آرمان هیأت - عاشورا پژوهی و تحریف ستیزی(1)

محمود حکیمی از جمله نویسندگان و پژوهشگران پیشکسوتی است که عمر خود را وقف پژوهش و مطالعه در حوزه معارف اهل بیت(ع) کرده است. او پژوهش د موضوع امام حسین(ع) را از سال 1348 آغاز کرده و در سال 1351 نخستین کتابش درباره واقعه عاشورا را با تاکید، تایید و مقدمه آیت الله ناصر مکارم شیرازی به چاپ رساند.همچنین وی در سال 1352 کتاب دیگری درباره حضرت زینب(س) نوشته و در حال حاضر هم آخرین اثر او با عنوان «داستان ها و فرازهایی از زندگی امام حسین(ع) منتشر شده است.

نخستین کتاب درباره زندگانی امام حسین را در چه سالی و با چه انگیزه ای منتشر ساختید؟
- در سال 1351 آیت الله ناصر مکارم شیرازی زمانی که آگاه شد درباره قیام امام حسین(ع) به پژوهش و تحقیق مشغول هستم از من خواست که کتابی درباره زندگانی آن امام همام و واقعه عاشورا به زبان ساده و برای نوجوانان بنویسم. از آنجای که یادداشت هایی در مورد واقعه کربلا تهیه کرده بودم با استفاده از پژوهش های قبلی کتابی تحت عنوان پیشوای آزادگان حسین بن علی(ع) نوشتم که با مقدمه آقای مکارم از طرف انتشارات نسل جوان قم منتشر گردید.
با استقبال فراوان نوجوانان و جوانان از آن کتاب آقای مکارم از من خواست کتابی هم درباره زندگانی حضرت زینب(س) برای نوجوانان بنویسم. این اثر هم در سال 1352 از طرف انتشارات نسل جوان ـ که بعدها انتشارات امیرالمومنین(ع) نامیده شد ـ منتشر گردید. بعد از آن هر چندگاه یک بار مقالاتی در نشریات مختلف درباره ریشه های واقعه کربلا و نهضت حسینی از من به چاپ رسید.

شما چه تحولاتی را نشانه گسترش فرهنگ عاشورا می دانید؟
- دقیقا به خاطر دارم که در دهه 40 که من پژوهش خود را درباره نهضت عاشورا آغاز کرده بودم منابع بسیار اندکی برای مطالعه آن قیام تاریخی در دسترس بود اما امروزه هر کس که مایل به شناخت هرچه بیشتر قیام امام حسین(ع) باشد منابع و مدارک بسیار در دسترس اوست و این نعمتی است که هر پزوهشگر راستین به خاطر آن باید خدای را سپاسگزار و تحقیق دیگران را ارج نهد.

ممکن است به مواردی از این تحول فرهنگی که راه را برای پژوهش نوجوانان و جوانان در زمینه فرهنگ عاشورا باز کرده است اشاره کنید؟
- من اگر بخواهم که حتی فهرستی از این تحولات فرهنگی را نام ببرم گفت و گوی ما به درازا خواهد کشید و لذا تنها چند مورد را ذکر می کنم. امروزه ما د رکتاب شناخت واقعه عاشورا کتابشناسی تاریخی امام حسین(ع) را در دسترس داریم که آقای محمد اسفندیاری فراهم آورده است و با وجود برخی کاستی ها، عمدتا از یک نظم منطقی و علمی برخوردار است و ان شاءالله در هر چاپ جدید از کاستی های آن به تدریج کاسته خواهد شد. پس از آن باید از دایره المعارف ها، موسوعه ها و دانشنامه ها و نشر الکترونیکی سخن گفت که خوشبختانه به تدریج در جامعه ما به پیشرفت هایی نایل آمده است. اینها تحولات فرهنگی است که عاشورا پژوهان باید شکرگزار آن باشند.

