آرمان هیأت - منبع تغذیه دینی مردم، مراجع قم یا مداحان تهران؟

منبع تغذیه دینی مردم، مراجع قم یا مداحان تهران؟

گویندگان این مطالب مشتریان خود را، مثل همیشه میان مردم دارند و ضعف دستگاه تصمیم گیری کمک می کند که این افکار به لایه های بیشتری از جامعه نفوذ کرده و روی تصمیم گیری های کلان تر به ویژه در وقت نزاع و اختلاف نظرهای فکری، تاثیر بگذارد.

جامعه: برای حفظ فرهنگ عقل گرای قرآن و پاسداری از آموزه‌ خردورزانه امامان این تنها کافی نیست که مراجع دینی در حوزه علمیه حضور داشته باشند. مهم آن است که بدانیم سازمان و ساختار فکری جامعه بویژه توده های مردم از چه آبشخورهایی تغذیه فکری می‌شود و این مراجع دینی چه نقشی در آن دارند. از قدیم الایام تاکنون چند گانگی در تغذیه فکری و تأمین نیازهای دینی مردم وجود داشته است. روزگاری بود که فقیهان در تنگنای فکری قرار گرفتند و های و هوی صوفیان به رقابت با آنان پرداخت و با ایجاد خانقاه در هر کوی و برزن، مردم را از مسجد و مدرسه بیرون بردند و وارد خانقاه کردند و فرهنگ صوفیانه را در جامعه غالب و حاکم کردند.

در روزگاری دیگر، قصه خوانان و معرکه گیران در کوچه و بازار منبع دیگر تغذیه فکری مردم در دورانی بودند و در غیاب فقیهان با حمایت توده های مردم که شیفته شنیدن قصه و داستانسرایی بودند ـ چون حس عادی بشر به این سمت رغبت بیشتری دارد ـ مغز و روح مردم را به اسم دین و ایمان از آنچه خواب و خیالهای داستانیشان بود پر می کردند.
این داستانسرایان، انواع و اقسام داشتند و گاه در لباس دین و گاه درویش و کشکول به دست، بافته‌ها و یافته‌های خود را که متشکل از انبوه دروغ پردازیها بود، در قالب داستان و ادب و شعر و حکایت و غزل و قصیده و جز آن به مردم عرضه می کردند. در این میان تنها اندکی تابع فقیهان بودند.

حکومت صفوی به خصوص در نیمه اول در اختیار فقیهان قرار گرفت و داستانسرایی و تصوف را به کنار نهاد. اما چیزی نگذشت که عقل گرایی و فقه خواهی اصیل، جای خود را به اخباری گری داد و بار دیگر اجتهاد و عقل گرایی در ایران محدود شد. فشارهای سیاسی و آشفتگی ها ناشی از حملات افغانها و سقوط صفویه و آسیب‌های روانی شدید به جامعه ایرانی، بار دیگر مردم را از فقیهانی که به عراق رفته بودند جدا کرد. مردمی که فرهنگ پررونق دوره صفوی را از دست داده بودند و در شرایطی قرار گرفته بودند که مدارس غالبا رو به نابودی رفته بود، مشغول نگره های صوفیانه و داستانهای عامیانه و تکیه دولت شدند. تعزیه این دوره هزار برابر دوره صفوی شد. می‌دانیم که قاجارها به رغم توجه به فقیهان، اسیر نگرشهای صوفیانه و عوامانه هم بودند. البته از دوره ناصری که اندکی پیشرفت فکری حاصل شد، بار دیگر فقاهت قدرتی یافت، اما به دلیل بیسوادی مردم و نفوذ مشتی داستانسرا و آثار سبک با گفتمانهای رایج میان عوام در این دوره، اجازه بروز و ظهور تفکرات اصیل دینی را جز در حوزه های فکری خاص نمی داد.

بگذریم که با گذشت دویست سیصد سال از برقراری دولت شیعی، به تدریج آداب و رسوم خاصی که صورت زندگی مذهبی عمومی را شکل داده و اساس دینی درستی نداشت، چنان قدرتی به دست آورده بود که مخالفت با آن حتی از سوی علما و فقیهان نیز ممکن نبود. از مشروطه به این طرف، رقیب دیگری هم برای رویه های فکری عوامانه پدید آمد و این کمک شایسته ای برای علمای عاقل و اهل اجتهاد بود که دین را با سمت و سوی بهتری میان مردم تقویت کنند. بازسازی باورهای دینی به ویژه در میان نسل جدید، بخشی هم نتیجه تأثیراتی بود که ما در فضای فکری جدید پیدا کردیم.

