آرمان هیأت - در تولیدات مذهبی دچار ضعف هستیم

نشست تخصصی «تلویزیون و برنامه‌سازی داستانی در حوزه‌ مذهب و تاریخ دین» با حضور دكتر علاءالدین رحیمی(مدیر گروه مطالعات هنر و ادبیات پژوهشگاه)، دكتر اسماعیل بنی اردلان(استاد دانشگاه تهران) و دكتر مجید حسینی‌زاد( استاد دانشگاه تهران و تربیت مدرس) برگزار شد.

در این نشست كه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، اسماعیل بنی اردلان گفت: در تولیدات مذهبی و تاریخی دچار ضعف در متن و فیلمنامه هستیم.

علاء‌الدین رحیمی نیز گفت: ساخت سریال‌های مذهبی را سهو و آسان گرفته‌ایم، در حالی كه ساخت این‌گونه فیلم‌ها و سریال‌ها احتیاج به دانش دارد.

مجید حسینی‌زاد نیز اظهار كرد: نداشتن شناخت از دین و عدم پژوهش و عدم توجه تحلیلی به تاریخ و حتی دین از آسیب‌های برنامه‌های مذهبی و تاریخی است.

علاء‌الدین رحیمی، مدیر گروه مطالعات هنر و ادبیات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در این نشست با اشاره به این‌كه كار ساخت سریال‌های داستانی را با تعزیه شروع كرده است، اظهار كرد: ما در كنار یونانی‌ها از نخستین سرزمین‌هایی هستیم كه آثار داستانی داشته‌ایم.

وی ادامه داد: با گذشت زمان وقتی جریان‌های نقد و نظر رشد پیدا كرد، اروپایی‌ها با حیرت به تعزیه در ایران نگاه كردند.

رحیمی افزود: در دوره‌ی قاجار به دلیل مسافرت ناصرالدین شاه به اروپا، شیوه‌های نمایشی اروپایی تاثیر گذاشتند و ابزارهایی مثل موسیقی و تكیه دولت به تعزیه افزوده شد و آثار بسیار ارزنده‌ای در تعزیه به وجود آمد، اما پس از آن رضا‌شاه به دلیل آنكه می‌خواست اندیشه‌های غربی را رواج بدهد، تعزیه‌خوانی و شاهنامه‌خوانی و آنچه كه سنتی بود، جلویش را گرفته‌اند و كم‌كم به تعزیه كناره گرفت و به قم و اصفهان رفت.

وی با بیان این‌كه از آغاز شك و تردید‌های راجع به ساخت فیلم‌ها و سریال‌های مذهبی وجود داشت، اظهار كرد: اولین برنامه‌ها را من شروع كردم، با یك كار بر روی «عبیدالله بن عباس» و بلافاصله بعد از آن كارهای بعدی نیز ادامه پیدا كردند.

وی تصریح كرد: برای این‌كه به یك اثر تاریخی برسیم، باید زبان تاریخی را یاد بگیریم و متن را قوی كنیم.

علاء‌الدین رحیمی با بیان این‌كه كارگردان‌ها در اوایل شناخت آثار مذهبی، از كاركردن در این عرصه می‌ترسیدند و یا این ژانر را دست‌كم می‌گرفتند، گفت: كم‌كم كارگردانان متوجه شده‌اند می‌توان در این عرصه قدم گذاشت و اتفاقا برآورد‌های مالی بالایی نیز دارد.

وی ادامه داد: با رنگی‌شدن تصویر كار، برنامه‌سازی مذهبی نیز رونق گرفت و اولین كار‌ها در گروه فرهنگ و ادب شكل گرفت.

رحیمی متن‌نویسی در آثار مذهبی را بسیار مهم دانست و گفت: مساله‌ای كه وجود داشته است، وفاداری به وقایع تاریخی بوده كه عملا امكان‌پذیر نیست. ما در تاریخ نشانه‌هایی داریم، اما برای نوشتن یك داستان ۲۰ قسمتی نمی‌شود تنها از این نشانه‌ها و روایات استفاده كرد.

