آرمان هیأت - شخصیت مختار به سادگی قابل رمزگشایی نیست

گفت‌وگو با پژوهشگر،‌ نویسنده و مترجم کتاب مختارنامه را درباره شخصیت مختار ثقفی بخوانید.

فرهنگ: مترجم كتاب «مختارنامه» گفت: شخصیت مختار ثقفی و مطالبی كه درباره قیام او به عنوان یكی از انقلاب‌های بزرگ شیعه مطرح می‌شود، سایه روشن‌های بسیاری دارد. بنابراین شخصیت او، به سادگی قابل رمزگشایی نیست.

حجت‌الاسلام ابوالفضل هادی‌منش، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و مدیر گروه علمی روش تحقیق و نویسندگی شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم در گفت‌وگوی تفصیلی با فارس شرکت کرد.

گفت‌وگوی وی با این نویسنده قمی به انگیزه واكاوی شخصیت مختار ثقفی صورت گرفت. چرا كه كتاب «مختارنامه»، نوشته استاد باقر شریف القرشی، از نویسندگان شیعه عراقی اهل نجف، توسط هادی‌منش ترجمه و در نمایشگاه كتاب امسال رونمایی شد. ناشر این اثر، انتشارات سرور، از ناشران قدیمی قم است كه پیش از این، آثاری به قلم آیت‌الله مكارم شیرازی و استاد نظری منفرد منتشر كرده است.

به گفته حجت‌الاسلام هادی‌منش، این ناشر در كار احیای میراث مكتوب شیعه و بازنشر كتاب‌های شیعی مثل حق‌الیقین و آثاری كه امروز كمتر به آن توجه می‌شود، پیشگام است.

* سعی كردم سایه‌روشن‌ها را كمتر كنم
نویسنده كتاب «پیشوایان و پارسیان» گفت: مختار شخصیت مهمی در تاریخ شیعه دارد، اما سئوال‌ها درباره او زیاد است و این پرسش‌ها را هم تاریخ اسلام و هم جوانان پرسشگر امروز مطرح می‌كنند.

سئوالات فراوان درباره او نشان می‌دهد كه چه پیچیدگی‌ها و رمز‌هایی در شخصیت او وجود داشته و نقاط مبهم بسیاری در زندگی‌اش به چشم می‌خورد.

وی اضافه كرد: اتهامات زیادی به او وارد می‌كنند؛ چون تاریخ قیام مختار و همچنین مطالبی كه درباره قیام او به عنوان یكی از انقلاب‌های بزرگ شیعه به قلم و زبان آمده، دارای سایه روشن‌های زیادی است.

مترجم كتاب «مختارنامه» ادامه داد: من به سهم خودم سعی كردم این سایه‌روشن‌ها را كمتر كنم. تألیفات زیادی درباره مختار در بازار هست، اما هریك از آنها بر ابهامات ما ـ كه پیگیر تاریخ شیعه هستیم ـ می‌افزاید.

وی اظهار داشت: اثر استاد القرشی، بسیار ارزشمند بود و چون او نویسنده مهم جهان امروز ما در تاریخ اسلام است و زحمات زیادی كشیده، اثرش را برای ترجمه انتخاب كردم؛ چرا كه به معنی واقعی كلمه ارزش برگردان به زبان‌های مختلف را دارد.

* شیوه انتقام‌جویی مختار از نقاط بحث‌برانگیز است
هادی‌منش خاطرنشان كرد: اگر بخواهیم كتاب را نقادانه بنگریم، می‌توانیم تا حدودی بر آن خرده بگیریم. چرا كه القرشی نگاه بیش از حد مثبتی به مختار داشته است. اما من در مقدمه كتاب، سعی كردم مختار را نقد كنم.

وی افزود: ابهام درباره شخصیت، زندگی و منش و روش مختار، چیزی نیست كه به این سادگی قابل رمزگشایی باشد. البته تلاشی كه مختار صورت داد، دل اهل بیت (ع) را شاد كرد، منتها با چه انگیزه‌ای بود و چقدر در انتقام‌جویی از خون شهیدان كربلا درست عمل كرد، اینها جزو نقاط بحث‌برانگیز است.

