باید یادمان باشد کسانی که برای « ۱۰ فرمان» سرمایه‌گذاری کرده و آن را ساخته‌اند، قطعا از ساخت فیلم‌هایی درباره امام حسین(ع)، پیامبر(ص) و نمادسازی در این حوزه خوشحال نمی‌شوند.
محمد جواد حق‌شناس در یک اظهارنظر درباره‌ی حواشی فیلم «رستاخیز» گفت:ما از یک دوگانگی سیاست فرهنگی رنج می‌بریم. مردم ما علاوه بر دیدن چهره پیامبران معصوم در فیلم‌ها، در ۵۰۰ سال اخیر چهره معصومین را در تعزیه‌ها مشاهده می‌کردند. حال جای تعجب و البته سوال است که نمایش یک فیلم چه تفاوتی با تعزیه دارد؟
[درباره فیلم رستاخیز][مجموعه مطالب درباره فیلم رستاخیز را اینجا بخوانید]معاون سابق وزارت ارشاد در گفت‌وگو با ایسنا، در پی حواشی نمایش فیلم «رستاخیز» مطرح کرد: یکی از نقاط قوت انقلاب اسلامی فرهنگی بودن آن بود و می‌توان آن را انقلابی در حوزه اندیشه دانست، در انقلاب اسلامی مهم‌ترین سلاح انقلابیون، اتکا به شعار «الله اکبر» بود.
وی ادامه داد: شاید اگر یک بار محورهای انقلاب را مرور کنیم می‌بینیم که قیام امام حسین(ع) و واقعه عاشورا به شدت در آن تاثیرگذار بود و انتقال پیام امام خمینی(ره) و حتی بخش عمده‌ای از شعارهای انقلابیون براساس همان قیام عاشورا شکل گرفت که نمونه‌های زیادی می‌توان برای آن برشمرد.
حق‌شناس در ادامه با اشاره به انتظارها از فرهنگ و هنر پس از پیروزی انقلاب اسلامی عنوان کرد: پس از انقلاب با توجه به فضایی که ایجاد و استعدادهای قابل توجهی که درآن سال‌ها جذب فضای فرهنگی انقلاب شده بودند، انتظار می‌رفت که اتفاقات بسیار مهم و بزرگی در حوزه فرهنگ این کشور بیفتد. گرچه می‌بینیم در بعضی از حوزه‌ها تحولات بسیار بزرگی ایجاد شد. به عنوان مثال شما نمی‌توانید سینمای پیش و پس از انقلاب را با یکدیگر مقایسه کنید. سینما پس از انقلاب بخشی از وظیفه انتقال پیام آن واقعه بزرگ را به مخاطب برعهده داشت و همین ویژگی مهم آن باعث شد که سینمای ایران در دنیا به یک گفتمان ویژه شناخته شود اما متاسفانه این اتفاق در حوزه‌های دیگری مانند هنرهای تجسمی (به خصوص در بخش مجسمه سازی) و حوزه موسیقی به دلیل نگاه سنتی و بنیادگرایانه به خوبی نیفتاد.
این صاحب‌نظر در عین حال با تاکید بر تلاش سینما و سینماگران برای همگام کردن این تکنولوژی با انقلاب اسلامی گفت: در ابتدای انقلاب علی‌رغم ضعف امکانات و توانمندی‌های فنی و انسانی می‌دیدیم که اتفاقات قابل توجهی در حوزه سینما در رابطه با سوژه‌های مربوط به انقلاب اسلامی، محورهای آن و جنگ تحمیلی می‌افتاد. به عنوان مثال در آن سال‌ها فیلم‌هایی مانند «روز واقعه» و «سفیر» را داشتیم که به واقعه عظیم عاشورا و یا به نوعی محور انقلاب اسلامی می‌پرداختند و مورد توجه مخاطب مسلمان قرار گرفتند.
