آرمان هیأت - ادب و آداب عاشورایی

مگر نه این که «ادب آداب دارد؟»پس بیاییم آداب این ادب (عزاداری) را رعایت کنیم و موجب سرافرازی شیعه باشيم.

فرهنگ: مهدی محدثی، نويسنده و پژوهشگر: حادثه غم انگیز و دردناک عاشورا در زمان خود، تلخ و درد آور بود و به تعبير روايات رسیده از معصومان، مصيبت بود، تا بدان جا كه در زيارت عاشورا خطاب به امام حسین(ع) می‌گوییم: به راستی داغ تو و مصيبت تو براي ما و براي همه اهل اسلام چه بزرگ و سنگين است!

حادثه غم انگیز و دردناک عاشورا در زمان خود، تلخ و درد آور بود و به تعبير روايات رسیده از معصومان، مصيبت بود، تا بدان جا كه در زيارت عاشورا خطاب به امام حسین(ع) مي‌گوییم:« لقد عظمت الرزيه و جلت و عظمت المصيبه بك علينا و علي جميع اهل الاسلام»؛ به راستی داغ تو و مصيبت تو برای ما و براي همه اهل اسلام چه بزرگ و سنگين است.

اما همين فاجعه گران، وقتی باوری تاريخی شد، تاثيرهای شگرفی می‌بخشد. چنان كه پيام و درس‌هايش مي‌تواند براي ما درس‌آموز و زندگي بخش باشد.

شرکت در مجالس عزاداری امام حسین(ع) و مطالعه سرگذشت و مقتل‌های آن حضرت، بهترين فرصت براي آگاهی از كرامت نفس و اخلاق و اخلاص امام(ع) و یاران وفادار ايشان است، مفاهيمي كه توجه بدان‌ها روح سرد انسان را بهاری مي‌کند. بهاري معطر از شخصيت مردی كه در سخت‌ترين شرايط، همچنان صدای كرامت و ندای آزادگی از بندبند وجود او برخاست.

از زيبايی‌های صحنه عاشورا ظرافت‌های مفهومی و اخلاقی همچون ایستادگی، شهامت و ادب خاندان امام(ع) است. تاكيد بر مفهوم «آزادگی» از مهم ‌ترین محورهای حركت امام از آغاز تا پايان راه است و «بزرگواری و ادب» رنگی است كه امام بر جای جای اين صفحه پرشكوه (زندگی دنیا) پاشيد.

در بعد ادبیات نوشتاری و گفتاری نمونه‏‌های فراوانی را می‏توان یافت که در آن «فرهنگ عاشورا» محور اعتقادی خاص و عام قرار گرفته است. بخشی از این ادبیات در همان عصر وقوع حادثه است و بخش دیگر و مهم‌تری در سال‌های بعد از قیام، در شعارها و حرکت‌های حق طلبانه‏ای چون قیام مختار، نهضت توابین، علویان طبرستان و ... دیده می‌شود.

از قرن دهم و بعد از آن، که به دنبال ۱۰ قرن مهجوریت و مظلومیت شیعه، «تشیع» به عنوان مذهب رسمی کشور ایران اعلام شد و اشعار و مراثی زیادی درباره حادثه عاشورا خلق شدند که معروف‌ترین آنها دوازده ‌بند «محتشم کاشانی» است. این شیوه اساسا سبک خاصی را در مرثیه بنا گذاشت و شاعران بعد از وی، اغلب در مرثیه پیرو سبک و مضمون شعری او گشتند، هرچند که از نظر قدرت کلام و ظرافت اندیشه ـ برخی از آنان همچون وصال شیرازی ـ دست کمی از محتشم نداشتند ...

باید دانست که وجه غالب حماسه عاشورا، تنها درد و اندوه نيست، بلكه عزت و سرفرازی، نرفتن زیر بار ذلت و «ما رایت الا جمیلا» است. ماجراي كربلا دو رو دارد؛ يك طرف، مجموعه‌ای است از زشتی‌ها، پستی‌ها و نامردمی‌های بنی امیه و کوفیان و روی ديگر آن، تابلوی رنگارنگ و خيره كننده‌ای است از زيبايی‌های غرور آفرين اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع).

