آرمان هیأت - نگاهی تحليلی به جايگاه و كاركرد اماكن مذهبی در دوره قاجار

نگاهی تحليلی به جايگاه و كاركرد اماكن مذهبی در دوره قاجار

بررسی كاركردهای سياسی و اجتماعی توسعه و تاسيس بسياری از مكان‌های مذهبی نظير سقاخانه‌ها، تكايا، حسينيه‌ها، تعذيه‌خانه‌ها و ... كه در زمان قاجار به اوج رونق و شكوفايی رسيد، ساختار اصلی اين پژوهش را تشكيل می‌دهد.

فرهنگ: پژوهشگر و كارشناس حوزه دين و دولت‌های شيعه، از آغاز تدوين پژوهشی در قالب كتاب بررسی «جايگاه و كاركرد اماكن مذهبی شيعيان در عصر قاجار» خبر داد كه با نگاهی دينی و اعتقادی بسياری از رفتارهای فرهنگی كه به دين نسبت داده می‌شود را ارزيابی و تحليل می‌كند.

حامد قرائتی با بيان اين مطلب گفت: بررسی كاركردهای سياسی و اجتماعی توسعه و تاسيس بسياری از مكان‌های مذهبی نظير سقاخانه‌ها، تكايا، حسينيه‌ها، تعذيه‌خانه‌ها و ... كه در زمان قاجار به اوج رونق و شكوفايی رسيد، ساختار اصلی اين پژوهش را تشكيل می‌دهد.

وی افزود: فعاليت‌های اجتماعی مردم در اين مكان‌ها در تحولات سياسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوره تاثير فراواني داشت. در اين باره با بحران‌های متعددی نيز مواجه بوديم كه برای پرهيز از تكرار آنها بررسی‌های آسيب‌شناسانه اين حوزه ضروری به نظر می‌رسد.

قرائتی با اشاره به اين كه با رواج اين مكان‌های مذهبی در دوره قاجار آسيب‌هايی جامعه دينی را تهديد ميی‌كرد، بيان داشت: اين اماكن مذهبی در كنار مساجد ساخته شدند و توسعه يافتند، اما از آنجا كه متولی، كارشناس يا عالم دينی بر فعاليت‌های آنان نظارت يا اشراف نداشت، آداب و مراسم دينی با نظارت‌های مذهبی صورت نمی‌گرفت. از اين رو؛ رواج برخی رفتارهای خرافی، فرهنگ رفتارهای مذهبی را تهديد می‌كرد و موجب توسعه كنش‌هايی می‌شد كه ريشه مذهبی و دينی نداشتند و به دين نسبت داده می‌شدند. از اين ميان می‌توان به قمه‌زنی در عزاداری‌ها اشاره كرد كه ريشه يا تصديق دينی ندارد.

نويسنده دوازدهمين جلد از مجموعه «زنان اسوه» يادآور شد: بايد در امور دينی و نهادهای مرتبط مراقب باشيم تا همواره كارشناس دينی حضور داشته باشد تا خرافات با نام دين و در قالب فرهنگ دينی ظاهر نشوند، چرا كه اگر حركتی به عنوان دين مطرح شود يا به شكل نمادی از دين درآيد، موجبات غفلت مردم را از اصل دين و دستورات الهی فراهم مي‌آورد و به صدق ساير مضامين نيز آسيب‌هايی وارد می‌سازد.

پژوهشگر حوزه دين ادامه داد: متاسفانه تاثير آداب ناپسند و رفتارهای غيردينی كه به نام دين ترويج می‌شوند، به اصل دين نيز تعميم داده می‌شود و آسيب‌های جبران ناپذيری می‌آفريند.

وي با اشاره به اين كه «فعاليت در اين حوزه پيشينه پژوهشی ندارد، از اين رو تاليف و تحقيق با دشواری‌هايی مواجه است» بيان داشت: در نخستين فاز اين مجموعه با رويكردی سياسی ـ اجتماعی اين مقوله بررسی می‌شود. از آن جهت كه اين موضوع به طبقه‌ای از تاريخ اجتماعی باز می‌گردد، مخاطبان خاصی دارد و در مجلدات بعدی آن ابعاد ديگری از موضوع بررسی خواهند شد.