احکام عزاداری و فقه عاشورایی
9 مرداد 1389 ساعت 13:37
فقه عاشورایی عنوان مطلبی است که در پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله صافی گلپایگانی، در موضوع احکام مراسم عزاداری سیدالشهداء تدوین و منتشر شده است.
فرهنگ: ویژه‌نامه فقه عاشورایی که تلخیصی از مهمترین احکام عزاداری آیت الله صافی گلپایگانی است، را در زیر بخوانید.
کیفیت عزاداری
۱. حکم چاك زدن گریبان و بر سر و صورت زدن در مصیبت امام حسین علیه‌السلام چیست؟
بر سر و صورت زدن و گریبان چاك زدن در مصیبت آن بزرگوار مانعی ندارد.
۲. برخی در جلسات سینه زنی و عزاداری معصومین علیه‌السلام در حال عزاداری صورت خود را خراش انداخته و به صورتشان خون جاری می‌شود؛ عزاداری به این شكل چه حکمی دارد؟
معلوم نیست که این كارها به عنوان ابراز شدت تألم بر مصائب اهل‌بیت علهیم السلام و عزاداری برای آن بزرگواران وهن باشد؛ بلی اگر موجب ضرر معتنی به شود جائز نیست.
۳. بعض عزاداران به خود گِل می‌مالند و یا اینكه با پای برهنه راه می‌روند. این نحوه عزادارای چه حكمی دارد؟
این گونه امور كه در محلّی طبق مرسوم آن محل بوسیله آن اظهار حزن و عزا نسبت به سالار شهیدان علیه‌السلام بنمایند چنانچه ضرر معتد به برای جسم و جان نداشته باشد مانعی ندارد.
۴. سینه‌زنی به صورتی‌كه دور می‌چرخند و جست و خیز دارند، چه حكمی دارد؟
اشكال ندارد ولی مواظب باشید وقار عزاداری مخدوش نشود.
۵. آیا سینه زنی به صورتی كه از كمر به بالا برهنه شوند، در عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام جائز است؟
اگر مستلزم نگاه نامحرم نباشد اشكال ندارد.
۶. سینه‌زنی، زنجیرزنی و یا به سر و صورت كوبیدن در خلال عزاداری، به طوری‌كه موجب صدمه، مثلاً مجروح شدن و یا سرخ شدن می‌شود، چه حكمی دارد؟
اگر صدمه معتد به نباشد اشكال ندارد.
۷. در مراسم سینه زدن، در آوردن لباس در صورتی كه معرض تحریك باشد چه حكمی دارد؟
اگر معرض تحریك باشد اشكال دارد و بهتر است با لباس عزاداری شود.
۸. در مراسم عزاداری ائمه معصومین علیهم السلام سینه زدن یا چنگ زدن به صورت به طریقی كه خون بیاید چه حكمی دارد؟
عزاداری بر آن بزرگواران به هر نحوی كه موجب ضرر معتدّ به به بدن نباشد و مشتمل بر خلاف شرع از هر جهت نباشد مطلوب است.
۹. «هروله» در جلسات عزاداری چه صورتی دارد و حال آن كه مظنه هتك عزاداری و لوث شدن آن و پایین آمدن حزن و تأثر عزاداران بسیاری است؛ لطفاً علاوه بر جواب قاعده و نصیحتی راجع به عزاداری عنایت بفرمایید؟
گاه می‌شود كه اشخاص مصیبت زده از شدّت تأثر از جا بر می‌خیزند و می‌روند و می‌آیند و خود را می‌زنند و فریاد می‌كنند؛ اگر كسی در مصیبت حضرت سید الشهدا سلام الله علیه كه اعظم مصائب است واقعاً چنین حالی پیدا كند یا مثل تباكی چنین حالی را دارد نمی‌توان این حالات را اهانت دانست. در این موارد سلیقه‌ها مختلف است؛ بحسب ازمنه و امكنه فرق پیدا می‌كند و عرف عام را باید ملاك دانست. آنچه لازم است این است كه همه بر حفظ و شكوه و عظمت و حقیقت و وقار قدس و ملكوتی این برنامه و نشان دادن كمال حزن و اندوه خود اهتمام نمایند. خداوند تأیید فرماید.