به دلايل تاريخی و اجتماعی بسيار، در مجالسی كه به نام امام حسين(ع) برگزار می‌شوند، متاسفانه بيشتر به شرح و بسط عاطفی روی اول سكه می‌پردازند و بر آن اشك اندوه می‌بارند، اما چشم و دل را به اشك شوق و برق غروری که از زيبايی‌ها و شكوه عاشورا و نقش آفرينی نقاشان بزرگ صحنه كربلا پیش آمده، ميهمان نمی‌كنند و توجه نمی‌كنند كه «سلام بر حسين» مفهوما مقدم بر «لعنت بر يزيد» است. اين «سلام بر حسين» است كه «لعنت بر يزيد» را ترجمه می‌كند و به آن معنا می‌بخشد. لرزيدن دل و ريختن اشك شوق در نگاه به عظمت و زيبايی رفتار امام، زيباتر و گيراتر از گريه برآمده از ظلم و پستی يزيد است.

شايد برای برخی از ذاكران شريف اباعبدالله، تحريك عواطف از راه توجه دادن به پستی‌ها و ددمنشی‌های يزيديان آسان‌تر است تا تكان‌دادن عمق انديشه‌ها و قلب‌ها از راه توجه‌دادن به بزرگی‌های عزت آفرين امام و ياران او. «البته گريه بر سوز زخم تير و سنان ميسرتر است تا خيره ماندن در عظمت و آرامش يك «نفس مطمئنه» كه در روح ياران و خاندان او نيز دميده شده است. عواطف ما به وصف خشکیِ يك كام تشنه، حساس‌تر است تا به تصور شيرينی يك روح سيراب. كمي تعداد ياران در ميانه انبوه دشمنان بيشتر به چشم مي‌آيد تا ديده سير و جان دلير امام حسين(ع) و ياران وفادار او.

گفتنی است که بزرگداشت شهادت امام حسین و ۷۲ تن از مردان روزگار، طبيعتا ادب خاص خود را می‌طلبد. ادب آن است كه اشك ما در سوگ آن حضرت، اشك ادب و گريه‌ی تعظيم باشد. مرثيه سرايي ما بايد حامل روح ادب به آستان مردي باشد كه «هیهات منا الذله» و مرگ سرخ را به زندگی ننگین و ماندن زیر بار ظلم ترجیح داد. بيان ماجرای امام در قالب الفاظ و عبارات پیش پا افتاده و مبتذل شايسته روح بلند آن بزرگوار نيست، بلكه زبان حال روح‌هاي زبون است. نباید صرفا به نيت تحريك سطحی احساسات عزاداران، نادانسته، حرمت مقام خاندان رسول خدا(ص) را، در صورت و محتوا، در بيان خود در حد عوامانه و روزمره پایین آوریم.

یکی از زيباترين جلوه‌ها و نقش‌های صحنه عاشورا صحبت‌های امام حسین(ع) با یاران همچون کوه استوار خود است كه نشان می‌دهد در آن شرايط ملتهب و در شبي كه فردايی و فرداشبی چنان سخت و جانكاه را برای امام و خاندان او در پی دارد، توجه اين مرد كوه غيرت ـ که کوه نیز باید از او غیرت و آزادگی را بیاموزد ـ تا كجاست و یاران او با چه ادب و متانتی آماده جان فشانی در راه معشوق و معاشقه و مغازله با خدای خویش‌اند.

آیا بهانه عزاداری برای سیدالشهدا می‌تواند مجوزی باشد برای قمه‌زنی، عریان شدن مردان به هنگام سینه زدن پيش چشم نامحرم و نادیده انگاشتن بسیاری از آداب اجتماعی و مذهبی؟
مگر نه این که «ادب آداب دارد؟»پس بیاییم آداب این ادب (عزاداری) را رعایت کنیم و موجب سرافرازی شیعه باشيم.