شما در مقدمه آخرین اثری که درباره امام حسین(ع) منتشر کرده اید از اهمیت و ضرورت مطالعه نقد و بررسی آثار برای نوجوانان سخن گفته اید. علت تأکید و اصرار شما در این مورد چیست؟
- یکی دیگر از نعمت هایی که امروزه در دسترس پژوهشگران قرار دارد افزایش نشریاتی است که به نقد و بررسی آثار دینی می پردازند. البته قبل از انقلاب اسلامی هم نشریاتی مانند«راهنمای کتاب» و یا «سخن» به نقد و بررسی کتاب می پرداختند اما پس از انقلاب نشریات بسیار ارزشمندی همچون نشر دانش، کتاب ماه دین، آینه پژوهش، جهان کتاب و کتاب قم و چند نشریه دیگر به نقد آثار منتشر شده دینی پرداخته اند. این مقالات هم برای خواننده بسیار مفید است و هم برای نویسنده. هر نویسنده و محققی پس از نگارش و انتشار اثر خود تصور می کند که اثری فوق العاده منتشر کرده است اما پس از مطالعه یک نقد منصفانه، از نقاط قوت و ضعف اثر خویش آگاه خواهد شد و در چاپ های بعدی در رفع نقاط ضعف خواهد کوشید. من ارزش ویراستاران و نقادان را کمتر از نویسندگان نمی دانم و همیشه وامدار منتقدان با انصافی بوده ام که آثار مرا نقد کرده اند.

همانطور که می دانید ما در مورد وقایع کربلا متأسفانه در طول تاریخ با مقوله ای به نام تحریفات رویدادها روبرو بوده ایم. در سال های اخیر و با تحولات فرهنگی که در زمینه «عاشورا پژوهی» پیش آمده، مطالعه چه آثاری را در این زمینه به نوجوانان و جوانان پژوهشگر پیشنهاد می کنید؟
- در مورد نقد اثار دینی، به نظر من نشریه آینه پژوهش را بسیار موفق می دانم شماره 77 و 78 (آذر، دی، بهمن 1381) این نشریه که اصولا به کتاب شناسی و اطلاع رسانی در حوزه فرهنگ اسلامی اختصاص دارد ویژه امام حسین است و من مقالات این شماره را چندین بار خواندم. کتاب ماه دین و کتاب ماه کلیات نیز شماره هایی از نشریه خود را به امام حسین(ع) اختصاص دادند که من در اینجا لازم می دانم از مدیران و سردبیران این نشریات صمیمانه تشکر کنم.

در مورد تحریفات عاشورا چه کسی در دوران معاصر قبل از دیگران به این مسئله پرداخت؟
- در مورد آثار ارزشمندی که در چند دهه اخیر در مورد بررسی و تحقیق در مورد قیام امام حسین(ع) منتشر و موجب آگاهی مردم گردید کار ارزشمند و شجاعانه شهید بزرگوار استاد مرتضی مطهری براستی قابل تقدیر است. مقاله«تحریفات عاشورا» که در جلد اول حماسه حسینی به چاپ رسید راه را برای بسیاری از نقادان باز کرد. قبل از آن کمتر کسی جرأت می کرد که به نقد اثار گذشتگان در زمینه واقعه کربلا بپردازد. اقدام شجاعانه مرحوم مطهری سبب شد که دیگران هم بتوانند اثاری چون مقتل الحسین، روضه الشهدا کاشفی و یا اسرار الشهاده فاضل دربندی را مورد نقد قرار دهند.

در میان مقالاتی که در سال های اخیر درباره نهضت حسینی خوانده اید کدام یک توجه شما را بیشتر جلب کرد؟
- پاسخ دادن به این پرسش برای من چندان آسان نیست. من از سال 1350 شمسی که در مورد رویداد عاشورا به پژوهش و تحقیق پرداخته ام به جرأت می توانم بگویم که صدها مقاله را مطالعه کرده و بهره معنوی فراوان از آنها برده ام. پس از آنکه در سال 1381 لوح تقدیر و عنوان «خادم فرهنگ عاشورا» را دریافت کردم، در گفت و گو با یکی از نشریات از خدمات بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران نام بردم که خویش را وامدار پژوهش آنان می دانم و شاید در این گفت و گو نتوانم از همه آنها نام ببرم و ان شاءالله در مقدمه اثر دیگری که درباره قیام امام حسین(ع) نوشته ام نام همه آنها را خواهم آورد. ولی به هر حال در اینجا باید اشاره کنم به مقاله ارزشمند «آوردگاه طف در آینه قرآن» اثر پژوهشگر ارجمند و سردبیر نشریه آینه پژوهش آقای محمدعلی مهدوی راد که در شماره ویژه امام حسین(ع) آن نشریه چاپ شد. من این مقاله را بارها خواندم و بر نویسنده آن آفرین گفتم. از این پژوهشگر فروتن و متواضع کتاب های دیگری در زمینه تفسیر قرآن کریم خواندم که باید در فرصتی دیگر به آن بپردازم.

