آرمان هیأت - مداحی یعنی سخنگوی نهضت حسینی بودن

منبع: ایکنا/ مداح پیشکسوت کشورمان، مردی که سال‌ها مرد میدان حسین(ع)، انقلاب و جنگ بود، مداحی را سخنگوی نهضت امام حسین(ع) بودن، تعبیر می‌کند و معتقد است ما باید از «فرزدق» یاد بگیریم که سخنگوی حضرت سجاد(ع) شد.

حاج علی‌اصغر زنجانی، مداح روشندل دوران انقلاب، جنگ و پس از جنگ، مردی که برای فرار از دست مأموران ساواک مدت‌ها مهمان شهرهای مختلف کشورمان شده بود اکنون در خانه اجاره‌ای خود در یکی از محله ‌متوسط شهر تهران میزبان ما بود. مصاحبه با سؤال ساده ما و پاسخ بزرگ حاج علی اصغر زنجانی شروع شد؛ وقتی بچه بودید دوست داشتید مداح شوید؟ من برای رسیدن به جایی که می‌خواستم، مداحی را بهانه کردم پاسخ زنجانی این بود: عشقی که در وجود من به سید‌الشهدا(ع) بود، هست و خواهد بود ـ اگر بپذیرند ـ باعث شد که مداحی را بهانه کنم و به قول نظامی «چون میسر نیست من را کام او عشق بازی می‌کنم با نام او»، در مداحی هم به هیچ جا نتوانستیم برسیم مداحی یک داستان عریض و طویلی دارد. از استادان مداحی او سؤال کردیم که پاسخ داد:برای آموزش مداحی آفرادی در اطراف ما بود؛ اما من دیدم که باید از خود ائمه بطلبم و مدد بگیرم و مدد هم گرفتم و آرام آرام از 10، 11 سالگی شروع کردم به مداحی. این مداح پیشکسوت کشورمان به تفاوت‌های مداحی در گذشته و حال اشاره و عنوان کرد: مداحی در گذشته خاص و متفاوت از اکنون بود و برای خود حرفی برای گفتن داشت. مقدمه، مؤخره و ... داشت و مثل منبر اول شعرهایی می‌خواندیم که عبرتی و نصیحت‌آمیز باشد و جلسه را آماده می‌کردیم. در جلسات عزاداری قدیم همه چیز بر عهده مداح بود و همه چیز به مداح ختم می‌شد اما اکنون بلندگو، اکو، تنظیم صدا، نور و ... اضافه شده است. فهم مردم بالا رفته مداح باید مطالعه و دانش زیادی داشته باشد وی در خصوص تخصصی‌تر شدن یا نشدن مداحی‌های کنونی تأکید کرد: با وسایل جدیدی که وجود دارد فهم‌ها خیلی بالا رفته است و اکنون مداحی مطالعه و دانش زیاد می‌طلبد و فرد مداح باید خیلی تلاش و کنکاش کند؛ در این خط و این داستان انسان هر قدر بفهمد و وارد این دایره شود، بهتر است. برخی فکر می‌کنند که دو تا شعر که بخواند مداح می‌شود اما مداحی دانش زیادی را می‌طلبد. مداحی یعنی شما سخنگوی نهضت امام حسین(ع) هستند زنجانی در پاسخ به این سؤال که آیا مداحان جوان ما نیز متوجه این مسئله هستند که باید علم و دانش خود را افزایش دهند، گفت: ما باید از «فرزدق» یاد بگیریم که سخنگوی حضرت سجاد(ع) شد. مداح هم در واقع اکنون سخنگوی نهضت حضرت سید‌الشهداء به فراخور حال خودش است. بیایید ..... اینجا حرفی برای گفتن داریم وی ادامه داد: وقتی السلام علیک یا ابا عبدالله گفته می‌شود (مداحی‌ها معمولاً با این جمله آغاز می‌شوند) در واقع یعنی بیایید اینجا حرفی برای گفتن داریم و می‌خواهیم کربلا را برای شما بگوییم این همه از کربلا گفت‌اند اما باز هم حدیث کربلا گفته نشده است. باید ببینیم در کربلا چه شده است بیایید ببینیم آیا شما توان شنیدن و ما توان گفتن را داریم؟ بقیه جملات حاج زنجانی در حقیقت مداحی زیبا بود: «می‌خواهیم فرهنگ کربلا را با شعر بگوییم. با شعر بگوییم که چرا متوکل می‌خواهد قبر امام حسین(ع) را ویران کند؟ آن قبر مگر چه خطری برای متوکل داشت آن هم قبری که حتی ضریح هم نداشت! پس چرا متوکل می‌خواست آن را ویران کند، چرای این مسئله را ماهاتما گاندی گفت که ای مردم هند من هیچ چیزی برای شما ندارم اگر می‌خواهید از انگلستان استقلال بگیرید من فقط داستان ابا‌عبدالله را مطالعه کردم. با نام حسین (ع) بیایید هند را از چنگ انگلستان خارج کنیم و این کار را کرد.» اولین مداحی برای زائران امام رضا(ع) حاج علی اصغر زنجانی از اولین مداحی خود در جمع تعداد زیادی از مردم نیز گفت، وقتی که 11 ساله بوده و هیئتی از زنجان می‌خواست عازم مشهد شود. جمعیت زیادی برای بدرقه و التماس دعا آمده بودند که برای اولین بار مداحی کرد و امام رضا(ع) هم به او مدد رسید. امام (ره) گفت من ترکی را یاد گرفتم که فقط برای سید‌الشهدا گریه کنم وی در پاسخ به این سؤال که چرا مداحی‌ها به زبان ترکی سوزناک‌تر است؟ گفت: باید مداح، مداح باشد. مردم از هر خواندنی لذت نمی‌برند باید دید مداحی از کجای وجود آدم بیرون می‌آید. مداحی باید از دل بیرون بیاید؛ مرحوم امام(ره) به من گفت من ترکی را یاد گرفتم که فقط برای سید‌الشهدا گریه کنم. اولین بار هم که به عراق مشرف شدم مرحوم حکیم با اینکه فارسی را خیلی کم متوجه می‌شد ولی وقتی ما شروع کردیم به مداحی استقبال کرد و 20 روز شخصاً ما را مهمان کرد و ما طی این مدت مداحی می‌کردیم. مداحی هنر است. «سلسله موی دوست حلقه دام بلاست هر که در این حلقه نیست فارغ از این ماجراست». زنجانی در خصوص ویژگی‌های شعر مداحی هم گفت: شعر باید همه جانبه باشد به نهضت ما بخورد (همسو با نهضت حسینی باشد)، از لحاظ تاریخی صحیح و از نظر هنری ارزش بالایی داشته باشد. الگوهای مداحی خوبی داریم جوانان به پیشکسوتان نگاه کنند وی ادامه داد: مداحان جوان ببینند قدیمی‌ها چه چیزهایی را خوانده‌اند. هنوز یاد و خاطره مداحی‌های مرحوم حاج حسن محمدی، مرحوم حاج حسن دولابی، مرحوم حاج محمد علامه و مرحوم شمشیری که با ما دوست بودند باقی است و این افراد چندان از دوره کنونی دور نبوده‌اند. الگوهای خوبی در مداحی داریم و مداحان جوان باید از آنها الگو‌برداری کنند باید به سراغ پیشکسوتان بروند و ببینند آنها با سید‌الشهدا چه الفتی داشته‌اند. و جایی که جملات برای بیان احساسش کافی نبود شعر می‌خواند: «بر من لباس نوکریم را کفن کنید/ نوکر اگر بهشت رود باز نوکر است / فرموده است حضرت صادق هر آنکسی / گریان جد ماست که با ما برادر است/ در حج و در عبادت و در سجده‌های شب/ گریه کن حسین شریک پیامبر است / ما را از این تلاطم دنیا هراس نیست/ تا کشتی نجات حسینی شناور است». زنجانی ادامه داد: این‌ها برای تعارف و وقت گذرانی نیست با این مطالب سال‌ها عشق کرده‌اند. قبل از شهادت امام حسین(ع) نیز پیامبر وقتی ایشان را می‌دید از منبر پایین می‌آمد، به دنبال او می‌دوید، او را بغل می‌کرد، می‌بوسید، می‌بویید و می‌فرمود بیا بیا ای زینت آسمان‌ها، آسمان‌ها از زمین حسین را بهتر می‌شناسند. و بیان این جملات چنان لذت و شعفی در حاج علی‌اصغر زنجانی به وجود آورد که بی‌اختیار از