۱۰. نظرتان راجع به اینكه به هنگام عزاداری و سینه زدن بعضی به نیت اینكه در موسم حج هستند و یا اینكه با یاد حضرت زینب سلام الله علیها كه در حال هروله بود، هروله می‌كنند و سینه می‌زنند را بیان فرمایید؟
نیت اینكه در موسم حج هستم و هروله می‌كنم صحیح نیست ولی به عنوان شدّت تأثر و ناراحتی از آن مصائب عظمی اشكال ندارد.
۱۱. در برخی از جلسات مذهبی و عزاداری برای اظهار نهایت تذلّل در برابر اهل بیت علیهم السلام عدّه‌ای صدای حیوانات مانند سگ از خود در می‌آورند. حكم شرعی آن را بیان فرمایید؟
چون در انظار بعضی موهن است سزاوار است اظهار ارادت و ولایت خود را در صورت‌های جالب و تحسین‌آمیز انجام دهید.
۱۲. تشكیل هیأت در كوی و خیابانی كه اهالی آن به شعائر دینی مقید نبوده، بلكه سینه زنی و نظائر آن نزد ایشان، كاری عجیب و غریب می‌نماید و احیاناً باعث تمسخر مجالس عزاداری و یا هتك حرمت می‌شود، چه حكمی دارد؟
باید در مسجد و حسینیه واقع در محل‌های مذكور هیئت و مجالس مذهبی به صورت شایسته تشكیل شود و از وعاظ و علمای با فضل جهت اداره مجلس دعوت بشود كه آنها دین مبین اسلام را آن چنان كه هست برای مستمعین بیان كنند؛ در این صورت گمان نمی‌رود باعث تمسخر بشود؛ مضافاً بر اینكه در تبلیغ دین، به تمسخر یك عده جاهل و نادان نباید اعتنا كرد.
آیین‌ها و نمادهای عزاداری
۱۳. در مراسم عاشورا مراسمی چون علم‌گردانی، چهل چراغ كشی و نخل گردانی چه حكمی دارند؟
مانع ندارد.
۱۴. استفاده از عَلَم چه صورتی دارد؟
در مراسم عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی عبد الله الحسین علیه‌السلام استفاده از عَلَم كه تعظیم شعائر محسوب می‌شود به شرط اینكه مشتمل بر مجسّمه ذیروح كه حرام است نباشد، اشكال ندارد؛ بلكه مطلوب است.
۱۵. در ایام عاشورا ضریح مانندی به نام نخل را به اسم و رسم عزاداری ملبّس به البسه و اقمشة فاخره می‌كنند ، با عنایت به فتوای مرحوم حضرت آیت الله العظمی بروجردی که فرموده‌اند: « عزاداری در ایام عاشورا برحسب متعارف بلاد مختلف است وآنچه درهر بلدی مصداق عزاداری است مانعی ندارد.» نظر حضرتعالی در این‌باره چیست؟
آنچه استاد عظیم الشان ما اعلی الله مقامه در پاسخ سؤال مذكور فرموده‌اند مورد تأیید اینجانب است.
۱۶. آیا شمع روشن كردن در شام غریبان سیدالشهداء علیه‌السلام را بلا اشكال می‌دانید؟ آیا از مصادیق بدعت نمی‌باشد؟
اشكال ندارد.
۱۷. در بعضی از مراسم‌ها، شبیه‌سازی انجام می‌شود، مثل درست‌كردن قبر مطهر حضرت زهرا سلام الله علیها و تابوت حضرت رقیه سلام الله علیها، حكم آن چیست؟
اشكال ندارد.
