آرمان هیأت - درباره سلیمان حیدری

زندگی درویش سلیمان در میان ترک‌های ایران که دارای سنت‌های موسیقایی و نمایشی عاشیقی و حرکات موزون هستند، سبب شده است تا پرده‌خوانی او زیر تأثیر این هنر باشد

درویش سلیمان حیدری
پرده‌خوان
سال تولد: ۱۳۱۹
محل تولد: روستای باغ – زنجان
شروع پرده‌خوانی: ۱۴سالگی
استادان: نوح علی حیدری (پدرش)، حاج ملا آقاجان، ‌حاج ناطق تبریزی، حاج درویش (حاج گدا)
نقاش پرده: ناشناس
سن پرده: حدود ۶۰ سال

شیوه اجرای نمایش
زندگی درویش سلیمان در میان ترک‌های ایران که دارای سنت‌های موسیقایی و نمایشی عاشیقی و حرکات موزون هستند، سبب شده است تا پرده‌خوانی او زیر تأثیر این هنر باشد. ویژگی‌های اجرای پرده‌خوانی وی کلیتی ترجمه شده از رفتارهای عاشیق‌هاست. استفاده از فرم‌های متنوع پا برای تغییر مکان و ایستادن در یک جا، ‌استفاده از دستان در حالات متقارن یا مکمل و سریان احساسات به چهره و چرخش‌های سر و گردن برخی از حرکات نمایش درویش سلیمان را تشکیل می‌دهند.
تفاوت شیوه اجرایی درویش سلیمان با دیگر پرده‌خوانان گرایش به حرکات نسبتاً موزون و گاه تغزلی با حفظ ویژگی‌های حماسی است.

شیوه اجرای آواز
درویش سلیمان پرده‌خوانی را با ذکر نام خدا، بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم ... آغاز کرده و بیتی در مدح انبیاء با کلام گفتارگونه می‌خواند و سپس گویش آذری مدعوین را به ذکر صلوات دعوت می‌کند.
وی در ادامه‌، در فواصل پیش‌دانگ دستگاه همایون که روز قیامت شود آشکار ... را خوانده روی شاهد همایون ایست می‌کند.

پرده‌خوان پرده را با گویش آذری و با کلام گفتارگونه توصیف می‌کند و در همین رابطه اشعاری با گویش فارسی می‌خواند و بدین‌گونه به معرفی شخصیت‌های اصلی پرده می‌پردازد.
وی برای خواند قسمت شرطیم قبوله ... ابوطالب آن زمان ... فواصل دستگاه چهارگاه را با گستره‌ای حدود دو دانگ – دانگ‌های دوم تا درجه سوم دانگ سوم – انتخاب می‌کند. در این قسمت تأکید پرده‌خوان روی درجه سوم دانگ دوم – درجه ششم چهارگاه – و ایست جملاتش روی درجه اول دانگ دوم – چهارگاه – است. آنگاه دوباره وقایع را به شیوه‌ای گفتارگونه بیان می‌کند. در میانه، در قسمت جوانی ... به فواصل موسیقایی – فضایی نزدیک به آواز ابوعطا – گریزی می‌زند و لحن پیشین خود را ادامه می‌دهد. در نیم بیت چون وردی گولاخ ناله طفلان ابوالفضل ... دوباره به فواصل دستگاه چهارگاه – دانگاه‌های دوم و سوم با همان شاهد و ایست – رجوع می‌کند که در نیم بیت دوم به تدریج لحن موسیقایی وی به کلمات موزون تبدیل می‌شود و با کلام گفتارگونه ادامه می‌یابد.

پرده‌خوان گاه از گونه‌ای از نغمات موسیقایی بهره می‌جوید که انطباقی با فواصل موسیقی دستگاهی ندارد و تنها به یک فراز موزون و مطبوع شبیه است که به سرعت به کلمات گفتارگونه تبدیل می‌گردد مانند سسلدی...علی...علی و گاه نیز نگاهی گذرا به مقامات موسیقی آذری به شیوه موسیقی مذهبی و نوحه‌خوانی دارد.

آمیزه‌ای از لحن روایی و خطابی پرده‌خوانی همراه با استفاده از فنون یکی از گونه‌های موسیقی عاشیقی یعنی دئیشمه به ویژه در بخش‌های غیرآوازی و شیوه آوازخوانی عاشیقی که با لحن همراه است،‌کلیت اجرای آواز این پرده‌خوان را شامل می‌شود. غلبه حس مذهبی در نهایت نوعی از آواز را می‌سازد که خاص مناطق ترک‌نشین است؛ سونوریته مقتدر، دینامیک متنوع، دقت در اجرای فواصل، تقطیع و تقسیم‌های حساب شده در گفتارهای غیرآوازی و آواز بهره‌گیری از هجاهای زبان ترکی از ویژگی‌های آن به شمار می‌آید.