صندلی خود بلند شد و درست همانند مداحی در میان خیل جمعیت بلند خواند: «عیسی اگر در آخر عمرش به عرش رفت / قنداقه حسین شرف عرش اعظم است/ گفتم یوسف گفت بله او شاه مصر باشد/ حسین شاه عالم است». با شور خوانده‌ایم که محاسنمان سفید شده‌است از شور و حالش که پرسیدیم گفت: با شور خوانده‌ایم که محاسنمان سفید شده‌است و یک تأثیر این شور و توسل به حسین(ع) در زندگیمان این بود که نزدیک به هفت سال در بیابان‌های خوزستان، غرب، سومار و ... مانده‌ایم. «گفتیم حسین جان غم عشقت بیایان پرورم کرد» لشکر 17 علی ابن ابیطالب از وی در خصوص خاطرات جنگ سؤال کردیم که خواند: «یاران سید‌الشهدا یادتان به خیر/ ای کشتگان راه خدا یادتان به خیر». اطراف شلمچه با موتور می‌رفتیم که جوانی از من سؤال کرد حاج علی اصغر راه کربلا کی باز می‌شود گفتم ان شاء الله باز می‌شود، چطور؟ گفت من به مادرم قول داده‌ام که او را ببرم. یک ساعت بعد که بمباران هوایی شد به من خبر دادند که همان جوان ترکش خورد و شهید شده است و در لحظه شهادت به رفیقش گفته است: برو به حاج علی اصغر بگو راه کربلا باز شده. من رفتم. تفاوت مداحی در جبهه با مداحی در شهر/ همه بسیجی‌ها مداح شده بودند زنجانی از کم بودن مداح در جبهه سخن گفت و اینکه خود بسیجیان همه مداح شده بودند و آنجا به جوانان مداحی یاد می‌داده است؛ شاگردانی که چند نفر از آنها شهید شدند و چند نفر دیگر بازگشتند و مداحی را ادامه دادند. درآمدهای میلیونی مداحان / با پادشاه گو که روزی مقدر است وی در خصوص درآمدهای میلیونی که برخی مداحان مدعی دریافت آن هستند، گفت: بسیاری از اینها شایعه است. اما برخی با این استدلال که چند سال دیگر پیر می‌شوند و دیگر کسی به سراغ آنها نمی‌آید چنین پول‌هایی را می‌گیرند و علناً هم دریافت آن را اعلام می‌کنند. زنجانی در پاسخ به این مطلب که چه چیزی باعث می‌شود تعدادی از مداحان این کار را انجام ندهند؟ اظهار کرد: ارادت و شناخت سید‌الشهداء و خود را محتاج به سید الشهداء دانستن. «اعوذ بالله من الشیطان رجیم؛ یَا أیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ؛ اى مردم شما به خدا نیازمندید و خداست که بى‏‌نیاز ستوده است». (آیه 15 سوره فاطر). خداوند در این آیه نمی‌گوید «ای مومنان» بلکه می‌فرماید «ای مردم» همه فقیر الی الله هستیم و مداح باید این را بداند و معتقد باشد که «ما آبروی صبر و قناعت نمی‌بریم / با پادشاه گو که روزی مقدر است». مداح باید با قرآن انس داشته باشد از حاج آقای زنجانی سؤال کردیم شما در صحبت‌های خود مدام از قرآن و احادیث استفاده می‌کنید اما برخی از مداحان فقط بر جنبه احساسی واقعه عاشورا تکیه می‌کنند، آیا چنین مداحی می‌تواند کامل باشد، که پاسخ داد: حضرت سید‌الشهدا یک شب جنگ را به عقب انداخت برای چه؟ برای اینکه همسر و فرزندان خود را ببیند؟ خیر برای اینکه نماز خواندن را دوست دارند و دوست دارند با الله سخن بگویند این را ما باید کنکاش کنیم که متأسفانه نکرده‌ایم مداح باید با قرآن انس داشته باشد و از این انس لذت ببرد؛ «اللهم ارزقنا حلاوه ذکرک» در مداحی باید شعر، تأثیرگذاری صدا، قرآن و حدیث کنار هم باشند تا یک مداحی کامل شود. یا باید خوب خواند، یا نخواند این مداح پیشکسوت کشورمان در خصوص اینکه آیا فرزندان یا بستگان خود را نیز به مداحی تشویق کرده است یا خیر، گفت: دیدم مثل من نمی‌توانند بخوانند گفتم نخوانند. یا باید خوب خواند، یا نخواند. از عمل بالاتر نیت است/ آمده‌ایم که نوکری کنیم وی در پاسخ به این سؤال که فردی صدای خوبی دارد و علاقه هم دارد چطور می‌تواند یک مداح واقعی شود، گفت: کمی سخت است اول باید از خودشان (ائمه(ع)) مدد بگیرند. البته افرادی هستند که مثلاً می‌آیند و دو سالی هم مداحی می‌کنند اما بعد منصرف می‌شوند و می‌روند. استادان مداحی ما هم باید طوری باشند که شاگردان را جذب کنند و به آنها بگویند که برای چه آمده‌اند. کلاس‌های مداحی که در حال حاضر وجود دارد خوب است اما کافی نیست. اول باید استاد به شاگرش بفهماند برای چه اینجا آمده است. از عمل بالاتر نیت است. مداحی برای این است که نوکر سید الشهداء باشیم... «نوکر آن نیست که در کیسه پشیزی دارد/ نوکر آن است که ارباب عزیزی دارد/ روی نی روی زمین یا به سر دوش نبی/ باز ارباب منی در همه حالت ارباب/ نمک شور تو یک عمر نمک‌گیرم کرد / ای به قربان تو روزی حلالت ارباب». حاج علی‌اصغر زنجانی که مداحی را به عنوان شغل در نظر نگرفته بود و شغل آزاد دارد به سایر مداحان نیز توصیه می‌کند که اگر مداحی را به عنوان یک شغل نگاه نکنند اگر چه سخت اما بهتر است. ما که می‌خواهیم «السلام علیک یا ابا عبد الله» بگوییم باید از لقمه حلال شروع کنیم او از دغدغه‌های مداحان قدیمی برای مداحان جدید هم سخن گفت و عنوان کرد: دغدغه‌ها زیاد است به ما گفته‌اند که غذای شبهه‌ناک نخورید. یعنی غدایی که نسبت به حلال بودن آن شک دارید نخورید و این اول کار است و از اینجا باید آغاز کرد. پیامبر(ص) فرمود کسی یک لقمه غذای غیر حلال بخورد 40 روز عبادتش قبول نیست و ما که می‌خواهیم «السلام علیک یا ابا عبد الله» بگوییم از اینجا باید شروع کنیم «تو خود حدیث مفصل بخوان از این دفتر». همه به او نگاه می‌کنند وی ادامه داد: مداح باید همیشه با وضو باشد، غذای حلال بخورد و متوجه باشد با چه کسی هم نشین می‌شود، از جلسه که خارج می‌شود چطور در شهر رفت و آمد می ‌کند و ... . در مورد حضرت ابوالفضل می‌خوانیم «جز آن زمان که مَشک به دندان گرفت بود/ در عمر خویش خنده دندان‌نما نکرد». مداح باید در وارد شدن به مجلس، نشستن، حرف زدن و تمام رفتارهای خود توجه کند چون همه به او نگاه می‌کنند. زنجانی به اصرار ما از دستگیری‌های متعدد خود توسط ساواک سخن گفت و عنوان کرد: از سال 50 دستگیری‌های ما شروع شد. حکم تیر(دستور قتل) ما را در زنجان صادر کرده بودند به همین دلیل به تهران آمدیم، بعد رفتیم لاهیجان، کرمان و ... . اولین دیدار با امام راحل و از اولین دیدارش با امام راحل، گفت: حدود سال 47 اولین دیدارمان با امام(ره) هم در حرم حضرت امیرالمومنین (ع) بود که من مشغول مداحی بودم امام چون آنجا هم تحت نظارت بود، سعی می‌کردند به مردم زیاد نزدیک نشوند تا برای مردم مشکلی ایجاد نشود اما با اشاره ما را متوجه کردند که فردا هم برویم. دیدارهای متعدد با مقام معظم رهبری در جبهه و از دیدارهای متعددش با