آرمان هیأت - معرفی کتاب «تعزیه در ایران»

کتاب «تعزیه در ایران» با تالیف صادق همایونی، پژوهشی درباره تعزیه، تحولات و سیر تکامل آن و هرآنچه به این هنر مرتبط است.

فرهنگ-خیمه: کتاب «تعزیه در ایران»، شش بخش دارد و در حدود هزار صفحه توسط انتشارات نوید شیراز به چاپ رسیده است.

بخش اول این کتاب با عنوان «تعزیه و تاریخ»، به ریشه‌های نمایش در ایران قبل از اسلام، ریشه تاریخی-مذهبی تعزیه، وضع ایران از زمان دیلمیان تا آخر قاجاریه، تحولات و سیر تکامل تعزیه،‌ پیشینه نمایش‌های مذهبی در اروپا پرداخته است.

در این بخش، تحت عنوان تعزیه، به مباحثی از جمله فقها و تعزیه‌خوانی، جهانگردان و تعزیه، تکیه دولت و تعزیه‌خوانی در آن، تعزیه در کشورهای همجوار و اوج و زوال تعزیه و پدیدار شدن انواع تعزیه پرداخته است.

در بخش دوم کتاب با عنوان «سخنانی چند پیرامون تعزیه» به ارکان و عناصر سازنده و پردازنده تعزیه اشاره کرده است و شعر، نقالی ، سخنوری، موسیقی، عزاداری و پرده‌داری را از آن جمله می‌داند.

موضوعاتی همچون استفاده از اشیاء و عناصر مختلف، از میان برداشتن فاصله با تماشاگر، ایمان و اخلاص، توجه به مسائل سیاسی و اجتماعی، هماهنگی کامل بازی‌ها با متن و گفتگوها و توجه دقیق به نکات روانشناسی از دیگر مباحث آورده شده در این بخش است.

همچنین در این بخش به ویژگی‌های تعزیه ایرانی اشاره شده است که عبارتند از:‌ از وسائل و امکانات مفید و موثر تبلیغاتی تشیع، پیوند با اسطوره‌های مذهبی و قصص قرآنی، مکتبی برای آموزش اصول و مبانی دینی و اخلاقی و پرورشی، نزدیکی فوق العاده با زندگی توده مردم، فروریختگی معیار زمان و مکان، ارتباط مستقیم و محسوس بین حوادث و ترتیب آنها برمبنای روایات تاریخی، بهره‌وری از امکانات بی‌نهایت،‌ زبان ویژه و نیز پیوند با اسطوره‌های تاریخی و فرهنگی ایران زمین.

این کتاب در بخش سوم به بررسی تعزیه‌ها می‌پردازد و درباره بیگانگان و تعزیه‌های ایرانی، مرثیه‌سرایان و مرثیه‌سرایی و سیر تطور آن، رسوخ تنوع در مراثی، نوحه پدیده‌ای نو در مرثیه‌سرایی و شعر فارسی، سرایندگان تعزیه‌ها، ریشه و منبع الهام تعزیه‌پردازان، مسیر چگونگی تحول نثر به شعر دیالوگی و صحنه،‌ ریشه ساخت و پرداخت و وجه ممیزه تعزیه، تعزیه و نویسندگان و پژوهشگران ایرانی، عاشقانه‌ها در حوادث تعزیه‌ها، تاثیر تعزیه در زبان محاوره‌ای، تعزیه‌های مضحک و نام‌آهنگ‌ها و نواهای نهفته در متن نسخه‌‌های تعزیه توضیح داده است.

بخش چهارم کتاب،‌ تعزیه‌ها و ترتیب وسایل آنها نام دارد که در این بخش تعداد و اسامی تعزیه‌ها، نسخه‌ها و طریقه تعزیه‌خوانی و پیش‌خوانی، ترتیب تعزیه‌خوانی، وسایل و ابزار و لباس،‌ تعزیه‌خوانان بزرگ و مشهور و نیز محل‌های تعزیه‌خوانی و تعزیه‌خوانان مشهور شیراز آورده شده است.

در بخش پنجم، چند مجلس تعزیه آورده شده است. این مجالس عبارتند از: تعزیه عباس امام، تعزیه امام رضا، تعزیه حضرت معصومه، تعزیه قانیا، تعزیه علی اکبر، تعزیه یاقوت و زمرد و تعزیه شبیخون شب عاشورا.

بخش ششم کتاب «تعزیه در ایران» نیز با محور قرار دادن تعزیه قاسم به تجزیه و تحلیل آن پرداخته و به‌هم آمیختگی غم و شادی، تشابیه ظریف و زیبا، شهامت و فداکاری زنان، تشویش مرگ و اضطراب جنگ، تجلی سنت‌های اصیل ایرانی و قدرت و تاثیر این تعزیه را مورد بررسی قرار داده است.

این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۵۳ منتشر شد و اولین کتاب در زمینه تعزیه در ایران به شمار می‌رفت.