قواعد غیرسمی مستحکم برای هنرمند انقلابی حریم ایجاد کرد
این استاد دانشگاه در عین حال گفت: اما متاسفانه هرچه در این سال‌ها جلوتر آمدیم، حجاب‌هایی که وجود داشت یا بعضی از قواعد غیررسمی اما به شدت مستحکم به حریمی تبدیل شد که هنرمندان ما را از ورود به این عرصه‌ها باز می‌داشت. به عنوان مثال این نوع قواعد غیررسمی را می‌توانیم در اتفاقاتی که دو، سه هفته گذشته در حوزه سینما رخ داده است، مشاهده کرده و شاهد تقابل دو نگاه موجود باشیم. البته ما با این روند در سال‌های گذشته و در حوزه‌ی تعزیه که یک هنر کاملا بومی و مرتبط با وقایع مذهبی است، روبرو بودیم.
با همین باورها عده‌ای شال و کلاه کردند و با جرثقیل به جان مجسمه‌ها افتادند
معاون اسبق وزیر ارشاد با یادآوری مشکلاتی که در اجرای تعزیه‌ها وجود داشت، عنوان کرد: اواخر دوره‌ای که معاون استا‌ندار تهران بودم، یادم می‌آید که یکی از مشکلات عمده ما در روزهای محرم این بود که برخی از مجامع و یا متنفذین در شهرستان‌ها به شدت با برگزاری تعزیه مخالفت می‌کردند و بخش عمده‌ای از انرژی ما صرف این مخالفت‌های غیرمعمول می‌شد که ریشه در سنت‌ها داشتند.
حق‌شناس یادآور شد: این روند ادامه پیدا کرد و حتی در دهه قبل در قالب دزدی مجسمه‌های چند تنی از سطح شهر که هیچ وقت تکلیفش مشخص نشد، نمودار شد. در حالی که این مجسمه‌های با هزینه بیت‌المال ساخته شده بودند و در شهری که هیچ تخلفی از نگاه نیروی انتظامی پنهان نمی‌ماند، هیچ وقت مشخص نشد که تکلیف آن مجسمه‌ها چه شد و وزارت ارشاد، نیروی انتظامی و هیچ نهاد دیگری هم هیچ توضیحی درباره مفقود شدن آنها ندادند.
این کارشناس فرهنگی افزود: به نظر می‌رسد شاید یکی از علل آن اتفاق به نوع نگاه بخشی از جامعه به هنر مجسمه‌سازی باز می‌گشت که در نهایت باعث شد عده‌ای شال و کلاه کنند و با جرثقیل و امکانات ویژه این مجسمه‌ها را از سطح شهر جمع کنند.
اعتراضات به فیلم «رستاخیز» برای ما آشناست
حق‌شناس در ادامه سخنانش با اشاره به مسائلی که این روزها برای فیلم سینمایی «رستاخیز» رخ داده است به ایسنا بیان کرد: در چنین فضایی هنرمند ارزشمندی که سوابق او نشان می‌دهد به شدت درگیر مسائل جنگ و انقلاب اسلامی است و اتفاقا کارهای بسیار درخشانی را در این حوزه‌ها ارائه کرده است، تلاش کرده گامی در راستای سینمای دینی و محورهای انقلاب اسلامی بردارد که به نظرم این اتفاق بسیار حائز اهمیت است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: قطعا حضور در این عرصه‌ها به شدت سخت و حساسیت‌زا‌ست و هزینه‌های مالی سنگینی را می‌طلبد که در سال‌های قبل تجلی آن را در قالب بعضی از فیلم‌های فاخر مشاهده کردیم.
وی با اشاره به تلاش «احمدرضا درویش» برای ساخت فیلمی در حوزه سینمای دینی بیان کرد: ایشان با تمام این سختی‌ها وارد این عرصه شده و ۷ – ۸ سال برای آن زمان می‌گذارد و نتیجه آن چیزی می‌شود که می‌بینیم در جشنواره فیلم فجر مورد توجه ویژه تماشاگران و داوران قرار می‌گیرد و می‌تواند چندین سیمرغ جشنواره‌ی فجر انقلاب را به خود اختصاص دهد.
