامین كنند.

علی شیرزادی آهودشتی منبع‌شناس موسیقی مذهبی نیز در این نشست تخصصی با ذكر منابع مختلف مطالعاتی موسیقی مذهبی به پیشرفت این نشست كمك كرد.
دراین مراسم هم‌چنین متین رضوانی‌پور از شاگردان مجید كیانی دو نوحه‌ای را كه دشوارترین و ساده‌ترین نوع نوحه‌های ایرانی بود را خواند.

او دشوارترین نوع نوحه را به‌دلیل آنكه در آن از سه‌دستگاه موسیقی در آن استفاده شده است و متعلق به دوره‌ شاه عباس صفوی بوده در این مراسم قرائت كرد و ساده‌ترین نوع مداحی نیز تنها در یك دستگاه اجرا شد.