۱۸. نظرتان راجع به تعزیه خوانی چیست؟
تعزیه و شبیه خوانی اگر مشتمل بر آلات لهو از قبیل طبل و شیپور و صنج نباشد و اشعار دروغ و غنا نخوانند و مرد، لباس زنان را نپوشد اشكال ندارد.
۱۹. بعضی افراد در تعزیه نقش امام معصوم علیه‌السلام یا نقش شخصیت‌هایی مثل حضرت عباس علیه‌السلام را اجرا می‌كنند و حال آنكه صاحب سابقه درخشانی نیستند و فقط به جهت اینكه خوب برنامه اجرا می‌كنند آن نقش را به عهده می‌گیرند نظر مبارك را بیان نمایید.
درخشان بودن سابقه تعزیه خوان شرط نیست ولی اگر سوء سابقه خصوصا سوء حال فعلی عرفاً توهین باشد نباید آن اشخاص، مجری باشند. اصولاً مناسب است عزاداری حضرات ائمه طاهرین علیهم‌السلام به صورت مجلس روضه‌خوانی برگزار شود تا سخنرانان عالِم و وعاظ و روضه‌خوان‌های متعهد ضمن ذكر مصائب آن بزرگواران با ذكر فضائل و مناقب و تاریخ زندگی ایشان و بیان احادیث و احكام و تبلیغ معارف اسلام و دفع بدع و شبهات، مردم را آگاه و به مكتب اهل بیت علیهم السلام هدایت و ارشاد نمایند.
۲۰. اخیراً مطرح می‌شود كه مجالس عزاداری خصوصاً عزای سید الشهدا علیه‌السلام از صورت سنّتی و روضه خوانی و استماع آن خارج بشود و به صورت نمایشی و تئاتری تبدیل‌گردد، بلكه به‌این مطلب اصرارمی‌ورزند. نظرمباركتان را بیان‌فرمایید.
اقامه عزای آن بزرگوار باید با ذكر مصائب از كتب صحیحه معتبره توسط ذاكرین و علمای محترم با حفظ شئون اهل بیت علیهم السلام باشد و به صورت تئاتر در آوردن معمولاً خالی از لوازم فاسده و غیر شرعی نیست.
۲۱. حكم خرید، فروش، چاپ، تولید و یا استفاده از عكس ها و پوسترهایی كه از چهرة ائمة معصومین علیهم السلام تهیه شده است، چگونه است؟
عكس‌ها و پوسترهای مذكور، مستند صحیحی ندارند؛ خوب است از این عمل خودداری شود.
آداب و اخلاق عزاداری
۲۲. اگر شخصی در حین عزاداری برای خودنمایی بلند بلند گریه كند و یا خیلی سنگین زنجیر و یا سینه بزند، آیا ریا كرده و عزاداری او باطل است؟ اگر به قصد گریانیدن دیگران باشد، چگونه است؟
ریا در هیچ عملی صحیح نیست ولی تباكی به نحو عزاداری و به قصد تعظیم امر شعائر، ریا نیست.
۲۳. گاهی در مجالس عزاداری سالار شهیدان علیه‌السلام، كه پر جمعیت نیز می‌باشند، دیده شده كه خادمین و نوكران ابی عبدالله علیه‌السلام رفتار ناشایستی با عزاداران دارند، (مثل فریاد زدن، هُل دادن و غیره) این كارها از حیث شرعی چه حكمی دارد؟
باید با عزاداران و مستمعین با ادب رفتار و با احترام پذیرایی شود.
۲۴. آیا رضایت پدر و مادر در رفتن به مجالس عزای سید الشهداء علیه‌السلام واجب است؟ و بدون رضایت ایشان می‌توان در این مجالس شركت كرد؟
موارد، مختلف است.
۲۵. حكم شوخی و خنده در ماه محرم خصوصاً روز عاشورا چیست؟
صحیح نیست.
۲۶. راه اندازی دسته‌های عزاداری در كوچه و خیابان كه باعث ترافیك می‌شود، چه حكمی دارد؟
در حد متعارف ایام عزاداری اشكال ندارد.