باید به درویش و تهیه‌کننده «رستاخیز» تبریک گفت
معاون اسبق وزیر ارشاد در ادامه سخنانش با تاکید بر اینکه ساخت چنین فیلم‌هایی با سه دهه تاخیر در کشور ما رخ داده است،گفت: به نظرم باید ساخته شدن فیلمی در تراز «رستاخیز» را به سینمای ایران، احمدرضا درویش، تهیه‌کننده آن و دیگر عوامل تولیدش تبریک گفت و آن را به فال نیک گرفت. باید همه امیدوار باشیم که این فیلم بتواند حتی با مخاطب غیر شیعی و مخاطب ادیان دیگر نیز ارتباط برقرار کند چرا که با قواعد بین‌المللی ساخته شده است.
از هزاران زاویه می‌شود به واقعه عاشورا نگاه کرد
وی سپس در پاسخ به پرسشی درباره بعضی اعتراض‌ها پیرامون نادیده گرفتن بعضی از اتفاقات رخ داده در واقعه عاشورا و ندیدن آنها در فیلم «رستاخیز» گفت: در هر صورت هر فیلم یک فیلمنامه دارد که باید براساس آن جلو برود اما می‌توانم بگویم واقعه کربلا به اندازه تمام کارگردانان توانمند در ساخت فیلم در چنین حوزه‌هایی، جای پرداخت دارد. به تاکید می‌توانم بگویم که واقعه عاشورا در هیچ گزارش، سریال، داستان، فیلم، روضه‌خوانی و یا حتی پرده خوانی به طور کامل بیان نشده است.
این استاد دانشگاه افزود: این واقعه عظیم در طول ۱۳۰۰ سال گذشته برای مردم بازگو شده است و هرچقدر هم که تکرار می‌شود کافی نیست. منتقدان باید در موضوع ساخت فیلم «رستاخیز» تلاش یک تیم سینمایی برای پرداخت یک موضوع دینی را مدنظر قرار دهند، چرا که جرات رفتن از یک مرحله به مرحله دیگر در سینما و یا هر رشته دیگری بسیار مهم است.
مگر در تعزیه چهره حضرت ابوالفضل(ع) و ... نمایش داده نمی‌شود؟
حق‌شناس در بخش دیگری از سخنانش در پاسخ به پرسشی درباره ایراد بخشی از مذهبیون و علما نسبت به نمایش چهره ذوات معصومین در «رستاخیز» اظهار کرد: تعزیه در کشور ما سابقه ۵۰۰ یا ۶۰۰ ساله دارد و اینکه امروز در ایام محرم در هر کوچه یا محله‌ای یک تعزیه داشته باشیم خیلی عجیب نیست. احتمالا همه ما دیده‌ایم که این تعزیه‌ها به کمک مردم عادی در کوچه و خیابان اجرا می‌شود و همین مردم هستند که نقش معصومین یا دشمنان آنها را بازی می‌کنند.
وی ادامه داد: در تمام این سال‌ها دیده‌ایم که یک کاسب، یک بقال، یک نانوا یا...، نقش حضرت ابوالفضل(ع)، دیگری نقش حضرت قاسم (ع)، دیگری نقش حضرت علی اکبر(ع) و فرد دیگری نیز نقش شمر را بازی می‌کند و مردم هم هیچ وقت برای آنها جایگاه مثبت یا منفی در زندگی روزمره‌شان به واسطه حضور در یک نقش در تعزیه قائل نمی‌شوند. مردم به راحتی با این موضوع کنار می‌آیند اما چه دستی در کار است که در سه دهه اخیر استفاده از هنر سینما که جامع همه هنر‌هاست را در چنین حوزه‌هایی خط قرمز می‌داند؟
معاون اسبق وزیر ارشاد خاطر نشان کرد: فیلم چیست؟ آیا اگر دوربین از همین تعزیه‌هایی که در کشور ما پذیرفته شده و بسیار ریشه‌دار هستند فیلم بگیرد و آن را به نمایش دربیاورد، اشکالی به وجود خواهد آمد؟ ساخت یک فیلم سینمایی چه فرقی با این موضوع دارد؟
داریم از غافله‌ی سینمای دینی و موثر عقب می‌افتیم
این کارشناس فرهنگی سپس با اشاره به ساخت فیلم‌های دینی در هالیوود یادآور شد: سال‌ها قبل فیلم «۱۰ فرمان» با میلیاردها تومان هزینه ساخته شد و می‌بینیم که امروز این فیلم یکی از ماندگارترین فیلم‌های تاریخ سینما است که اتفاقا درباره حضرت موسی (ع) و البته با نگاهی خاص ساخته شده است. شما می‌توانید ده‌ها فیلم دیگر در این حوزه‌ها نام ببرید اما می‌توانید دو فیلم درباره پیامبر اکرم(ص) نام ببرید که در ۵۰ کشور اسلامی موجود ساخته شده باشد؟ ما سال‌ها است که فقط به یک فیلم «محمد رسول الله(ص)» بسنده کرده‌ایم که اتفاقا آنتونی کوئین از هالیوود نقش عموی پیامبر (ع) را در آن بازی کرده است.