نشانه‌شناسی چهار صورت محوری
در پرده‌های درویشی چهار صورت یا شبیه بزرگ‌تر از دیگر صورت‌ها رقم زده می‌شود که عبارتند از: حضرت امام حسین، حضرت علی‌اکبر و حضرت عباس در سمت راست پرده و در صف اولیاء و ماردبن سدیف در سمت چپ و در صف اشقیاء. شبیه‌های حضرت عباس و مارد در مرکز پرده جای دارند. حضرت عباس با یک ضربه شمشیر از فرق سر تا میان مارد را دو شقه می‌‌کند. چشمان مارد از حدقه درآمده است. خط خون قرمزی از صورت تا شکم وی کشیده شده که ادامه برش شمشیر در حال حرکت است. در تباین با آن حضرت عباس با چهره‌ای آرام و مطمئن اما همراه با اندیشه بر اسب سفیدش نشسته است.

حضرت علی‌اکبر با تیرهای متعدد بر بدنش، در سمت راست امام حسین، سر بر زانوی وی نهاده و آرمیده است. چشمان علی‌اکبر شهید باز است... ما به درستی نمی‌دانیم اینجا عالم فانی است یا باقی. صورت امام حسین شباهت فراوانی به حضرت عباس دارد، گویی نقاشان پرده در رسم تشابه چهره‌های اولیاء القاء مضمونی روحانی و یکسان را مراد داشته‌اند. هر سه نفر اولیاء بر سمت راست گونه خود، خال هاشمی دارند، هاله نور پیرامون سر آنها را گرفته است و دستارهای سبز رنگ بر سر دارند که تأکید دوباره بر رجوع به ذات یکسان و روحانی آنهاست.

روایت
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم، معرفی پرده، زمینه‌چینی برای ورود قهرمانان به داستان، داستان‌های فرعی و سرانجام داستان اصلی مجموعه اجرای یک پرده‌خوانی را دربر می‌گیرد. اختصاص بخش مهمی از روایت به خصایص حضرت علی، نشانه نفوذ معنوی ائمه در میان پرده‌خوانان ترک زبان است. داستان اصلی پس از مداحی مذکور نقل می‌شود.
حضرت عباس در ۱۴سالگی ابن شهرزاد و نه پسرش را در میدان نبرد از پای درمی‌آورد، اینان جزء پهلوانان سپاه معاویه‌اند... پس از آن مجلس نبرد حضرت عباس با ماردبن سدیف آغاز می‌شود. مارد با شمشیر حضرت عباس دو شقه می‌شود که تصویری نمایدن از قدرت جنگ‌آوری اولیاء است.

چوب‌دست
چوب‌دست با نام‌های عصا، من تشاء و مطراق در پرده‌خوانی به ظاهر وسیله‌ای برای نشان دادن شمایل‌های پرده است، اما در باطن معانی متعددی در حوزه میتولوژیک القا می‌کند.
هرمس خدای یونانی با عصا آتش ساخت. حضرت موسی عصای خود را در برابر جادوگران به ماری عظیم‌الجثه تبدیل کرد و حضرت محمد با عصایش بت‌ها را شکست. حضرت عیسی با به دست گرفتن عصا نماد شبانی خود را نشان داد. عصا در مفهومی دیگر به عنوان تکیه‌گاه و نیرودهنده به صاحب آن هم شناخته می‌شود. آخرین حد این تصور تعابیر از اعمال خارق‌العاده‌ای است که به وسیله چوب‌دستی انجام می‌شود.

در پرده‌خوانی، عصا علاوه بر کاربرد ظاهری به معنی اشارات ازلی به حقایق عالم و نشان حضور قلبی متقدم پرده‌خوانان درویش بر زمان فانی است. عصا تنها شیء با کاربرد نشانه‌شناسانه و رمزی نیست که دراویش پرده‌خوان در زندگی و کار خود از آن استفاده می‌کنند، بلکه بسیاری از اشیاء دیگر، کاربردی هم سان دارند، از جمله: خرقه، کشکول، رشمه، سبحه، زنجیر، زنگ و تفیر، دست‌بند، پوست، تبرزین و ...