آرمان هیأت - نوعی جهان‌شمولی در عاشورا به تدربج در حال پیدا شدن است

نوعی جهان‌شمولی در عاشورا به تدربج در حال پیدا شدن است

عاشورا یك حادثه تاریخی، یك فرهنگ، مراسم و شعائر است كه هر سال به انحای گوناگون در جامعه تكرار می‌شود.

جامعه: عضو هیئت علمی دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، با بیان اینكه حركت امام حسین (ع) به یك فرهنگ بزرگ جهانی تبدیل شده است، گفت: نوعی جهان‌شمولی در عاشورا به تدریج در حال پیدا شدن است.

حجت‌الاسلام و المسلمین دكتر داود فیرحی در نشست «پیام‌ها و ظرفیت‌های قیام امام حسین(ع) برای پیشبرد حقوق بشر و نفی تبعیض‌ها» درباره عاشورا و حقوق بشر، گفت: وقتی به مفاد اعلامیه‌های حقوق بشر از یكسو و حادثه عاشورا و زندگانی و بیانات اباعبدالله(ع) می‌نگریم می‌توانیم این نگاه را به سه قسمت تقسیم كنیم. اول اشارات و تصریحات در بیانات امام حسین(ع) كه به دقت با بخشی از مفاد امروز حقوق بشری نزدیك است، دوم بخشی از حوادث روز عاشورا و سوم ظرفیت فرهنگ عاشورا برای پیشبرد اهداف حقوق بشری.

فیرحی با بیان اینكه عاشورا یك پدیده چندوجهی است، گفت: عاشورا یك حادثه تاریخی، یك فرهنگ، مراسم و شعائر است كه هر سال به انحای گوناگون در جامعه تكرار می‌شود. موضوع این است كه چطور می‌توان از این ذخیره فرهنگی و سرمایه اجتماعی برای پیشبرد اهداف اسلامی استفاده كرد.

وی درباره كلام امام(ع) و برخی مضامین حقوق بشری آن، گفت: مناقشه و بحث امام حسین(ع) با معاویه پردامنه است. نامه‌هایی بین این دو شخصیت رد و بدل شده است. نه تنها از فردای شهادت امام حسن(ع) كه به تدریج این نامه‌ها در فرصت‌های مختلفی نوشته شده است.

عضو هیات علمی دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، افزود: در یكی از این نامه‌ها كه امام خطاب به معاویه نوشته و انسان احساس می‌كند یك بیانیه یا تفهیم اتهام و به نوعی علنی كردن خطاهاست، به چند نكته اشاره می‌كند. اول قتل‌هایی كه در دوره معاویه شكل گرفته و اساس مشروع ندارد. حضرت به قتل‌های گروهی كه نمونه آن قتل حجر بن عدی و یارانش است اشاره می‌كند و می‌فرماید آیا تو نبودی كه فرمان قتل آنها را صادر كردی؟ به چه جرمی آنها را به قتل رساندی در حالی كه آنها علیه شما كاری نكردند. شما به آنها مواصیق موكده داده بودید. به آنها امان‌های غلیظ داده بودید.

وی افزود: حضرت در این نامه به شكنجه‌های سازمان‌یافته دولتی اعتراض دارد و می‌نویسد: «آیا تو نبودی كه زیاد بن سمیه را به كوفه مسلط كردی و او دست و پای مسلمانان را قطع می‌كرد و چشمان‌شان را كور می‌كرد؟ آیا اخلاق مسلمانی را نمی‌دانستی؟» ظاهرا قضیه آویزان كردن به نخل یكی از شكنجه‌های رایج آن زمان بوده است.

فیرحی با قرائت بخش دیگری از نامه امام حسین(ع) به معاویه كه در رابطه با منع آزادی عقیده است، گفت: امام حسین(ع) نوشتند: «آیا شما دستور ندادید كه هر كس مذهبی مخالف مذهب شما دارد كشته شود و آنها را مثله كردند؟»

عضو هیئت علمی دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، با بیان اینكه بیعت در آن زمان به دو شكل بیعت معطوف به تهدید و بیعت معطوف به تشویق بود، گفت: حضرت در این نامه به موضوع منع آگاهی نیز اشاره می‌كند و خطاب به معاویه می‌نویسد: «آیا شما نبودید كه با تمام تبلیغات افكار را منحرف كردید؟ حقی به نام حق آگاهی در ادبیات حضرت وجود دارد». همچنین حضرت در بخشی از نامه خود به نقض پیمان‌ها اشاره می‌كند كه شاید مهمترین بخش بیانات حضرت باشد. امام حسین(ع) می‌نویسد «عهدت را شكستی، كشتار كردی، گروه‌ها و پیروان مذاهب متعدد را كشتی پس از اینكه صلح كردند و به آنها امان دادی، آنها را كشتی بدون آنكه آنها قصد جنگ با شما را داشته باشند».