۲۷. بعضی عزاداری‌ها و هیئات به صورت چادر و خیمه در كوی و خیابان بر پا می‌شود و برخی از همسایگان به این كار، رضایت ندارند، و اقامه مجلس به این شکل و شركت در آن چه حكمی دارد؟
این مراسم را به نحوی برگزار كنند كه موجب زحمت عابرین و همسایگان نشود.
۲۸. ایجاد سر و صدا، كم یا زیاد، در هنگام عزاداری، در صورتی كه از رضایت همسایگان بی اطلاع هستیم، چه حكمی دارد؟ (آیا رضایت تك تك همسایه‌ها كافی است یا اغلب ایشان)؟
عزت و شأن این برنامه خود مقتضی است كه مزاحمت فراهم نشود.
۲۹. عزاداری در نیمه شب كه موجب بر هم زدن آسایش و خواب مردم می‌شود از نظر شرعی چه حكمی دارد؟
به طور كلی مزاحمت و آزار اشخاص چه در خواب باشند چه در بیداری جائز نیست؛ این مراسم باید در حدّ معمول و متعارف انجام شود. و در بعض موارد مثل شب عاشورا، صدق اذیت نمی‌كند.
۳۰. آیا اینكه مؤسس یك مجلس عزای امام حسین علیه‌السلام بخواهد این مراسم، جمعیت بیشتری داشته باشد، صحیح است؟
مجالس مذكور هرچه باشكوه‌تر و پر جمعیت‌تر باشد اثرش در قلوب بیشتر و آثار مثبتش زیادتر است و اگر به این مسئله اهمیت داده نمی‌شد دشمنان دین و مسلمانان فریب خورده و ظاهربین و غرب‌زده اصل حادثه كربلا را انكار می‌كردند.
البته همگان متوجه باشند كه اجر و ثواب بسیار زیادی را كه بر اقامه عزای حضرت و شركت در مراسم آن بزرگوار است با وارد نمودن محرّمات از بین نبرند، و از هر چیزی كه موجب وهن مذهب و وهن مراسم سوگواری می‌گردد باید اجتناب شود.
۳۱. گاهی ایام سوگواری حضرت ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام با بعضی از مناسبت‌ها مثل نوروز تقارن پیدا می‌كند، نظر مباركتان را در مورد برگزاری مراسم این گونه مناسبت‌ها در زمان عزای حسینی بیان فرمایید.
واضح است كه مؤمنین و محبین اهل بیت علیهم السلام در ایام محرم و صفر از برگزاری مراسم و تظاهر به اعمالی كه مناسب شأن محبّ اهل‌بیت سلام الله علیهم نباشد خودداری می‌نمایند و مراسم و سیره سوگواری را حفظ می‌نمایند.
نماز و عزاداری
۳۲. وظیفة كسی كه مردّد است امور عزاداری را تا دیر وقت انجام دهد یا مراقبت بر قضا نشدن نماز صبح کند چیست؟
مراقبت بر قضا نشدن نماز، واجب است.
۳۳. اگر كسی نماز نخواند و روزه نگیرد و برای امام حسین علیه‌السلام احسان كند و سینه و زنجیر بزند و گریه كند و نیز كسی كه خمس و زكات مالش را ندهد، آیا می‌تواند از این مال در راه امام حسین علیه‌السلام احسان كند؟ آیا اجر و ثوابی بر این شخص است؟
نمازوروزه واجب است ولی‌عزاداری و گریه بر امام حسین علیه‌السلام مستحب است. انسان باید نماز بخواند و روزه هم بگیرد و عزاداری هم بكند و پولی كه متعلّق خمس شده واجب است اول، خمس آن ادا شود آن‌گاه در راه امام حسین علیه‌السلام و كار خیر دیگر مصرف شود و مصرف نمودن پولی كه خمس به آن تعلّق‌گرفته قبل از ادای خمس درهركاری اگرچه خیر باشد حرام است.