مدیر گروه علمی روش تحقیق و نویسندگی شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم گفت: من سعی كردم در مقدمه به عنوان یك پژوهشگر تاریخ اسلام و شیعه درباره این مسائل توضیح بدهم و تا جایی كه برای خودم روشن است، ابهام را از بحث كم كنم.

وی ادامه داد: تلاش كردم تا جایی كه ممكن است، مختار را همانطور كه هست، نه بیش‌تر و نه كم‌تر معرفی كنم. اینكه می‌گویند تاریخ، معلم انسان‌هاست، به این دلیل است كه نیازی نیست افراد را بالا ببریم، یا پایین بیاوریم. تاریخ، كارنامه عملكرد انسان‌هاست و معمولاً خودش قضاوت می‌كند. چون چهره و خدماتی كه افراد داشته‌اند به خوبی در تاریخ تبیین می‌شود.

* اگر اباالفضل‌العباس (ع) بود، روش دیگری داشت
این نویسنده كتب دینی اظهار داشت: تاریخ به ما می‌گوید كه اگر مختار، شیعه ناب و خالص بود و رفتاری مشابه حضرت عباس (ع)، محمد حنفیه یا محمدبن‌ابوبكر داشت، این كارها را در انتقام‌جویی مرتكب نمی‌شد و تاریخ درباره او قضاوت بهتری می‌داشت.

حجت‌الاسلام هادی‌منش با تأكید بر اینكه مختار بهره‌هایی از آن عصبیت عرب جاهلی داشته و با آن به قیام پرداخته، اضافه كرد: البته او قاتلان سیدالشهدا (ع) را كه در سرزمین‌های اسلامی به راحتی و در كمال آزادی زندگی می‌كردند و نه تنها تحت هیچ پیگردی نبودند، بلكه جوایزی هم دریافت كرده بودند، به جزای دنیوی خودشان رسانده بود؛ چیزی كه امروز هم از مطالبات ستم‌دیدگان جهان است و خواهان محاكمه ظالمان هستند.

وی تصریح كرد: بحث اینجاست كه تفكر شیعی، قائل به خونریزی و انتقام‌جویی از این نوع نیست؛ وگرنه درباره ضرورت محاكمه، عقوبت و كیفر آن همه ظلمی كه دشمنان سیدالشهدا (ع) در كربلا كردند و دل و جان شیعه را تا قیامت سوزاندند، تردیدی نیست.

نویسنده كتاب «نسیم محرم؛ عاشوراییان، فرهنگ و بزم و چكامه» ادامه داد: رفتار سیاسی مختار در انتها، خیلی مورد تأیید نیست.

هرچند اطرافیان او فرقه «كیسانیه» را درست كردند و به اعتقاد بسیاری از تاریخ‌نگاران، او خیلی در این زمینه تقصیری ندارد.

وی افزود: كیسانیه، كسانی هستند كه در مختار توقف كردند و محمد حنفیه را به عنوان امام برگزیدند. البته بعضی‌ها معتقدند كه مختار او را امام معرفی كرده است.

* تألیف كتاب درباره «مختار» راه رفتن روی لبه تیغ است
حجت‌الاسلام هادی‌منش با تأكید بر اینكه تألیف كتاب درباره «مختار» راه رفتن روی لبه تیغ است، گفت: وقتی دیدم مشكل است كه از میان پژوهش‌های تاریخی، روایت كاملاً صحیحی بیرون بكشم، تصمیم گرفتم كه یك كتاب خوب و امروزی درباره مختار ترجمه كنم.

وی افزود: پیش از این یك كتاب درباره حضرت رقیه (س) نوشتم، اما یكی از تاریخ‌پژوهان كشورمان، موافق انتشار این اثر نبود. او به من گفت كه اگر در این كتاب، اظهارنظرهایی بكنی، ممكن است موجب بروز تنش‌هایی در تاریخ‌نگاری بشوی.

