نگاهی به پرونده «رسانه در دنیای مردان دین» در ماهنامه مدیریت ارتباطات
پوست‌اندازی متولیان دین در استفاده از وسایل ارتباطی مدرن
31 خرداد 1389 ساعت 8:30
ماهنامه مدیریت ارتباطات به مناسبت روز اطلاعرسانی دینی، در پرونده‌ای با عنوان «رسانه در دنیای مردان دین» به این موضوع پرداخته است.
فرهنگ-خیمه: پرونده «رسانه در دنیای مردان دین» با این مقدمه که «دین نهادی نیازمند و در جستجوی رسانه است» به مبلغان و داعیه‌داران دین اسلام اشاره می‌کند که در هیچ زمانی از ابزارهای ارتباطی غافل نبوده‌اند و از قرن‌ها پیش تا کنون از انواع وسایل ارتباطی، از رسانه‌های سنتی گرفته مانند منبر تا رسانه‌های مدرنی مانند وبسایت و شبکه‌های ماهواره‌ای برای پیشبرد اهداف‌شان استفاده کرده‌اند.
شاهد مثال این بحث نیز مراجع و روحانیونی هستند که روزگاری دیده تردید و شک به ابزارهای جدید داشتند اما امروز صاحب وبسایت هستند و برخی نیز در گام‌هایی فراتر صاحب شبکه ماهواره‌ای.
[متن کامل این پرونده را از اینجا دریافت کنید]
دین در دنیای رسانه
در نخستین مطلب این پرونده با عنوان «دین در دنیای رسانه» نویسنده پدیده‌های رسانهای را در پیوندی انکار ناپذیر با فرهنگ عامه‌پسند دانسته و به همین خاطر تا مدت‌ها نه عالمان دین و نه پژوهشگران دین جایگاه ارزشمندی برای مطالعه پدیده‌های رسانهای و به طور کلی پدیده‌های مرتبط با آن قائل نبوده‌اند.
این مطلب به دو رویکرد در رابطه رسانه و دین اشاره می‌کند؛ نخستین رویکرد معتقد است نه تنها بین رسانه و دین ارتباط تنگاتنگی برقرار است، بلکه رسانه‌ها بنا به تحقیقات بسیار مقوّم دین‌داری در دوره‌های مختلف بوده‌اند.
رویکرد دیگر در این ارتباط معتقد به تباین، تضاد و تقابل بین دین و رسانه است و دین را یک نهاد سنتی می‌داند که به توزیع معرفت می‌پردازد درحالیکه رسانه مفهومی مدرن است که دارای کارکردهای کاملا جدید بوده و با دین نیز تباین دارد.
این مطلب به این نکته اشاره می‌کند که بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد رسانه‌ها بیش از آنکه مولود دین باشند، به تقویت دین‌داری کمک کرده‌اند و مهم آن است که حاملان و عاملان این دو نهاد نمادساز، ظرفیت‌های یکدیگر را با توجه به واقعیت خودشان شناسایی کرده و به خدمت بگیرند.
نگارنده در این مطلب آورده است که گروه‌های مذهبی از طرق مختلف ازجمله رسانه‌ها، به کار خلق نمادهای فرهنگی مشغول بوده‌اند و به این وسیله در بازپروری فرهنگ عامه‌پسند مشارکت کرده‌اند.
فقه رسانه
در مطلب «فقه رسانه» به دیدگاه‌های صاحب‌نظران در مورد فعالیت‌های رسانهای حوزه پرداخته شده است و در واقع چکیده‌ای است از ویژه‌نامه‌ای پیرامون «حوزه و رسانه» که توسط جامعه مدرسین حوزه علمیه قم منتشر شده بود.
در مقدمه این مطلب آمده است که :«انکار نمی‌توان کرد که هنوز هم حوزه علمیه قم در بهره‌گیری از رسانه بسیار موفق‌تر از اقشار و اصناف دیگر است که این امر بر گزارشگران و تحلیل‌گران غربی هم پنهان نمانده و در رسانه‌های خود از قم به عنوان «پایتخت اینترنتی ایران» نام برده‌اند...»
آیت‌الله یزدی معتقد است «نکته‌ای که اکثر رسانه‌ها به آن مبتلا هستند، بحث سانسور و جهت دادن اخبار به نفع جناحی خاص است. این کار خبر نیست. اطلاعرسانی باید واقعیت امر را تبیین کند و قضاوت را به عهده خواننده بگذارد.»
آیت‌الله هاشم حسینی بوشهری، نایب رئیس جامعه مدرسین و امام جمعه موقت قم نیز در پاسخ به این پرسش که چرا هنوز بین حوزه و رسانه‌ها ارتباط و تعامل خوبی برقرار نیست، دلیل اصلی آن را در «پرهیز حوزه ها از تظاهر و ویژگی خلوص و اخلاص حوزه‌ها» دانسته است و اینکه «طبیعت حوزه‌های ما رسانهای نبوده است و ورود رسانه به حوزه‌ها سابقه چندانی ندارد.»
