آرمان هیأت - شعر علوی در شعر آیینی فراوانی بیشتری دارد

غلام‌رضا کافی، فراوانی شعر علوی را نسبت به شعر توحیدی و شعر نبوی بیشتر می‌داند و معتقد است آن‌جا که شاعران به مرثیه در شعر علوی روی آورده‌اند پیوندهای عمیقی میان این نوع شعر و رمضانیه‌ها ایجاد شده است. اما مدح و منقبت در شعر علوی بیشتر دیده می‌شود.

فرهنگ: غلام‌رضا کافی گفت: در شعر آیینی شعر علوی از نظر مرتبه جایگاه سوم را دارد و پس از شعر توحیدی و شعر نبوی قرار می‌گیرد. اما از نظر فراوانی بر اشعار توحیدی و نبوی برتری دارد.

وی به فراوانی این نوع شعر در شعرهای فارسی و شعرهای عربی اشاره و تصریح کرد: شخصیت علی(ع) از جایگاه ویژه‌ای در میان شیعیان برخوردار است. از سوی دیگر زبان فارسی با تشیع پیوند دارد. در نتیجه شعر علوی در شعر فارسی فراوانی بیشتری در مقایسه با شعر عربی دارد.

این شاعر آیینی ادامه داد: دو نوع شعر علوی داریم. یک نوع آن مدح و منقبت حضرت علی(ع) و نوع دیگر مرثیه است. البته مرثیه در شعر علوی فراوانی کمتری دارد و هرجا که شاعران به مرثیه‌سرایی برای علی(ع) پرداخته‌اند این شعر پیوندهایی با رمضانیه‌ها پیدا کرده است.

وی در توضیح علت این امر اظهار داشت: باتوجه به این‌که ایام شهادت آن حضرت مصادف با شب‌های قدر در ماه رمضان است پس بدیهی‌ است که شاعران ارتباطی میان رمضانیه‌ها و مرثیه‌هایی علوی ایجاد کرده‌اند. البته این مسئله در شعر شاعران به عنوان منزلتی برای آن حضرت بیان شده است.

کافی افزود: مرثیه‌های علوی از شکوه و عظمت ویژه‌ای برخوردارند؛ چراکه شاعران شهادت علی(ع) در ماه رمضان و همزمان بودن آن با لیالی قدر و همچنین محل شهادت او که مسجد بوده است را منزلت آن حضرت می‌دانسته‌اند.

وی در ادامه به کتاب «خاوران‌نامه» اشاره و تشریح کرد: ابن حسام خوسفی، آخرین شاعر پیش از دوران صفویه ارادتش به علی(ع) را به اوج رسانده و منظومه‌ای با عنوان «خاوران‌نامه» سروده است. این منظومه در بحر متقارب و به وزن شاهنامه فردوسی سروده شده و موضوع آن جنگ‌های علی(ع) در سرزمین خاوران به همراهی مالک اشتر، با قباد پادشاه خاور و تهماسب‌شاه است. خوسفی در این منظومه تمامی منازل و خان‌هایی که به عنوان مثال رستم در شاهنامه طی کرده است را به حضرت علی(ع) نسبت می‌دهد.

کافی در پاسخ به این پرسش که در چه دورانی شاعران بیشتر به شخصیت علی(ع) در شعرهای خود پرداخته‌اند توضیح داد: تا پیش از دوران صفویه شخصیت‌ علی(ع) شخصیت نخست شیعه بوده است؛ اما پس از آن دوران به دلیل رواج تشیع و ظهور و بروز دیگر شخصیت‌های مذهبی در شعر، علی(ع) تاحدودی تحت‌الشعاع شعر عاشورایی قرار می‌گیرد. البته حضرت علی(ع) همچنان در دوره‌های بعد نیز عظمت و شکوه خود را حفظ کرده است.

وی معتقد است پس از دوران صفویه شعر علوی در دو مقطع زمانی بروز چشمگیری دارد. در دوره نادریان هرچند دوره کوتاهی است اما به دلیل ارادت نادرشاه به حضرت امیر(ع) شعر علوی دوباره به اوج می‌رسد. همچنین در دوران ناصرالدین شاه نیز بازهم به دلیل ارادت ناصرالدین شاه به حضرت علی(ع) این نوع شعر بیشتر بروز می‌کند و حتی خود ناصرالدین شاه در انتهای شعر عاشورایی که سروده است گریزی به نجف می‌زند و از علی(ع) یاد می‌کند.

این پژوهش‌گر درباره شعر علوی در دوران معاصر اظهار داشت: پیش از انقلاب فواد کرمانی و قروی اصفهانی دو شاعری هستند که بیش از سایران به شعر علوی توجه نشان داده‌اند و شعرهای بسیاری با این موضوع سروده‌اند. در همین روزگار غزلی که شهریار در وصف علی(ع) می‌سراید شهرت عجیبی پیدا می‌کند و این امر سبب می‌شود تا توجه شاعران به شعر علوی بیش از پیش جلب شود.

وی در پایان افزود: حتی در دهه ۴۰ و ۵۰ شاعری همچون مهدی اخوان‌ثالث که رویکرد چندان مذهبی در شعرش ندارد نیز قصیده غدیریه را سروده است و یا ابوالحسن ورزی قصیده‌ای بسیار طولانی در وصف علی(ع) دارد.