در زمینه مقوله تحریفات عاشورا مطالعه آثار کدام یک از پژوهشگران را به نوجوانان پیشنهاد می کنید؟
- در مورد تحریفات عاشورا آقای رسول جعفریان مقاله جالبی دارد در نشریه کتاب هفته ویژه کتاب عاشورا(اسفندماه 1380) تقسیم بندی ایشان در تحریفات به تحریف لفظی و معنایی و سپس انگیزه های تحریف در تاریخ عاشورا و زمان رسوخ تحریف در عاشورا از مباحث جالبی است که ایشان مطرح کرده اند من تاکنون بیشتر آثار ایشان را در تاریخ اسلام خوانده و بهره فراوان برده ام و اگر چه در مورد صفویه و مرحوم دکتر علی شریعتی با وی اختلاف نظر دارم اما نثر او را می پسندم و در کلاس های ضمن خدمت آموزش و پرورش در درس روش تحقیق مطالعه بسیاری از آثار این پژوهشگر پرکار را به دانشجویان توصیه کرده ام. همین تقسیم بندی را دکتر علیرضا هزار در نشریه کتاب قم شماره ویژه از غدیر تا عاشورا(بهمن ماه 1383) به شکل جالب تری مطرح کرده اند که نشان دهنده مطالعه دقیق وی در تاریخ اسلام است. دکتر هزار درست 30 سال از من کوچک تر است اما گفت و گوی وی با آقای میثم مهاجر نشان می دهد که در زمینه «جامعه شناسی قبیله گرایی عرب و تأثیرات روان شناختانه در عاشورا» از من جلوتر است.

در میان آثاری که در این زمینه خوانده اید چه کتابی را مفیدتر دیده اید؟
- در اینجا باید اشاره کنم به آثار پر ارزش آقای محمد صحتی در زمینه رویداد عاشورا. اولین بار نقد وی را بر کتاب دوست دیرینه ام آقای جواد محدثی خواندم. آقای صحتی کتاب «فرهنگ عاشورا» را مطرح کرده ونقاط قوت و ضعف این فرهنگ را شرح داده است ایشان با نوشتن این نقد کار من را آسان کردند چون ابتدا قصد داشتم نقدی بر این فرهنگ بنویسم. آقای محمد صحتی مقالات دیگری در زمینه واقعه کربلا دارند اما به نظر من کتاب شهید فاتح در آینه اندیشه (دفتر نشر معارف، قم، 1381) اثری فوق العاده است. کتاب دیگر استاد صحتی کتاب تحریف شناسی عاشورا می باشد. استاد در این دو کتاب تحریفات تاریخی افرادی چون ابوالعباس احمد بن عبدالحلیم دمشقی معروف به ابن تیمیه(728ـ661 هـ ق) و سماء الدین ابوالفاء اسماعیل بن عمر معروف به ابن کثیر (774ـ 701 هـ ق) را به خوبی شرح داده است. او برای خواننده پژوهشگر شرح می دهد که چگونه «عداوت ابن تیمیه با اهل بیت و شیعیان علی(ع) در جای جای آثارش دیده می شود. بدانسان که در هر جا بهانه ای می یابد به مکتب اهل بیت(ع) می تازد و دروغ هایی می بافد که در هم نیز نمی گنجد».
شاگرد ابن تیمیه یعنی ابن کثیر نیز در جعل روایات و اخبار از استادش عقب نیست و در کتاب البدایه و النهایه برای تبرئه یزید آنقدر دروغ می بافد که هر خواننده منصفی ـ خواه شیعه و خواه سنی ـ از این همه تحریف دچار حیرت می شود. استاد صحتی پس از ذکر جعلیات ابن کثیر می نویسد: «ابن کثیر در دفاع از بنی امیه چنان افراط می ورزد که هر خواننده منصفی را به حیرت وا می دارد.»

ادامه دارد...