مقام معظم رهبری در جبهه که وقتی مداحی «لای لای ای جبهه لرین یورگونی ای خسته جاوانلار/ لای لای ای جوانان خسته ی جبهه/ لای لای ای شهد شهادتن ایچیب کامه چاتان لار/ لای لای ای جوانانی که شهد شهادت نوشیدید و به آروزتون رسیدید». ایشان این مداحی را بسیار پسندیند. باید مطابق با زمان مداحی کرد از وی خواستیم که نوارهای کاست قدیمی خود را در اختیار ما قرار دهد تا بر روی اینترنت قرار دهیم اما قبول نکرده و عنوان کرد: آن مداحی‌ها اکنون به درد نمی‌خورد باید مطابق با زمان مداحی کرد. مداحی که بیشتر از همه دوست دارد زنجانی درباره مداحی که بیشتر از همه دوست دارد، بیان کرد: همه شاید این شعر را بدانند اما برای من چیز دیگری است «ای که به عشقت اسیر، خیل بنی‌آدمند/ سوختگان غمت با غم دل خُرمند / هر که غمت را خرید عشرت عالم فروخت / باخبران غمت بی‌خبر از عالمند/ یوسف مصر بقا در همه عالم تویی (حسین جان) در طلبت مرد و زن آمده با درهم‌اند». و درباره مداحی ترکی که دوست دارد، اظهار کرد: گزسه عیسی گویلری بیر الده گون بیر الده آی (اگر حضرت عیسی از آسمان در حالی که در یک دستش ماه و در دست دیگری خورشید است بیاید و عالم را بگردد)/ کل عالمده تاپا بلمز بیزیم مولایه تای (در تمام عالم پیدا نمی‌‌شود مانند مولای ما)/ دورسا بیر صفده گوزللر سن حسینی باشدا سای (اگر تمام زیبایان عالم در یک صف بایستند تو حسین را در اول صف بدان)/ ویردی الله سوم شعبان اونی زهرایه پای (سوم شعبان خداوند حسین(ع) را به زهرا(س) هدیه داده است). وقت جان دادن همه ما در کنارت هستیم و مداحی زیبای خود را اینگونه ادامه داد: خوش به حال کسانی که در این وادی هستند و توانسته‌اند یک دانه حتی یک دانه «یا حسین» قشنگ بگویند. امام صادق(ع) از فردی سؤال کرد: کربلا می‌روی گفت خیر، گفت برای امام حسین(ع) گریه می‌کنی گفت بله. گفت خوش به حالت وقت جان دادن همه ما در کنارت هستیم. از حاج آقای زنجانی سؤال کردیم: آیا اکنون هم شعرهای خوبی سروده می‌شود، پاسخ داد: نه مثل قبل شعرهای قبلی حال و هوای عجیبی داشتند مثل این شعر که می‌گوید: سَس دوشده عالَمَ حسین امتحان وری (صدا در عالم پیچید که حسین دارد امتحان می‌دهد) ساقی کوثر اوغلی لب تشنه جان وری (پسر ساقی کوثر لب تشنه جان می‌دهد) سو یوخده دست آماز آلا گاننان آلب وضو (آب برای وضو نیست با خون وضو می‌گیرد». جسارت نمی‌کنم/ هرچه آقا بگوید از مداح روشندل کشورمان پرسیدیم خیلی‌ها در روضه امام حسین(ع) شفاعت می‌طلبند، شما از امام حسین(ع) برای چه چیزهایی شفاعت طلبیده‌اید؟ که پاسخ داد: من هیچ جسارتی نمی‌کنم هر چه آقا بگوید. آیا برای چشمانتان طلب شفاعت کردید؟ نه. آمدند رد کردیم. «هر کس ز در تو حاجتی می‌خواهد / من آمده‌ام از تو، تو را می‌خواهم» وی در پایان خطاب به جوانان یک نصیحت داشت: جوانان توکلشان را تلاششان را بیشتر و توقعاتشان را کم کنند. دنیا همین است توکل کنند و به جلو بروند. مجلس امام حسین(ع) که می‌آیید درس بخوانید و بیایید امام حسین علم را دوست دارد. باید با دید خوب و امید به دنیا نگاه کنید و این درسی است که من از حسین(ع) یاد گرفته‌ام و بدانند قرآن و عترت از هم جدا نیستند.