وی تصریح كرد: باید براساس وقایع تاریخی و وقایع مشابه، اثر را به وجود بیاوریم، متاسفانه دچار مشكل متنی هستیم؛ نویسنده‌ی مذهبی، باید آشنا به زبان عربی و زبان كهن فارسی و استعداد بالای هنری باشد، بدون تخیل قوی و ذهنی قوی امكان ندارد، كسی بتواند متن مذهبی بنویسد.

رحیمی با اشاره به این‌كه آثار مذهبی رمانتیك هستند و برهمین اساس بر روی مخاطب تاثیر می‌گذارند، عنوان كرد: چه به لحاظ نوشته و چه به لحاظ طراحی و رنگ‌پردازی صحنه‌ها، این مساله رعایت نمی‌شود.

مدیر گروه مطالعات هنر و ادبیات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات گفت: در آثار مذهبی كشورمان دوخت و انتخاب پارچه كاملا دور از آثار تاریخی است و این مسائل مورد توجه صحنه‌پردازان قرار نمی‌گیرد.

وی ادامه داد: مساله‌ی دیگر میزانسن است كه در آثار تاریخی ما بسیار ضعیف است. ما به هیچ عنوان كه در موارد استثنایی نمی‌توانیم در آثار تاریخی از كلوز‌های خاصی استفاده كنیم.

رحیمی تاكید كرد: هرچیزی بر روی صحنه اتفاق می‌افتد جزء میزانسن است. حتی اشیایی كه جلوی دوربین است جزء میزانسن است و تمام این‌ها باید به ما این باور را بدهد كه در یك اثر تاریخی هستیم.

او بازیگری را نیز در آثار مذهبی بسیار مهم دانست و اظهار كرد: ما آثار بسیار ساده‌ای داشتیم، مانند «خرقه» كه راجع به حضرت مسیح است؛ این آثار با بازیگری درخشان توانستند موفق باشند.

وی ادامه داد: تمام رفتارهای بازیگر باید با هماهنگی صحنه و لباس و روح رمانتیزم هماهنگ باشد.

در ادامه‌ این نشست، اسماعیل بنی‌اردلان با اشاره به این‌كه در دنیای فیلمسازی اولین مساله‌ای كه اهمیت دارد، سرمایه‌گذاری است كه فیلمساز می‌كند، اظهار كرد: تنها جایی كه می‌توان برای فیلمی كه هیچ برگشتی ندارد، یك میلیارد تومان خرج كرد در ایران است، اما وقتی قرار باشد، پول برگشت پیدا كند در حوزه‌ی اقتصادی، باید از دانش استفاده كرد.

وی با بیان این‌كه فیلم «۳۰۰» كه بسیار جنجالی بود و فروش بالایی داشت، با هزینه‌ی بسیار كمی ساخته شد، گفت: این دانش است و نمی‌توان آن را انكار كرد.

بنی‌اردلان با انتقاد از این‌كه فیلم‌های داستانی و سینمایی ما، در حوزه‌ی ادبیات و فیلمنامه مشكل دارند، گفت: سریال‌های تلویزیون ما در مبحث ادبیات، به پاورقی‌های مجلات شبیه هستند.

وی تاكید كرد: ادبیات ركن مهمی است؛ ما در حوزه‌ی رمان‌های مذهبی كه تنها جایی است كه همه ایرانی‌ها تعصب دارند، ضعیف هستیم. زبان و ادبیات یك ركن است، طراحی لباس یك دانش است و دیالوگ نوشتن تخصصی خاص دارد و اگر صاحب این دانش‌ها نباشیم، نمی‌توانیم دراین حرفه حرفی برای گفتن داشته باشیم.

او گفت: به عنوان یك فرد مسلمان و ایرانی متعصب می‌شوم كه بزرگترین عشق‌های ما، آنقدر كوچك نشان داده می‌شوند؛ همه ما از ائمه‌ تصوری داریم كه می‌دانیم برایمان چقدر عزیز است، اما با ساخت فیلم‌های ضعیف همه این تصورات فرو می‌ریزد.