آیت‌الله احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران نیز به این نکته اشاره کرده است که در عرصه مدیریت رسانه هم مانند سایر مباحث تخصصی مدیریت دینی نیاز به یک رشته تخصصی دارم و باید به این مقولات بپردازیم.»
حجت‌الاسلام دعایی نیز گفته است:«کمیت ما در برابر مجامع دانشگاهی لنگ بود. ابزارهایی مثل منبر هم کافی نبود. اثر منبر به همان زمان و مکان محدودش ختم می‌شد و ماندگاری نداشت. ..بهره‌گیری برخی از فضلای بنام حوزه از رسانه‌های جدید، منشاء تحول و تاثیرگذاری عمیق شد...روزنامه‌خوانی در حوزه رواج یافت و رونق گرفت.»
مهدی فضائلی، مدیر عامل پیشین خبرگزاری فارس نیز به آسیب‌شناسی تعامل حوزه و رسانه پرداخته و گفته است:« ما نیاز شدیدی به فقه رسانه داریم و بایدها و نبایدهای دینی اصحاب رسانه را باید تبیین کنیم...روزنامه‌نگاری اسلامی هنوز تئوریزه نشده و قابل ارائه به صورت آکادمیک نیست...بسیاری از مشلات فرهنگی و احتماعی امروز جامعه ما به دلی عدم انتقال درست آموزه‌های دین با توجه به نیاز مخاطبین است.»
در انتهای این مطلب نیز به سخنان حمید مولانا از مشاوران ارشد احمدی‌نژاد و استاد ارتباطات اشاره شده و آورده است:«حتی رادیو و تلویزیون هم با وجود پوشش فوق‌العاده‌شان همانند رسانهای سنتی اثرگذار نیستند. این رسانه‌های سنتی همان روابط اجتماعی مردم در کوچه و بازار، هیئت‌ها، مساجد و ادارات هستند که نقش مهمی را ایفا می‌کنند و ما همواره این‌گونه رسانه‌ها را دست‌کم می‌گیریم.»
وی گفته است:«در دو قرن اخیر روحانیون مسیحی، تاثیر فراوانی در تاسیس دانشگاه‌ها و رسانه‌های مهم داشته‌اند اما وضع ما با آنها متفاوت است و آنها دین را یک امر شخصی کرده‌اند.»
خیز روحانیت به سمت هژمونی مجازی
در مطلب دیگری با عنوان «خیز روحانیت به سمت هژمونی مجازی» به وب‌سایت‌های مراجع و سایت‌هایخبری و اطلاعرسانی دینی نگاهی داشته است.
در این مطلب، سابقه ارتباط الکترونیک و حضور مراجع در فضای مجازی را یک دهه پیش می‌داند.
بر اساس این گزارش، آیت‌الله‌العظمی سیستانی از مراجع تقلید در نجف، برای اولین بار اینترنت را در دهه هفتاد به قم آورد و پس از آن استفاده طلبه‌ها از اینترنت به روز شد.
مرحوم آیت‌الله منتظری اولین مرجعی بود که در قم اقدام به راهاندازی سایت اطلاعرسانی کرد.
آیت‌الله صانعی نیز اولین مرجعی بود که در سایت خود بخش «پاسخگویی آن‌لاین» راهاندازی کرد که این ابتکار مورد توجه مراکز حوزوی قرار گرفت و امروز pasokhgoo.ir به صورت تخصصی به این کار می‌پردازد.
حرفه‌ای ترین سایت اطلاعرسانی نیز متعلق به آیت‌الله خامنه‌ای است که بخش‌هایی نظیر پادکست، نماهنگ، پوستر، حاشیه دیدارها و پرونده به صورت منحصر به‌فرد وجود دارد.
در این مطلب با اشاره به اینکه کارکرد اصلی سایت‌های مراجع، تبلیغ دینی است، سایت یک مرجع را بنگاه خبری وی توصیف کرده که اخبار را بدون واسطه در اختیار مخاطب قرار می‌دهد.
همچنین به سایت آیت‌الله مکارم شیرازی اشاره شده که مقلدین وی می‌توانند وجوهات خود را تحت عناوین تبرعات و امور خیریه، رد مظالم و صدقه، کفارات، نماز و روزه استیجاری، خمس، محاسبه خمس و محاسبه زکات به صورت آن لاین پرداخت کنند.
در این گزارش همچنین به بخش بیوگرافی در سایت مراجع اشاره شده و ساختارشکنانه‌ترین بیان بیوگرافی را متعلق به آیت‌الله وحید خراسانی می‌داند که آورده:«جز قصور و تقصیر چیزی ندارم.»
در این مطلب همچنین به سایت آیات میرزا جوادآقا تبریزی، فاضل لنکرانی و بهجت اشاره شده که گرچه از دنیا رفته‌اند اما هنوز به روز می‌شود.