این پژوهشگر تاریخ اسلام اظهار داشت: در تاریخ تشیع به راحتی نمی‌شود اظهار نظر كرد. البته این اظهار نظر نكردن‌ها به صلاح نیست؛ منتها چون دین ما در طلاقی تاریخ و فرهنگ قرار گرفته، بسیار حساس و ظریف است.

وی ادامه داد:‌ تاریخ، تنها پیشینه،‌ سابقه و نشان دهنده تمدن ما نیست و در دین ما بسیار موثر است. خود «تاریخ به ما هو تاریخ» برای ما ارزش دارد. مثل قضیه عاشورا كه نمی‌توانیم نسبت به آن بی‌توجه باشیم. چون بخشی از سیره از طریق تاریخ و بخشی از طریق حدیث به دست می‌آید.

حجت‌الاسلام هادی منش تصریح كرد: پرداختن به تاریخ تشیع، ظرافت‌ها و حساسیت‌هایی دارد و باعث برانگیخته شدن احساسات مردم می‌شود. بنابراین باید با احتیاط عمل كرد.

وی اضافه كرد: كتاب «المختار الثقفی» را اثر خوبی دیدم كه البته با تمجیدهای نویسنده درباره مختار همراه است. این كتاب در سال ۱۴۲۷ هجری قمری یعنی چهار سال پیش نوشته شده و در سال ۱۴۳۰ یعنی سال گذشته تنها با هزار نسخه به چاپ دوم رسیده است.

مدیر گروه علمی روش تحقیق و نویسندگی شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم گفت: سعی كردم ترجمه خوبی ارائه بدهم، اما چون یكی از وظایف مترجم، وفاداری به متن است، دخل و تصرفی در كتاب نكردم.

* نمی‌دانستم سریال «مختارنامه»‌ پخش می‌شود
حجت‌الاسلام هادی‌منش با تأكید بر اینكه حین ترجمه اثر، اطلاع دقیقی از پخش سریال «مختارنامه» نداشته، تأكید كرد: هیچ اصرار و كوششی بر همسان بودن نام این كتاب با سریال تلویزیونی «مختارنامه» نبوده است. چون آن زمان این كار از تلویزیون پخش نمی‌شد و از چند وقت قبل این مجموعه از سیما پخش شده است.

وی اضافه كرد: مختارنامه‌های زیادی در ادبیات كهن ما به چشم می‌خورد و موافق بودم كه نام كتاب همان المختار الثقفی باشد، اما پس از مشورت با دوستان و ناشر كتاب به این نتیجه رسیدم كه عنوان مختارنامه را برای كار انتخاب كنم. چون عنوان اصلی، فقط بیانگر نام و فامیل مختار است.

وی كه كتابی با عنوان «ام‌البنین» را هم در نمایشگاه كتاب امسال رونمایی كرده است، افزود: بیشتر در حوزه كتاب كودك فعالیت می‌كنم و ترجمه «مختارنامه» یكی از تجربه‌های جالب توجه من در حوزه تاریخ تشیع بود.

* ارائه الگوی رفتاری از اهل بیت (ع) به كودكان
حجت‌الاسلام هادی‌منش، همچنین از كارهای در دست انتشار خود به فارس خبر داده است. او گفت: «بچه‌های محله آسمان» یك مجموعه ۳۰ جلدی است كه ۳۰ الگوی رفتاری و كاملاً ملموس از زندگی اهل بیت (ع) را برای دانش‌آموزان ابتدایی (گروه سنی ب و ج) ارائه می‌كند.

وی اظهار داشت: هركدام از آثار، ۱۲ صفحه‌ای و خشتی است كه در سه آیتم اخلاق فردی، اخلاق خانوادگی و اخلاق اجتماعی نوشته شده است.

