آرمان هیأت - كتاب «فرهنگ عروسک‌ها و نمایش‌های عروسکی آیینی و سنتی ایران» منتشر شد

كتاب «فرهنگ عروسک‌ها و نمایش‌های عروسکی آیینی و سنتی ایران» منتشر شد

«فرهنگ عروسک‌ها و نمایش‌های عروسکی آیینی و سنتی ایران» درباره نمایش‌های آیینی سنتی، نمایش‌های سنتی، پیکرک‌های نمادین، عروسک بازیچه‌های اقوام، اصطلاحات و نمایشگران سخن می‌گويد.

فرهنگ: كتاب «فرهنگ عروسک‌ها و نمایش‌های عروسکی آیینی و سنتی ایران» نوشته پوپک عظیم‌پور روانه بازار كتاب شد. اين كتاب حاصل ۱۲ سال تحقيق نويسنده است.

عظيم‌پور درباره اين كتاب گفت: «فرهنگ عروسک‌ها و نمايش‌های عروسكی آيينی و سنتی ايران» حاصل ۱۲سال پژوهش و تحقيق درباره فرهنگ تئاتر عروسكی است، هرچند فكر می‌كنم هنوز كمبودها و نواقصی در آن به چشم می‌خورد كه برخی به توان محدود من، برخی به ضعف مستندات مكتوب، منابع محدود مالی و كم شدن تعداد مجريان نمايش‌های سنتی و آيينی و فراموشی اجرای این نمايش‌ها بازمی‌گردد.

وی حفظ اسناد و گزارش منابع نمايش عروسكی را لازم و ضروری دانست و افزود: برای نخستين بار است كه كتابی در حوزه مطالعات نمايشی در ايران به اين شكل منتشر می‌شود كه تمام گونه‌های نمايشی عروسکی سنتی، شبه نمايشی و پيكرهای نمادين را به طريق‌های مختلف مورد بررسی قرار داده است.

عظيم‌پور توضيح داد: جمع‌آوری منابع اين كتاب به شكل كتابخانه‌ای و ميدانی بود و اميدوارم اين تحقيقات توسط علاقه‌مندان ديگر ادامه پيدا كند.

به گفته وی، محتويات اين کتاب از مستندات، مکتوبات، مطلعان و مجریان نمایش‌ها و نیز رجوع به اجراهای نمایش عروسکی آیینی و سنتی فراهم آمده است.

كتاب «فرهنگ عروسک‌ها و نمایش‌های عروسکی آیینی و سنتی ایران» درباره نمایش‌های آیینی سنتی، نمایش‌های سنتی، پیکرک‌های نمادین، عروسک بازیچه‌های اقوام، اصطلاحات و نمایشگران سخن می‌گويد و در ادامه بیوگرافی مولف، معادل‌های آوانگاری فارسی و لاتین، پی‌نوشت‌ها، فهرست تصاویر، فهرست الفبایی، منابع و چکیده انگلیسی ارايه شده است.

در فصل نخست كتاب درباره آیین‌های عروسکی با باورهای مردم و اجرای آن برای منظور معین، باور به نیروهای متافیزیکی و تاثیر آن به عنوان جزيی جدایی ناپذیر از آیین‌های عروسکی، انجام آیین در زمان یا مکانی معین در سال و تکرار آن در سال بعد، انجام و اجرای آیین با حضور مردم و یاری آن‌ها در تهیه و تدارک آن، صورت و محتوای یکسان آیین‌های عروسکی در اجراهای مختلف، منشا جمعی تکوین آیین‌های عروسکی، نسبت آیین‌های عروسکی با نیازهای عینی و ذهنی در زندگی مردم، انتقال روش اجرای آیین به گونه‌ای شفاهی و سینه به سینه و اجرای میدانی توضيح داده شده است.