آقازاده‌ها در شبکه‌های اجتماعی
در بخش دیگر این مطلب با عنوان «آقازاده‌ها در شبکه‌های اجتماعی» به حضور سید حسن خمینی، به همراه همسرش ندا موسوی و فرزندانش نرگس و احمد خمینی در فیس بوک اشاره کرده است.
زهرا ربانی املشی، فرزند مرحوم آیت‌الله املشی، برادران وی و فرزندانش، ناصر، حامد هاجر، محمد مهدی، محمد صادق و نیز میثم و زینب هاشمی، فرزندان حجت‌الاسلام سید هادی هاشمی، محسن بیات، فرزند آیت‌الله بیات زنجانی و صادق طباطبایی، فرزند آیت‌الله سلطانی طباطبایی در این شبکه حضور دارند.
در ادامه این مطلب به سایت مراکز آموزشی دینی اشاره و از حوزه نیوز و رسا نیوز به عنوان دو خبرگزاری فعال در عرصه اخبار حوزه یاد شده است.
خبرگزاری آینده روشن و سایت طلبه بلاگ از دیگر سایت‌های خبری فعال در این زمینه هستند.
همچنین به سایت eshia.ir اشاره شده که در دو سطح عمومی و اختصاصی به آموزش مسائل دینی می‌پردازد که امکان پاسخگویی آن‌لاین، از طریق موبایل دارد.
بخش مدرسه فقاهت از دیگر بخش‌های این سایت است که از سال تحصیلی ۸۷-۸۶ آغاز به کار کرده و امکان دسترسی به دروس خارج مراجع را به صورت مستقیم فراهم آورده است؛ ضمن آنکه آرشیو کاملی از این دروس را نیز گردآوری کرده است.
در ادامه این گزارش، به موسسات تولید نرم‌افزاری فعال در این زمینه نظیر موسسه نور با دو زیرمجموعه اندیشوران حوزه و نورمگز اشاره شده که دومی از بزرگترین بانک نشریات حوزوی و علوم انسانی است.
در پایان این گزارش، به راهاندازی مجلات الکترونیکی نظیر «چارقد» و «اسرا» و نیز وبلاگ‌نویسی طلاب اشاره شده است.
منبری‌های بی‌لباس، منبری‌های چادری
در بخش بعدی این پرونده با عنوان «منبری‌های بی‌لباس، منبری‌های چادری» به مروری بر وبلاگ‌های پرمخاطب طلاب پرداخته است و وبلاگ را برای طلاب و روحانیون به مثابه یک منبر توصیف کرده است و به سید محمد علی ابطحی به عنوان یک روحانی وبلاگ‌نویس با سابقه اشاره کرده است.
این مطلب مهم‌ترین انگیزه‌ای را که طلبه‌ها را به سمت وبلاگ‌نویسی می‌کشاند، همان «تبلیغ» دانسته و از محمد علی ابطحی و محمدرضا زائری به عنوان موفق‌ترین‌ها و اولین‌های این عرصه یاد کرده است هرچند به این نکته نیز اشاره کرده که نویسندگان وبلاگ‌های طلبگی عموما متولدین دهه شصت هستند که در رعایت ضروریات وبلاگ‌نویسی، مخاطب‌شناسی وبلاگ، ادبیات و متد نوشتن از بزرگ‌ترهای خود پیش هستند.
در این مطلب به این نکته اشاره شده که یکی از مهم‌ترین دستاوردهای وبلاگ‌نویسی طلاب را باید در دیده شدن دختران طلبه دانست که نقش مهمی در شکل‌گیری ذهنیتی واقعی‌تر از این قشر جامعه داشته است.
صدای ما را از قم می‌شنوید
در بخش دیگری از این پرونده به بررسی عملکرد رادیو معارف با عنوان «صدای ما را از قم می‌شنوید» پرداخته و با بیان اینکه رادیو معارف وسیله‌ای است برای پیوند دادن گروه‌هایی از سنتی‌ترین مخاطبان صداوسیما با روند تغییرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران، به این نکته اشاره کرده است که این رادیو با سبک خاص خود، مشکلات خاصی در جذب مخاطب پیش رو دارد و نتوانسته کارنامه قابل قبولی در جذب جوانان داشته باشد.
لازم به توضیح است که ماهنامه مدیریت ارتباطات، نشریه‌ای تحلیلی، آموزشی و اطلاعرسانی است که به صاحب امتیازی و مدیر مسوولی امیر عباس تقی‌پور و زیر نظر شورای سردبیری، با دبیری امیر لعلی منتشر می‌شود.
پرونده « درآمدی بر تبلیغ دینی » را اینجا بخوانید.
کد مطلب: 13459
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/news/13459/پوست-اندازی-متولیان-دین-استفاده-وسایل-ارتباطی-مدرن