بنی‌اردلان با اشاره به این‌كه در سینما باید دنبال این باشیم كه بدانیم چگونه مفاهیم در تصویر نشان داده شود، اظهار كرد: برای ساخت آثار مذهبی، باید فهم و دانایی دینی داشت تا بتوانیم مفاهیم معنوی را به ما به ازای عینی تبدیل كرد.

مجید حسینی‌زاد، استاد دانشگاه تهران و مدیر سابق تامین برنامه شبكه سه با اشاره به این‌كه اشتباه اول این است كه برنامه‌های مذهبی را صرفا تاریخی بدانیم، اظهار كرد: شما می‌توانید یك فیلم جدید بسازید، اما برنامه دینی باشد.

وی تاكید كرد: برنامه‌های ما شدیدا توصیفی است و خودمان محور و معیار كار شده‌ایم و هركاری كه می‌خواهیم می‌كنیم.

حسینی‌زاد با بیان این‌كه مخاطب به توصیف علاقه دارد، گفت: مخاطب با پیشینیه‌ی تاریخی فیلم را می‌بیند و استنباط می‌كند؛ موقعی كه فیلمساز، مخاطب را نمی‌بیند و تصور می‌كند هرچه بگویید قبول می‌كند، فیلم نیز ضعیف می‌شود.

وی تصریح كرد: تصویر از یكسری نشانه تشكیل شده است، در تاریخ و باالاخص در دین، یك اشتباه كوچك ما را به جایی می‌برد كه دیگر نمی‌توانیم جلو برویم، متاسفانه در نمایش دین و تاریخ ما تغییر مخاطب مشاهده نمی‌شود؛ مخاطب قدیم با مخاطب جدید فرق كرده است و برنامه‌سازان این را نمی‌بینند.

حسینی‌زاد گفت: از سریال «سربداران» نتوانستیم سریال خوبی بسازیم و به نظر می‌رسد دوباره به عقب برگشته‌ایم.

او یكی از آسیب‌های برنامه‌های مذهبی و تاریخی را نبود پژوهش دانست و گفت: حتی زمانی كه می‌خواهیم تحلیل كنیم، تحلیل نمی‌كنیم، بلكه چیزی كه دلمان می‌خواهد می‌گوییم.

این استاد دانشگاه سریال «حضرت یوسف (ع)» را‌ فیلم فارسی دانست و عنوان كرد: چنان در دام جذابیت‌های صوری كار می‌افتیم كه نمی‌دانیم چه می‌كنیم و به جای پرداخت به موضوع مذهبی، به موضوعات عشقی و احساسی می‌پردازیم.

وی گفت: وقتی پژوهش نداشته باشیم، یك چیز‌هایی را به زور به بیننده تحمیل می‌كنیم و این درست نیست. مخاطبی كه فیلم می‌بیند، بسیار باهوش است.

حسینی‌زاد با انتقاد از وضعیت آموزش در دانشگاه‌ها، اظهار كرد: در دانشكده‌هایمان آموزه‌های جاهای دیگر را می‌گیریم، استاد تنها آموزه‌های كشور‌های غربی را انتقال می‌دهد و دانشجو نیز همان را یاد می‌گیرد.
وی گفت: پس از گذشت سال‌ها، هنوز فیلم‌های تاریخی و مذهبی‌مان رادر شهرك سینمایی می‌سازیم و هیچ امكانات دیگری نداریم.

مجید حسینی‌زاد با اشاره به این‌كه برداشتی كه مردم از فیلم‌ها و سریال‌ها می‌كنند، آن نیست كه فیلمسازان می‌خواهند، اظهار كرد: ساخت فیلم‌های مذهبی و تاریخی تحلیل و شناخت بیشتری می‌خواهد. فیلمسازان ما به خاطر جذابیت برنامه پا را جایی می‌گذارند كه اصل را از بین می‌برند.