۳۴. در ظهر عاشورا عزاداران برای شور و اظهار حزن، آماده می‌شوند و از طرفی وقت نماز ظهر می‌شود؛ وظیفه مؤمنین چیست؟
در این موارد باید جمع بین اغراض و كسب فضائل نمود؛ هم برنامه‌ای را كه به صورت عزاداری برای حضرت سید الشهداء علیه‌السلام انجام می‌شود، انجام دهید و هم نماز ظهر را در اول وقت بجا آورید.
عزاداری بانوان
۳۵. آیا گریه كردن زن‌ها با صدای بلند در مجالس عزای ائمه اطهار علیهم السلام بخصوص حضرت سید الشهداء علیه‌السلام با توجه به حضور مردان نامحرم در مجلس مذكور جایز است.
اشكال ندارد
۳۶. ایستادن و نگاهِ خانم‌ها به مردانی كه در خیابان مشغول عزاداری هستند، چه حكمی دارد؟ و مسئولیت دست اندركارانِ هیئت در این مورد چه مقدار است؟
نگاه كردن خانم‌ها به بدن مردان نامحرم جایز نیست.
۳۷. راه رفتن خانم‌ها در عقب دسته های عزاداری چه حكمی دارد؟
اگر مستلزم ارتكاب معصیت نباشد اشكال ندارد.
سخنرانان و مداحان مجلس عزاداری
۳۸. نظر حضرتعالی در مورد مدّاحی چیست؟ و یك مدّاح اهل بیت علیهم السلام چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟
مدّاحی اهل بیت عصمت و طهارت سلام الله علیهم اجمعین چنانچه برای خدا باشد عبادت است و اجر عظیم دارد و به همین جهت مداح باید اهل تقوا و مقید باشد اشعاری كه می‌خواند خلاف واقع و دروغ نباشد و این عبادات را تا می‌تواند به قصد قربت انجام دهد تا از مثوبات آن برخوردار شود هر چند گرفتن مزد در برابر آن اشكال ندارد.
۳۹. بعضی از مداحان به گونه‌ای ذكر حسین حسین می‌گویند كه موجب شور و هیجان می‌گردد و همراه با سینه زدن و گریه كردن، جست و خیزی در جمعیت، ایجاد می‌شود. آیا این كار صحیح است؟
اگر نوحه خوانی و مداحی به صورت غنا باشد حرام است.
۴۰. آیا مداحی كه با ریتم موسیقی و به صورت غنا خوانده شود حرام است؟
بلی؛ حرام است.
۴۱. آیا دریافت وجه توسط مدّاح و سخنران در عوض مداحی و سخنرانی در مجالس عزاداری سیدالشهداء علیه‌السلام جائز است؟
جائز است.
۴۲. مداحان در اثنای دعای كمیل و ندبه و زیارت عاشورا، اشعار یا روضه می‌خوانند، این كار چه حكمی دارد؟
بهتر است دعاهای وارده را بدون این كه در اثنای آنها شعر و یا چیز دیگری خوانده شود بخوانند ولی خواندن روضة صحیح در بعضی مواضعی که مناسب دعاست اشكال شرعی ندارد؛ بلی اگر طوری در این كار، افراط شود كه از صورت دعا خواندن خارج شود معلوم نیست ثواب آن دعا را داشته باشد.
منابع روایی عزاداری
۴۳. آیا كتاب روضة الشهداء مرحوم ملا حسین كاشفی و اسرار الشهادة ملا آقای دربندی دارای گزارش‌های تحریف شده از واقعه كربلاست؟
ما حق نداریم نویسندگان دو كتاب مذكور را متهم به تحریف حادثه كربلا كنیم؛ نسبت به مطالبی كه در آنها درج شده آنچه كه محتمل الوقوع است و دلیلی بر عدم آن نباشد نمی‌توان انكار كرد و نویسنده را رمی به دروغ نویسی كرد و آنچه كه بر حسب دلیل، مقطوع العدم باشد نباید نقل شود.