علاوه بر ویژگی‌های یاد شده به مواردی از قبیل جنبه فرح‌بخشی و همدلی آیین‌ها، کاربرد و به هنگام نبودن چیزی مانند باران یا آفتاب در سوگ، ستایش خالق، طبیعت یا قهرمان، برکت‌خواهی، دفع شر، سعی در کشف امور راز آمیز، ارتباط با عالم ماورا و غیره به مثابه محتوای آیین‌ها نیز در این فصل توجه شده است.

همچنین در پژوهش نويسنده در این دسته از نمایش‌های عروسکی، تشابه اجرایی در بسیاری از نواحی به چشم می‌آید که به باور مولف این امر حاکی از پیوستگی میان فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های ایرانی و نیز منشا مشترک آن‌ها است.

موضوع فصل دوم، نمایش‌های عروسکی سنتی است. این نمایش معرف بخشی از سنت‌های نمایشی مدون هستند که توسط نمایشگران حرفه‌ای و اغلب در شهرهای کوچک و بزرگ به اجرا درمی‌آیند که مهمترین ویژگی این نمایش‌ها نمایش به عنوان حرفه‌ای برای کسب درآمد، تخصصی شدن کار در اجرای فنون نمایش‌های سنتی عروسکی، برخورداری از اسلوب معین در اجرای نمایش، برخورداری عموم نمایشگران در بهره‌گیری از متون، ابزار نمایش و موسیقی آن هم با ماهیت مشترک و نحوه آموزش سینه به سینه است.

فصل سوم کتاب به بررسي ارتباط میان عروسک‌ها و پیکرک‌ها می‌پردازد. بسیاری از پیکرک‌ها در شکل‌گیری عروسک‌ها نقش داشته‌اند به گونه‌ای که در متون قدیم پیکرک‌ها، تمثال‌ها، صورتک‌ها و عروسک‌ها معانی و مفاهیم مشترک بسیاری یافت می‌شود. به گفته مولف، تعاریف جدید از عروسک در دوره نوین سبب این امر نمی‌شود تا پیکرک‌ها را از جمله خانواده عروسک‌ها و نمایش‌های عروسکی به حساب نیاوریم به ویژه آنکه بسیاری از آنها احجام و اشکال معناداری هستند که در آیین‌های نمایشی نیز به کار می‌روند. مهمترین نمونه آنها پیکرک‌های نمادین علم‌های آیین تعزیه ایران است.

در فصل چهارم این اثر، «عروسک-بازیچه‌های» اقوام ایرانی معرفی شده‌اند. اگرچه به طور کلی از عروسک-بازیچه‌های سرزمین ایران در متون کهن اشاراتی شده است، ولی هرگز مجموعه‌ای نسبتا کامل از آنها با عنوان، نام و نشانی مشخص به چاپ نرسیده است. این بازیچه‌ها صرفا کاربردی نمایشی ندارند بلکه مملو از نشانه‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی و معیشتی اقوام ایرانی هستند. لفظ بازی در اینجا با آنچه در دوره معاصر و در مراکز علمی و آموزشی از آن استنباط می‌شود، یکسان نیست بلکه در اینجا بازی ادامه حیات اجتماعی و آیینی فرهنگ اقوام ایرانی است و تفریح و سرگرمی بخش کوچکی را به خود اختصاص میدهد.

در فصل پنج اصطلاحات رایج در کلیه نمایش‌های عروسکی، پیکرک‌ها، زبان و مکان نمایش، موقعیت یا القاب اشخاص و غیره تعریف شده است. در فصل ششم مجریان و نمایشگران نمایش‌های سنتی معرفی شده‌ا‌ند. این فصل تنها به نمایشگران و مجریانی اختصاص یافته که نمایش حرفه‌شان بوده است.

«فرهنگ عروسک‌ها و نمایش‌های عروسکی آیینی و سنتی ایران» نوشته پوپک عظیم‌پور در شمارگان ۲۰۰۰ نسخه و با قیمت ۴۵۰۰۰ تومان از سوی انتشارات نمایش منتشر شده است.