فیرحی ادامه داد: حضرت بحث دیگری دارد كه ایجابی است و خطاب آن به نخبگان است كه اگر ساكت بنشینید روزی می‌رسد كه بهترین شما صدایش بلند می‌شود اما اجابتی پیدا نمی‌شود.

وی با بیان اینكه یكی از حوادث بعد از یزید افزایش تهدید و خوف است، یكی از غمبارترین قسمت‌های عاشورا را گفت‌وگوی امام حسین و دخترش سكینه دانست و به شرح آن پرداخت.

عضو هیات علمی دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، با اشاره به روایت دیگری كه در مورد ملاقات ابا هریره اسدی با امام حسین(ع) در مسیر كربلا به بخشی از محتوای سخنان آنها اشاره كرد و گفت: حضرت جملات سنگینی دارد كه باید دید در كجای تفسیر حقوق بشری می‌توان اینها را دنبال كرد.

فیرحی با اشاره به صحبت‌های میان امام حسین(ع) و شمر در لحظات آخر حیات ایشان، گفت: بحث‌های دیگری در رابطه با كودكان و بی‌احترامی به جنازه یك مسلمان نیز در این رابطه مطرح است.
وی با طرح این سوال كه چگونه می‌توان از ظرفیت‌های فرهنگ عاشورا استفاده كرد، گفت: برخی مواقع واقعه‌ای تبدیل به مناسك می‌شود و انسان به آن عادت می‌كند؛ اما فرمالیسم شعائر به محتوای تاریخ غلبه می‌كند. انسان احساس می‌كند این اتفاق در تاریخ ما رخ داد. گاهی تكیه بر اهمیت قضیه موجب می‌شود اتفاقا اهمیت قضیه كتمان شود. این اتفاقی است كه در تاریخ ما رخ داده است و باید دید چطور می‌توان از آن استفاده كرد.

این عضو هیئت علمی دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، با بیان اینكه از یكصدسال قبل یك انحراف تاریخی یعنی بومی‌سازی در جامعه ما رخ داده است، گفت: بومی‌سازی جنبه منفی هم دارد. وقتی كه گفته شود هر آنچه عقلا می‌گویند چون غیر ما هستند پس نباید به آن توجه كرد. این جنبه منفی بومی‌سازی است. این‌همانی بحث غرب‌گرایی مثل حقوق بشر در جامعه ما رخ داده است. تا یكصدسال قبل در جامعه ما اینطور نبود كه بحث خودی و غیرخودی مطرح كنند. هر چیزی را از هر كجا می‌گرفتند با دیدگاه خود گره می‌زدند.

فیرحی با بیان اینكه حركت امام حسین(ع) مشروعیت بالایی دارد و به یك فرهنگ بزرگ جهانی تبدیل شده است، افزود: نوعی جهان‌شمولی در عاشورا به تدریج در حال پیدا شدن است. ما می‌توانیم از ذخیره فرهنگ عاشورا برای پیشبرد مفاهیم بشری استفاده كنیم.

وی با بیان اینكه حادثه عاشورا یكی از عاطفی‌ترین حادثه‌هاست، تصریح كرد: من از بحثی كه در گرایش اندیشه سیاسی تحت عنوان دموكراسی سبز مطرح شده الهام می‌گیرم. معنی دموكراسی سبز این است كه برای پیشبرد مردم‌سالاری لازم نیست به فرهنگ غیربومی تكیه كنیم. در واقع تكثری را می‌پذیرد كه می‌توان در جوامع متفاوت آن را به گونه متفاوتی انجام داد.

این عضو هیئت علمی دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، افزود: در ذهن من این بود كه شاید بتوان از حقوق بشر سبز صحبت كرد كه بر گسترش مفاهیم حقوق بشری با توجه به كدهای فرهنگی خودمان تكیه دارد. مثلا نامه‌ها و خطابه‌های امام حسین(ع) و حضرت امیر كه در ادبیات ما وجود دارد. هدف حقوق بشر سبز نوعی تلاش برای جهانی‌سازی ارزش‌های دینی خودمان و بومی‌سازی ارزش‌های جهانی است.

فیرحی با بیان اینكه شاید تكیه بر روبناها مهمتر از تكیه بر زیربناها باشد، گفت: كشورهای غربی با مسلمانان در جهاتی اختلاف دارند ولی در بسیاری از مسائل اشتراك دارند. آیا ما این اشتراك‌ها را به غایت رسانده‌ایم كه بر اختلاف‌ها تكیه می‌كنیم؟ شاید شروع كردن از مبناها برای بحث حقوق بشری چندان مطلوب نباشد و بتوان از روبناها آغاز كرد.

وی با تاكید بر مهندسی مسائل حقوق بشری، گفت: مهندسی مسائل حقوق بشری به این معناست كه چطور می‌توان مسائل حقوق بشری را طرح كرد و ذخایر فرهنگی مثل حادثه عاشورا چه كمكی می‌تواند به ما بكند؟