۴۴. مقاتل معتبر اعم از فارسی و عربی از نظر حضرتعالی كدام‌اند؟
از كتبی كه در این زمینه مرحوم محدّث آقای حاج شیخ عباس قمی تألیف نموده‌اند استفاده نمایید.
۴۵. خواندن‌روضه‌بی‌اساس، یا مشكوك‌توسط مدّاح ویا سخنران، چه‌حكمی دارد؟
خواندن روضه بی اساس جائز نیست و خواندن چیزی كه احتمال صحت آن را می‌دهد اگر به صورت احتمال باشد اشكال ندارد.
۴۶. اگر روضه بی اساس خوانده شد ما چه وظیفه‌ای داریم؟
اگر دروغی از ذاكرین بشنوید بر حسب وظیفه شرعی باید به عنوان نهی از منكر به خود گوینده تذكر دهید و همة مكلّفین این وظیفه را دارند.
اموال مربوط به اقامه عزا
۴۷. اگر برای برپایی هیأت، بنا به فرض از مالی استفاده شود كه صاحب آن راضی نیست، اقامه و شركت در آن مجلس چگونه است؟ و درصورت عدم اطلاع از رضایت صاحب مال، حكم مسئله چیست؟
اگر عین مالی كه صاحبش راضی نیست مورد استفاده قرار گیرد تصرف در آن حرام است و ضمان دارد.
۴۸. آیا وجوهی را كه برای منظوری خاص در عزاداری هدیه شده است می‌توان در موارد دیگری غیر از آن، در عزاداری مصرف نمود؟ (مثل پولی كه برای غذا و اطعام داده شده ولی به مصرف خرید لوازم برسد.)
صرف وجوهی كه مصرفشان مورد خاص است در غیر آن مورد جائز نیست و موجب ضمان است.
۴۹. حكم استفاده شخصی از وسایل و لوازمی كه بدون خواندن صیغه وقف، فقط به منظور استفاده در عزاداری سیدالشهداء علیه‌السلام تهیه شده است چگونه است؟ و در صورتی كه كسی چندین بار جاهلاً این كار را می‌كرده وظیفه اش چیست؟
استفادة شخصی از وسائل مذكور جایز نیست و كسی كه استفادة شخصی نموده باید توبه كند و در برخی موارد، موجب ضمان است.
۵۰. آیا اطعام و نذری را كه برای ظهر عاشورا در نظر گرفته شده می‌توان در روزهای دیگر محرّم، انجام داد؟
درفرض سؤال نمی‌توان اطعام و نذر مذكور را درغیر روز عاشورا انجام دهد.
۵۱. گاهی پیشنهاد می‌شود هدایا و نذورات مربوط به عزاداری كه برای روضه‌خوانی حضرت سید الشهجایز دا علیه‌السلام تعیین می‌شود در قالب عزاداری‌های نمایشی و تئاتری مصرف شود، آیا این امر است؟
هدایا و نذور باید در مواردی كه مورد نظر هدیه دهنده و نذر كننده است مصرف شود و به همان روش معمول سابق نه به صورت نمایش و تئاتر.
آلات موسیقی در عزاداری
۵۲. استفاده از آلات موسیقی مثل طبل، صنج، نی، ارگ و مانند آنها در خلال عزاداری چه حكمی دارد؟
جائز نیست.
۵۳. در زمان عزاداری سالار شهیدان حسین بن علی علیهما السلام استفاده از طبل و صنج جهت هماهنگی عزاداران چه حكمی دارد؟
اشكال دارد.
برگرفته از کتاب « گفتمان عاشورایی» اثر آیت الله العظمی صافی
۱- این حدیث را علامه مجلسی قدس سره از محاسن در بحار ج ۷۹ ص ۸۴ باب التعزیة والمآتم ح ۲۴ روایت فرموده است.
۲- پاسخ به استفتایی در تاریخ ۸ ذی الحجه ۱۴۱۵
کد مطلب: 13924
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/news/13924/احکام-عزاداری-فقه-عاشورایی
آرمان هیأت
https://www.armaneheyat.ir