آرمان هیأت - نگاهی به کتاب نی نامه خورشيد

كتاب ني نامه خورشيد (مجموعه نوحه و مرثيه هاي عاشورايي) در اولين روزهاي محرم سال گذشته به ويترين كتابفروشي ها رسيد.

به گزارش خيمه، اين كتاب با يك فراخوان از اولين روزهاي سال 85 شكل گرفت؛ كتابي 404 صفحه اي شامل 235 قطعه شعر و نوحه و مرثيه از نامدارترين شاعران تا گمنام ترين مرثيه‌سرايان.

ني نامه خورشيد حاوي اشعاري از شاعراني چون علي موسوي گرمارودي، مشفق كاشاني، سيميندخت وحيدي و البته ابياتي از عاشورايي ترين شاعر كشور، زنده ياد دكتر سيدحسن حسيني صاحب كتاب گنجشك و جبرئيل است.

فراخوان مجتمع فرهنگي عاشورا براي تهيه ني‌نامه خورشيد، تعداد زيادي از شاعران و مداحان را به ارسال اثر ترغيب كرد كه اين آثار با انتخاب شاعراني چون حسين اسرافيلي، محمود تاري، مرتضي اميري اسفندقه، عباس عنقا، بيت الله جعفري و سيدشهاب الدين موسوي دستچين شد و تبديل به كتابي شد كه پيش روي علاقه مندان اهل بيت(ع) است.

ني‌نامه خورشيد كه با همت و پيگيري محمد قاسم فروغي جهرمي و حمايت‌هاي معاونت فرهنگي وزارت ارشاد به مرحله چاپ و انتشار رسيده داراي نقاط قوت فراواني است كه از مهم ترين آنها مي‌توان به فراگير بودن آثار اشاره كرد. نكته مهم ديگر، چاپ به موقع و به‌هنگام كتابي است كه ضرورتاً به ايام محرم مربوط مي‌شود.

چاپ به موقع و وقت شناسي در ارائه و توزيع اين كتاب از آن جهت قابل تقدير است كه اين گونه آثار به دليل ماهيت حمايتي شان فقط تا مرحله چاپ حمايت مي شوند و تمام دست‌اندركارانش پس از چاپ اثر گويا وظيفه‌شان به پايان مي‌رسد. حال آنكه مهم ترين وظيفه پديدآورندگان كتاب - اعم از مولف، سرمايه‌گذار و ناشر و... - در مرحله توزيع تعريف مي‌شود.

به نظر مي‌رسد ني‌نامه خورشيد اين توفيق را يافته است كه حمايت‌كنندگانش او را در مرحله توزيع تنها نگذارند.

مقدمه‌اي موجز و موثر
برخلاف آنچه در جامعه فرهنگي و هنري ما مرسوم است و بي‌دليل يا با دليل به كلام ائمه يا معصومين(ع) تمسك مي‌جويد تا يك اراده بي‌مورد را به مخاطب القا كند، در مقدمه ني‌نامه خورشيد فرازهايي دقيق و عميق از سخنان رهبر انقلاب عاريت گرفته شده است كه علت تامه عزاداري و نوحه خواني و به تبع آن، اهميت شعر را در نوحه ها متذكر شود.

گردآورنده كتاب به خوبي واقف بوده، زيرا حتي در استفاده از كلام رهبر انقلاب، رعايت ايجاز را نموده و با انتخاب بخش‌هاي مربوط به اشعاري از سخنان حضرت آيت‌الله العظمي خامنه‌اي، مخاطب را به آنچه نياز دارد، مي‌رساند.

از آنجا كه اين كتاب دربرگيرنده اشعاري مرتبط با حضرت اباعبدالله الحسين(ع) در كنار نوحه‌هايي براي سالار كربلا و ساير شهداي كربلاست، مولف كتاب به اهميت شعر در نوحه‌ها پرداخته و اين بخش از كلام رهبر انقلاب را به عنوان مقدمه برگزيده است.