حالا بعد از صد سال تحول خواهی، همچنان این سوال مطرح است که منبع تغذیه فکری مردم از کجاست؟ مراجع دینی قم و تهران یا مداحان تهران؟ مدرسه فیضیه یا مسجد ارک؟‌ انتشارات سازمان تبلیغات و جامعه مدرسین و سایت تبیان و راسخون یا انتشارات مسجد جمکران و کتابچه‌های کوچک فضائل و مناقب و پیشگویی و... منتشره در پاساژ قدس قم؟

یک مثال بزنم...کتابچه‌ای را دیدم با عنوان «سفره‌های آسمانی» با زیر عنوان «سفره‌های نذری ایرانیان». پیداست که نذر کردن امری مقبول و مشروع است. کتاب نوشتن برای آشپزی هم کاری سودمند است، اما این که در حال حاضر، مساجد نوساخته ایرانی، بخش قابل توجهی از مساحت خود را به آشپزخانه اختصاص می دهند، مسأله قابل توجهی است که می‌تواند موضوع یک پژوهش جدی باشد. نویسنده بحثی در باره نذر ندارد که در تمام متون فقه باب ویژه خود را دارد، اما این کتابچه که چاپ سوم خود را با تیراژ ۵۰۰۰ هزار عدد پشت سر می گذراند و لابد مجوز نشر هم گرفته است، بسیار شیرین است. فهرست سفره‌های نذری که به اسم برخی از شخصیت های دینی مزین شده چنین است:
سفره امام زمان (ع): ترکیب: نان، پنیر با سبزی، شیربرنج، حلوا که در سفره ابوالفضل گفته شد. شمع از اجزای سفره است.
سفره پنج تن: مواد لازم سر سفره: شمع، آش رشته
سفره حضرت فاطمه (س): دعای توسل و شمع، عدم حضور مردان، پسران و زنان حامله، پختن کاچی با این مواد: زعفران آبگرفته نصف پیمانه، گلاب، بیدمشک نصف پیمانه و......
سفره حضرت زینب (س): آش به همراه شمع. برای آش از این مواد استفاده شود: کره ۱۷۰ گرم، آب سه لیوان، شکر ۲ پیمانه، خلال پسته و....
سفره حضرت خضر ......
سفره حضرت ابراهیم ....
سفره بی بی سه شنبه....
سفره امام حسن .....
باقالی پلو برای سفره امام حسن (ع)....
کوکو اسفناج برای سفره امام حسن (ع)....
ماست و خیار برای سفره امام حسن ... مواد لازم: خیار رنده شده ۱۲ عدد متوسط، آویشن یک قاشق چایخوری پر و.....
شله زرد سفره امام حسن (ع).... مواد لازم .....
... حلوای تنترانی برای سفره حضرت ابوالفضل (ع)....
عدس پلو سفره حضرت ابوالفضل (ع)....
آجیل مشکل گشا برای سفره حضرت ابوالفضل (ع) مواد لازم: کشمش سبز، پسته، بادام، فندق، نقلف شکلات، نخود بو داده. توت خشک، بادام هندی، بادام زمینی، و انجیر خشک
همین خط را ادامه بدهید، و ببینید که چگونه باورهای دینی و رشادت های حضرت ابوالفضل در حمایت از امام حسین (ع)‌ و فریادهای افشاگرانه زینب و رشادت‌های آن بانو، با آشپزی گره خورده و باورهای مردم را شکل می‌دهد.

البته می‌پذیریم که غالب مردم عاقل‌تر از آن هستند که اینها را همه دین بدانند، اما تأسف از آن است که به خاطر تساهلی که در گسترش نفوذ انحراف در سطوح بالایی از جامعه رخ داده، و صدای برخی از معترضین هم به جایی نمی رسد، این قبیل باورها، حیات دینی معقول و معنوی را از صورت قرانی و حدیثی اصیل آن به سمت و سوی ادعاها و باورهای شگفت انگیز غیر قابل دفاع کشانده است.گویندگان این مطالب مشتریان خود را، مثل همیشه میان مردم دارند و ضعف دستگاه تصمیم گیری کمک می کند که این افکار به لایه های بیشتری از جامعه نفوذ کرده و روی تصمیم گیری های کلان تر به ویژه در وقت نزاع و اختلاف نظرهای فکری، تاثیر بگذارد.