وی افزود: این اتفاق بسیار بدی است که فیلمسازان ما از ورود به چنین حوزه‌هایی هراس دارند و نمی‌توانند ریسک‌های آن را به جان بخرند. به نظرم آقای درویش این معبر را باز کرد و حالا ده‌ها احمدرضا درویش دیگر می‌توانند از جوانب مختلف به واقعه عظیم عاشورا بپردازند و این هنر بزرگ را در اختیار آرمان‌ها در بیاورند. قطعا ما نباید با بعضی از باورهای غلط هرگونه ورود به این حوزه‌ها را دشوارتر از قبل کنیم.
مگر ما چهره‌ها پیامبران معصوم را نشان ندادیم؟/دوگانگی سیاست داریم
محمدجواد حق‌شناس در بخش دیگری از این گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در پاسخ به سوالی درباره مشکل نمایش چهره منتسبان به معصومین در «رستاخیز» گفت: این اتفاق به صورت مثبت آن درباره چهره پیامبران معصوم در فیلم‌هایی مانند یوسف پیامبر(ع) افتاد. در آن فیلم آقایی به نام مصطفی زمانی نقش این پیامبر را بازی کرد و جناب آقای سلحشور هم چنین فیلمی را جلوی دوربین برد و ما اکنون آن را به عنوان یک نقطه افتخار سینمای ملی و دینی‌مان می‌دانیم که بارها در شبکه‌های عربی و بین‌المللی پخش و به شدت از آن استقبال شده است.
وی ادامه داد: ما قبلا به راحتی چهره پیامبران معصوم را در فیلم‌های‌مان نمایش داده‌ایم. اگر نمایش چهره پیامبر معصوم مشکل ندارد، نمایش چهره امامزادگان بسیار محترم و عزیز برای ما می‌تواند چه اشکالی داشته باشد؟
این کارشناس فرهنگی با تاکید بر اینکه ما از یک دوگانگی سیاست فرهنگی رنج می‌بریم، اظهار کرد: مردم ما علاوه بر دیدن چهره پیامبران معصوم در فیلم‌ها، در ۵۰۰ سال اخیر چهره معصومین را در تعزیه‌ها مشاهده می‌کردند. حال جای تعجب و البته سوال است که نمایش یک فیلم چه تفاوتی با تعزیه دارد؟ یا نمایش ذوات معصومین چه تفاوتی با نمایش چهره پیامبران معصوم دارد؟
برای این پرسش عقلانی چه پاسخی دارید؟
معاون اسبق وزیر ارشاد با پرسشی از منتقدان بیان کرد: واقعا برای این پرسش عقلانی که به آن اشاره کردم، چه پاسخی به جوان امروز می‌توانیم بدهیم؟ فکر می‌کنم تنها با این کارها باعث می‌شویم که اولا این تکنولوژی برتر از خدمت به آرمان‌ها دریغ شود و ثانیا متهم به تحجرگرایی می‌شویم.