سخنان رهبر انقلاب در مقدمه اين كتاب ضمن تاكيد بر اهميت عزاداري و نوحه‌خواني به تحريفاتي معطوف است كه در چند سال اخير دامن عزاداري‌ها و مرثيه‌خواني‌ها را گرفته است: «بنده خيلي متأسفم كه بگويم در اين سه چهار سال اخير، برخي كارها در ارتباط با مراسم عزاداري ماه محرم ديده شده است كه دست هايي به غلط، آن را در جامعه ما ترويج كرده اند. كارهايي را باب مي كنند و رواج مي دهند كه هر كس ناظر آن باشد، برايش سوال به وجود مي آيد.»

در ادامه سخنام معظم‌له آمده است:«امروز روز حاكميت اسلام و روز جلوه اسلام است. نبايد كاري كنيم كه آحاد جامعه اسلامي برتر، يعني جامعه محب اهل بيت عليهم‌السلام كه به نام مقدس ولي عصر ارواحنافداه، به نام حسين بن علي عليه السلام و به نام اميرالمومنين عليه الصلاه و السلام، مفتخرند، در نظر مسلمانان و غيرمسلمانان عالم، به عنوان يك گروه آدم‌هاي خرافي بي‌منطق معرفي شوند.»

از سخنان مقام معظم رهبری كه در مقدمه كتاب آمده و در كنار پرهيز از تحريفات و خواندن مسائل سطحي و دون شأن شهداي كربلاست، توجه دادن به اهميت اشعار و مدايح زيبا و هنرمندانه و منطبق با احاديث معتبر است:
«اينكه فرمودند: من قال فينا شعراً و بكي أو أبكي وجب له الجنه - كسي شعري درباره ما بگويد و چشمي را بگرياند، بهشت بر او واجب مي شود- معنايش چيست؟ معنايش اين است كه بهشت را ارزان كرده اند؟ بهشتي كه اين همه بايد عبادت كرد تا به آن رسيد، آيا آ ن را اين طور دم دستي كرده اند؟ يا نه؛ آن كار، آن شعر گفتن و تسخير دل با آن شعر و انتقال يك مطلب در آن روز، آن قدر مهم بوده كه به خاطر آن اهميت، جا داشته است كه در مقابل يك بيت شعري كه اين گونه تأثير مي گذارد، بهشت را به او وعده دهند. هر وقت شعر شما اين اثر را داشته باشد، بدون برو برگرد، همان وعده بهشت در مقابلش وجود دارد. اين يك محاسبه كاملاً منطقي و روشن است.»

در ادامه اين مقدمه آمده است:«برادراني كه در اين رشته هستند، توجه كنند كه مسئله مداحي، مسئله مهمي است. مداحي ادامه راه ستايشگران برجسته اهل بيت و دوران اختناق اموي و عباسي است. قضيه، فقط قضيه شعرخواني نيست؛ بلكه مسئله، مسئله پراكندن مدايح و فضايل و حقايق در قالبي است كه براي همه شنوندگان، قابل فهم و درك و در دل آنها داراي تأثير است.»

رهبر معظم انقلاب ضمن تجليل از شاعراني كه فضايل اهل بيت را مي‌سروده و مداحاني كه اين سروده ها را در قالب نوحه بازخواني مي‌كنند به متن اشعار توجه داده‌اند و تأكيد كرده‌اند:«شعر گفتن درباره زلف و ابروي و چشم و عارض امام كه تعريف نيست. حالا ابروي اميرالمومنين (صلوات الله عليه) كماني باشد يا نباشد، مگر در شخصيت او چه قدر اثر مي‌گذارد؟ زلف او افشان باشد يا نباشد، مگر چه قدر اثر مي‌گذارد كه حالا بياييم در قصيده اي كه مي خواهيم راجع به اميرالمومنين بسراييم، از زلف اميرالمومنين بگوييم! البته، حالا به نظرم كم شده است. ان شاءالله كه الان اين چيزها نباشد. وقتي مي گفتيم چرا اينها را مي گوييد، تعجب مي كردند و مي گفتند: پس چه بگوييم؟ مي‌گفتيم از مسائل زندگي و برجستگي هاي عملي علي عليه السلام بگوييد. در آن روز، اين مسائل برايشان روشن نبود؛ اما امروز چگونه است؟ امروز، براي همه روشن است. شعر فارسي را با آهنگ هاي زيباي فارسي و با شيوه جذاب هنري و با انتخاب مضاميني كه اين جمعيت كثير از آن درس بگيرند، بخوانيد؛ كه البته در بخش فارسي كه عزيزان من آن را خواندند، تا حدود زيادي اين مقصود تأمين شد. اين را گفتم تا كساني كه اين سخن را در سرتاسر كشور مي‌شنوند، سراغ گزينش نمونه‌هاي هنري پرمغز و پرمعنا بروند. امروز نياز ما به فهميدن و فهماندن، از هميشه بيشتر است.»

