محمدرضا فرزانه، نقاش سبک قهوه‌خانه‌ای  درباره جایگاه موضوعات مذهبی در این سبک از نقاشی بیان کرد: موضوعات مذهبی همیشه یکی از اصلی‌ترین سوژه‌ها در نقاشی قهوه‌خانه‌ای است، هرچند پیش از نقاشی قهوه‌خانه‌ای هم در دوره زندیه و قاجاریه می‌توان نقاشی‌هایی را مشاهده کرد که در آنها تصاویر مذهبی، جایگاهی ویژه در آثار خلق شده، داشته است. در این میان تفاوت آشکار شکل اجرایی کار است که آثار را با هم متفاوت می‌کند.

این نقاش در پاسخ به این سوال که چرا در نقاشی قهوه‌خانه‌ای شمایل نگاری از ائمه (ع) با مخالفت مواجه نمی‌شود در حالی که در هنرهایی چون سینما این اجازه صادر نمی‌شود؟ گفت: در سینما تصویر متحرک و زنده است برای همین ممکن است ایجاد ذهنیت‌های نادرست کند. در ضمن سینما خود را بیش از این‌که به هنر نزدیک کند به صنعت نزدیک کرده است، پس ماهیت و کیفیت هنر مدرنی چون سینما را با نقاشی قهوه‌خانه‌ای نمی‌توان مقایسه کرد. برای همین از قدیم ما تصویرگری از صورت ائمه را چه به صورت پوشیده و چه به صورت آشکار در این شکل از هنر داشته‌ایم.

ممنوعیت تصویری از حضرت رسول(ص) در نقاشی قهوه‌خانه‌ای

فرزانه گفت: در نقاشی قهوه‌خانه‌ای تنها چهره حضرت رسول(ص) است که هیچ‌گاه تصویر نمی‌شود. برای همین همیشه صورت پیامبر به صورت نورانی یا پوشیده در نقاشی قهوه‌خانه‌ای ترسیم می‌شود. نکته دیگر این‌که در نقاشی قهوه‌خانه‌ای تصویرسازی از ائمه نوعی شبیه‌نگاری است، پس این تصور پیش نمی‌آید که اثر خلق شده، چهره واقعی ائمه است. به عبارت دیگر باید بگویم در شمایل نگاری قهوه‌خانه‌ای کشیدن تصویر از ائمه نوعی نزدیک کردن مخاطب با موضوع است.

وی در پاسخ به سوالی دیگر مبنی بر این‌که الگو در شمایل نگاری مذهبی چیست؟ پاسخ داد: در نقاشی قهوه‌خانه‌ای تقریبا یک الگو واحد در تصویرگری از ائمه وجود دارد، چون در این شکل از کار، حتما باید تصاویری که از ائمه خلق می‌شود زیبا و جوان باشند، همچنین باید حالتی روحانی و عاطفی در کارها وجود داشته باشد. این چند خصیصه در تمامی شمایل نگاری‌ها وجود دارد، ولی ممکن است در شکل اجرا تکنیک‌ها با هم تفاوت‌هایی داشته باشد. با توجه به این توضیح می‌توان در آثار بزرگانی چون مدبر مدبر و حسین آغاسی (از بزرگان نقاشی قهوه‌خانه‌ای) هم قادریم این ویژگی‌ها را مشاهده کرد.

نقاشی قهوه‌خانه رو به فراموشی است

وی درباره وضعیت نقاشی قهوه‌خانه‌ای گفت: پس از درگذشت مرحوم فراهانی که یکی از آخرین نقاشان سبک قهوه‌خانه‌ای بود، می‌شود گفت که دیگر کارگاهی در این حوزه برگزار نشد تا این‌که برای اولین بار من کارگاهی با این موضوع در نمایشگاه بیست‌و‌دوم قرآن اجرا می‌کنم. این محدودیت کارگاه‌ نشان می‌دهد این هنر وضعیت خوبی ندارد و به نوعی رو به فراموشی است، درصورتی‌که نقاشی قهوه‌خانه‌ای جز گذشته و سنت ماست که باید با برگزاری بیشتر چنین کارگاه‌هایی به مردم بهتر معرفی شود.

وی درباره فعالیت خود نمایشگاه بیست‌ودوم قرآن این‌گونه توضیح داد: هم اکنون در نمایشگاه قرآن من کارگاهی را برگزار می‌کنم. در این کارگاه‌ مشغول کار به روی تابلوی با محوریت شهادت حضرت علی اکبر (ع) هستم. این اثر که به روی بومی کرباسی به ابعاد ۱۰۰ در ۱۲۰ سانت خلق می‌شود، بارها توسط نقاشان مختلف قهوه‌خانه، تصویر شده است، اما هر یک از آنها برای خود شیوه‌ای خاص دارد که کارها را با هم متفاوت می‌کند. در این اثر نیز چنین اتفاقی روی داده است.

این نقاش در پایان بیان کرد: معمولا در سال‌های گذشته تمرکز کافی برای برگزاری کارگاه نقاشی در نمایشگاه قرآن فراهم نبود، چون ازدحام و صداهای مختلف تمرکز را از نقاش می‌گرفت، اما در این دوره فضایی که در نمایشگاه فراهم است خیلی مناسب و حرفه‌ای است. برای همین ما با آرامش و تمرکز بیشتری کارمان را انجام می‌دهیم.

آرمان هیأت