آرمان هیأت - درباره اسماعیل نسوحی

فرهنگ: درویش اسماعیل با ادغام حرکات تجریدی و واقع‌گرایانه پرده را روایت می‌کند که در مجموع حرکات تجریدی برتری دارد.

اسماعیل نسوحی
پرده‌خوان، تعزیه‌خوان، چاووشی‌خوان، روضه‌خوان
سال تولد: ۱۳۱۱
محل تولد: ده نو مبارکه – اصفهان
شروع پرده‌خوانی: ۱۵سالگی
استادان: کربلایی نورالله نسوحی (پدرش)، علی نسوحی (عمویش)، یدالله مقدس
نقاش پرده: حاج‌علی رئیسی
سن پرده: ۴۰سال

شیوه اجرای نمایش
درویش اسماعیل با ادغام حرکات تجریدی و واقع‌گرایانه پرده را روایت می‌کند که در مجموع حرکات تجریدی برتری دارد. در اجرای وی حرکات تجریدی به صورت نشانه‌های قراردادی که روش شناخته شده‌ای در پرده‌خوانی است و گاه به صورت غیرقراردادی ظهور می‌کنند لذا، توضیح و خوانش حرکات تجریدی غیرقراردادی از طریق درک و فهم حرکات دیگر قابل دریافت خواهد بود.

درویش اسماعیل با مکث‌های مکرر و ایستادن در یک مکان سعی دارد به حرکات ساده و خلاصه شده‌ای دست یابد و این سبب می‌شود تا تأثیر کلام وی عمق زایدالوصفی بیابد.

تغییر حرکات و فیگورها در مجالس مختلف که فیگورهای ثابت را تکمیل می‌کنند نشانگر تسلط درویش اسماعیل به فنون پرده‌خوانی است.

شیوه اجرای آواز
درویش اسماعیل همراه با پرده‌خوانی در اجرا و انجام آئین‌های مذهبی روضه، تعزیه و چاووشی مهارت دارد به همین دلیل فنون آوازی مربوط به این آئین‌ها در پرده‌خوانی او به کار گرفته می‌شود. مدح و منقبت، مصیبت و مرثیه، سخنوری و الحان دیگر پرده‌خوانی وی را به آئینی فراگیرتر از اجرای پرده‌خوانی مبدل می‌کند، که خود می‌تواند شیوه‌ای منحصربه‌فرد به شمار آید.

نسوحی برای اجرای قسمت‌های آهنگین پرده‌خوانی از پریودهایی که متشکل از سه نغمه و گاه چهار نغمه است استفاده می‌کند و به تدریج که لحن وی به سمت اصوات زیرتر متمایل می‌شود گستره اصوات وی نیز تغییر کرده و زیرتر می‌شود.

بدین‌ترتیب فضاهای متفاوتی به گوش می‌رسد که گاه شبیه به دستگاه‌های موسیقی ایرانی – دستگاه ماهور، سه‌گاه و چهارگاه – است و گاه نیست.

پرده‌خوان خود را ملزم به حفظ فرکانس‌هایی که پرده‌خوانی را با آنها آغاز کرده است نمی‌داند اما آهنگی که از چند نغمه مورد استفاده‌اش تولید می‌شود تقریبا آهنگی یکسان دارد که زیرتر یا بم‌تر است.

مکان اجرای پرده‌خوانی
اجرای پرده‌خوانی اغلب در فضای باز و به صورت میدانی است. کوچه و سرگذرهای عبور مردم، میدانچه‌ها، دم در یا نزدیک اماکن مقدس و محوطه زیارتگاه‌ها اصلی‌ترین مکان‌هاست. پرده‌خوان بنا به تقاضای مردم ممکن است در اماکن دیگری مانند حیاط منازل یا حتی در فضای مسقف هم پرده‌خوانی کند. رفتن از دهی به دم دیگر یا شهری به شهر دیگر هم سنتی متداول است.

گاه پرده‌خوانان پاتوق‌های مشخصی هم دارند که همگان از آن مطلعند. این پاتوق‌ها براساس شرایط فیزیکی مناسب انتخاب می‌شوند. البته اماکن مذهبی برتری دارند. انتخاب اماکن موردنظر با حضور مردم تضمین می‌شود زیرا درآمد پرده‌خوانان توسط مردم تأمین می‌شود.

زمان اجرای پرده‌خوانی
در قدیم پس از مدتی که مصادف با تکوین عناصر پرده‌خوانی بود، این هنر هم شغلی مانند شغل‌های دیگر به شمار می‌رفت و تعداد قابل توجهی از پرده‌خوانان بخش مهمی از امرار معاش خود را از طریق این راه تأمین می‌کردند. پرده‌خوان در روز چند بار در زمان‌های مناسب که با اوقات شرعی و نماز تداخل نکند یا زمان کار آنان نباشد بساط خود را پهن می‌کرد.

علاوه بر زمان مداوم و روزمره، اجرای پرده‌خوانی در ایام عزا و اعیاد مذهبی از اهمیت به‌سزایی برخوردار بوده است اما از آنجا که ماه محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا محور داستان‌های پرده‌خوانی است با مسماترین زمان پرده‌خوانی محسوب می‌شود. پرده‌خوانی بنا به درخواست مردم و هنگام انجام نذورات، زمان دیگری است که موسمی به شمار می‌آید.

انواع حرکت
اگرچه نمی‌توان مرزبندی خاص یا طبقه‌بندی دقیقی برای حرکات نمایشی در پرده‌خوانی قائل شد، این حرکات حامل مفاهیم خاص‌تراند.

حرکات نیایشی: دعا در برابر خداوند با دستان به طرف آسمان و نگاه رو به بالا، سجده در برابر خداوند با استفاده از بدن و سر به حالت نیمه خم در دو حالت ایستاده و نشسته، تعظیم به خداوند و اولیاء و دست بر سینه گذاشتن.

حرکات اشاره: اشاره به شمایل‌های پرده، اشاره به دور و نزدیک، اشاره معنایی به مفاهیم موردنیاز و اشاره به خود مردم.

حرکات رزمی: نیزه و تیر انداختن، شمشیر زدن، مشت گره کردن و...

حرکات اندوهناک: گریه کردن، اندوه و غم با تکیه بر عصا یا دست بر پیشانی گذاشتن و دست و سر تکان دادن.

حرکات مربوط به شمارش: نشان دادن اعداد با انگشتان دست، ‌شمارش اعداد با ضرب زدن معین با عصا و...

حرکت تمنایی: دست دراز کردن با حالت فقر، دخیل بستن با دست کشیدن به صورت و ریش و نیمه خم شدن.

این فیگورها بسته به نیاز یا نوع پرده‌خوانی هر پرده‌خوان‌ به دو صورت عمده تجریدی و واقع‌گرایانه طبقه‌بندی می‌شوند.

روایت
روایت درویش اسماعیل نسوحی مربوط است به نبرد حضرت ابوالفضل و ماردین سدیف در کربلا. پدر مارد در جنگ صفین به دست حضرت علی کشته شده و او مصمم است تا انتقام پدر را از فرزند علی یعنی حضرت عباس بگیرد. درویش اسماعیل بعد از شرح زره‌پوشی مارد و آماده شدن حضرت عباس بر‌ای نبرد، رویارویی دو پهلوان را روایت می‌کند. در این جنگ مارد توسط حضرت عباس کشته می‌شود.

* مرشدان پرده‌خوان ایران(۳۰دفتر)/ حمیدرضا اردلان/ فرهنگستان هنر