فصل‌بندي هاي موضوعي
ني‌نامه خورشيد از نظر كتاب‌سازي و اصول تهيه كتاب، طراحي خوبي دارد كه از طراحي جلد و گرافيك آن شروع مي شود و با فصل‌بندي‌هاي موضوعي به داخل كتاب مي رود.

گرافيك جلد كتاب اگرچه از يك نشانه كاملاً آشنا بهره مي‌برد، اما با كنار هم گذاردن نام كتاب و نشانه پنجه و خورشيدي كه بالاي آن است، طراحي جلد را از خطر تكرار و كليشه تا حدودي نجات داده است. رنگ سرخ خورشيد معاني زيادي دارد كه در زمينه سياه و سفيد جلد كاملاً نمايان است.

طراحي و اجراي جلد اما دچار يك خطاي بزرگ است كه قابل چشم‌پوشي نيست؛ غفلت از ثبتِ نام مولف يا گردآورنده روي جلد كتاب، به شناسنامه اثر در معرفي اوليه‌اش لطمه زده است؛ اما شناسنامه كتاب و فهرست نويسي و ذكر نوبت اول چاپ در شمارگان 10هزار نسخه از يك سو و فصل بندي كتاب با عناويني چون دفتر اول‎/ فصل اول: پيش از عاشورا يا دفتر دوم‎/ اشعار و مرثيه هاي عاشورايي فصل اول: وصف عاشورا و محرم، حكايت از كتاب‌سازي اصولي و دقيق دارد.

ني‌نامه خورشيد شامل سه دفتر مي‌شود كه دفتر اول شامل 6 فصل از اشعار و سروده‌هايي براي پيش از عاشورا تا اربعين، دفتر دوم شامل هفت فصل از وصف عاشورا و محرم تا اربعين، دفتر سوم كه جالب ترين نكات از كتاب است شامل 21 قطعه شعر و مرثيه به زبان هاي تركي و عربي است.

توجه گردآورنده كتاب به اشعار و مراثي تركي و عربي نشان‌دهنده اهميت دادن او به اشعاري است كه در اين دو زبان براي واقعه كربلا سروده شده است و از سوز و گدازي خاص بهره مي‌برد. اختصاص يك فصل از كتاب به نغمه‌هاي عاشورايي تركي و عربي حكايت از وقوف گردآورنده‌اش به عزاداري‌هاي پرشكوه ترك زبانان و عرب زباناني است كه انصافاً اشعار و مداحي هاشان از غناي شعري و زباني بسيار زيادي برخوردار است.

در خاتمه به عنوان سخن پاياني، يكي از اشعار ني‌نامه خورشيد تقديم مي‌شود:
از ساحل تو
سيد شهاب‌الدين موسوي
تا دست بسته بازكني مشت آب را
داغت شكست هفت كمر پشت آب را
نقش هزار زلزله بر شط پديد شد
تا ريختي به روي زمين مشت آب را
دستت به آب لب نزد و لب به آب دست
حيران نهاده‌اي به لب انگشت آب را
از ساحل تو آب عطشناك مي‌رود
در حسرت لب تو طمع كشت آب را
با آب دست و پنجه كمي نرم كرده، سخت ماليده اي به خاك ادب پشت آب را