این نویسنده كودك و نوجوان كه ۴۰ اثر برای گروه‌های سنی «ب»، «ج» و «د» دارد، ادامه داد: وقتی از الگوهای رفتاری سخن می‌گوییم و از بهداشت می‌نویسیم، همه یاد قصه‌های حسنی می‌افتند؛ همان داستان معروف «موی بلند، ناخن دراز، واخ و واخ و واخ». منتها اینجوری ندیدم جایی كار شده باشد كه داستانی از سیره اهل بیت (ع) انتخاب كنیم كه متناسب با فهم و درك گروه سنی مخاطب باشد و قابلیت الگوگیری از طرف آنها را داشته باشد.

مدیر گروه علمی روش تحقیق و نویسندگی شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم خاطرنشان كرد: كتاب‌هایم را ابتدا برای فرزندم می‌خوانم و بازخورد می‌گیرم. اگر قابل فهم نباشد، چندبار آنها را بازنویسی می‌كنم تا به نتیجه مطلوب برسم.

نویسنده كتاب‌های «بچه‌های محله آسمان» افزود: این دوره را در سه ماه تابستان نوشته‌ام و ناشرش، انتشارات حضور، از ناشران قدیمی كشور است. نگارش و ویرایش این اثر تمام شده و تصویرسازی كتاب‌ها با مسئولیت یك هنرمند قمی به نام سعید گائینی در حال انجام است.

وی همچنین از تازه‌ترین آثار در حال نگارش خود به فارس خبر داد و گفت: كار دیگری كه در دست نوشتن دارم، «دانشنامه داستان‌های كهن فارسی» است. كل ادبیات داستانی خودمان را در متون كهن فارسی مثل كلیله و دمنه واكاوی كرده‌ام و البته به معاصران كاری نداشته‌ام.

حجت‌الاسلام هادی‌منش افزود: آن چیزی را كه می‌شود به آن متن كهن گفت و تا قرن نهم نگاشته شده است، در این بررسی آمده است. بیش از ۵۰ اثر مثل بوستان و گلستان، قابوسنامه، مرزبان‌نامه، كلیله و دمنه، فرج بعد از شدت و ... كتاب‌هایی بودند كه داستان‌هایشان مورد بازنویسی قرار گرفت و با زبان فارسی امروزی نوشته شد.

این گردآورنده و بازآفریننده آثار تاریخی خاطرنشان كرد: امروزه بیشتر به زیبایی‌های لفظی و آرایه‌های سخن توجه می‌شود، اما به مفاهیم دقیق، معرفت ناب و مضمون عرفانی كه در آثار كهن ما وجود دارد، كمتر توجه می‌شود.

وی ادامه داد: این دسته از آثار از معارف و آموزه‌های اسلامی به شدت تأثیر پذیرفته است. البته من برای بازنویسی این آثار، آن بخش‌هایی را كه مربوط به سیره اهل بیت (ع) است كنار گذاشته‌ام؛ چون نویسندگان متون كهن، ادیب و سخندان بوده‌اند و عموماً محدث و مفسر قرآن نبوده‌اند.

یادآور می‌شود، شمار آثار حجت‌الاسلام ابوالفضل هادی‌منش، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و مدیر گروه علمی روش تحقیق و نویسندگی شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم برای گروه سنی كودك و نوجوان به بیش از ۱۰۰ عنوان و كتاب‌های بزرگسال وی هم به حدود ۴۰ عنوان می‌رسد.

از كتاب‌های وی می‌توان به «نسیم محرم؛ عاشوراییان، فرهنگ و بزم و چكامه»، «پاداش مهربانی»، «آیین ستایشگری در اصول و روش مداحی»، «چشم در چشم فرات؛ بررسی زندگانی و نقش الگویی حضرت عباس (ع)»، «آفتاب حسن؛ رویكردی تحلیلی به زندگانی امام حسن مجتبی (ع)»، «داستان‌های اخلاقی عالمان و بزرگان دین»، «سفیر صبح؛ پژوهشی تحلیلی در زندگانی و تلاش‌های سیاسی حضرت مسلم بن عقیل (ع)»، «سایه ماه؛ بررسی زندگانی و نقش الگویی حضرت رقیه (ع)»، «آفاق اندیشه با نگاهی به زندگانی امام محمدباقر (ع)» و ... اشاره كرد.