فیلم کارکرد بیشتری دارد یا یه مداح در تکیه بزازها؟
این استاد دانشگاه با تاکید بر استفاده از ظرفیت‌های هنری در جنگ نرم موجود عنوان کرد: رقبای ما این امکان را دارند که شخصیت‌های مذهبی خود را با زبان مناسب و گویا به جهانیان ارائه دهند اما ما با این رفتارها این امکان را از خودمان دریغ کرده‌ایم و باعث شده‌ایم در رقابتی بسیار سخت و نفس‌گیر از دیگران عقب بیفتیم. واقعا باید از خود بپرسیم که یک فیلم راحت‌تر می‌تواند با جمع کثیری از غیر هم‌کیشان‌مان ارتباط برقرار کند یا فلان مداح مطرح در تکیه بزازها؟ نمی‌گویم غیر از هم‌کیشان‌مان باید پاسخ بدهیم که جوان ایرانی آشنا به تکنولوژیک و مورد هجوم غرب را با کدام وسیله می‌توانیم به سمت خود بکشیم.
حق‌شناس با انتقاد شدید از رفتارهای بعضی از منتقدان به فیلم «رستاخیز» و سایر فیلم‌های مذهبی عنوان کرد: آیا فکر کرده‌ایم که با این رفتار به شدت غیر عقلانی باعث می‌شویم که سینماگران ما از این حوزه عقب بنیشینند؟ ایرانی‌ها ۵۰۰، ۶۰۰ سال است که در تعزیه چهره حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت علی اکبر(ع) و... را می‌بینند، حالا مشکل‌مان نمایش این چهره این عزیزان در فیلم است؟
جوان امروز به نمادسازی نیاز دارد
این کارشناس فرهنگی با تاکید بر اینکه جوان امروز به نمادسازی نیاز دارد، گفت: باید یادمان باشد کسانی که برای « ۱۰ فرمان» سرمایه‌گذاری کرده و آن را ساخته‌اند، قطعا از ساخت فیلم‌هایی درباره امام حسین(ع)، پیامبر(ص) و نمادسازی در این حوزه خوشحال نمی‌شوند.
وی با یادآوری نمادسازی از چهره حضرت علی(ع) در سال‌های قبل یادآور شد: ما در سال‌های قبل حتی از چهره حضرت علی(ع) که یکی از چهارده معصوم است، نمادسازی کردیم و عکس‌های این نماد هنوز هم در خانه‌ها موجود است. می‌بینیم که در غرب به راحتی این اتفاق می‌افتد و سیاست‌گذاران فرهنگی غرب میلیون‌ها شمایل از بزرگوارانشان را از طریق هنر به داخل خانه‌ها می‌برد اما متاسفانه ما در اینجا هرگونه استفاده از هنر را با اما و اگر روبرو می‌کنیم و حتی وقتی فیلمی می‌سازیم که چهره امام معصوم را نمایش نمی‌دهد، نیز با آن مخالفت می‌کنیم.
معاون اسبق وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن گلایه از برخی از منتقدین گفت: این رفتارها باعث شده است که هنرهایی مانند موسیقی یا تجسمی که اتفاقا بخش‌هایی از آنها ریشه ایرانی دارند را فراموش کرده و صحنه رقابت در این هنرها را کاملا به غرب واگذار کنیم. شما الان می‌بینید که جوان ایرانی ساز غربی را به خوبی می‌شناسد در حالی که سه‌تار ایرانی که سابقه‌ای چند صدساله دارد را نمی‌شناسد.
«رستاخیز» افتخاری برای سینمای ایران خواهد شد
محمدجواد حق‌شناس در پایان این گفت‌وگو ضمن خسته نباشید به احمدرضا درویش و سازندگان «رستاخیز» عنوان کرد: علی‌رغم نگرانی بعضی‌ها، مطمئنم که «رستاخیز» به عنوان یکی از افتخارات جمهوری اسلامی ایران و سینمای متعهد و متعالی ایران اسلامی در تاریخ ثبت خواهد شد و بخشی از پیام مقاومت و ایثار عاشورا را به عاشقانش می‌رساند.
