هوشنگ جاوید، کارشناس موسیقی محلی و مذهبی ایران، در مورد خاستگاه تاریخی نقاره‌نوازی در ایران گفت: این گونه موسیقی در ابتدا برای اعلان حکومتی و سیاسی بوده است و در دوره تیموریان وقتی بابر فرزند سنقر تیموری به واسطه توسل به امام‌رضا(ع) از بیماری شفا پیدا می‌کند، به دستور سنقر نقاره‌خانه حکومتی در جوار بارگاه امام‌رضا(ع) ایجاد شده و حرم بزرگی هم برای این امام همام احداث می‌شود.

وی ادامه داد: فعالیت این نقاره‌خانه در دوران صفویه و افشاریه تا انتهای سلسله قاجار به اوج خود می‌رسد و همزمان با انقلاب مشروطه از آنجا که مشروطه‌خواهان تقاضای تغییر و تحولات بنیادین در ایران را داشتند و اساساً با موسیقی ایرانی نیز مخالف بودند، نقاره‌نوازی آستان قدس رضوی به تعطیلی کشیده می‌شود؛ «یحیی ذکاء» در یادداشت‌های خود به این مسئله اشاره کرده است، هرچند که به دلیل اصرار و پافشاری توده مردم دوستدار اهل بیت(ع) این سنت و میراث فرهنگی به شکل کامل از میان نمی‌رود.

نقاره‌خانه به تقلید از آستان قدس رضوی در حرم حضرت معصومه(س) و شاهچراغ(ع) ایجاد شد
این پژوهشگر فرهنگ عامه ایرانیان با اشاره به اینکه بعدها به تقلید از نقاره‌خانه آستان قدس رضوی، نقاره‌خانه‌هایی نیز در حرم حضرت معصومه(س) و احمد بن موسی(شاهچراغ) نیز ایجاد می‌شود، تصریح کرد: در دوره پهلوی اول و در مخالفت آشکار رضا شاه پهلوی با کلیه مظاهر اسلامی، نقاره‌نوازی آستان قدس رضوی نیز رو به افول گذاشت و بعدها تا به اکنون اجرای این موسیقی مذهبی تحت عنوان عرض ارادت و ذکر به آستان قدس رضوی تداوم یافت؛ به این شکل که بدون آنکه برای آن نت‌نویسی شود، نقاره‌نوازان با یک پیش‌فرض عباراتی همچون «السلطان علی بن موسی‌الرضا»،«یا امام رضا» را با ضرب نقاره می‌نوازند که شکلی ریتمیک دارد و دمیدن در ساز کرنا با آن همراه می‌شود و آخرین ریتم نقاره‌نوازی به ذکر «رضا‌ رضا، رضا‌ رضا» ختم می‌شود.

دبیر علمی جشنواره موسیقی خنیاگران انقلاب اسلامی گفت: به عقیده من و بسیاری از پژوهشگر و دلسوزان موسیقی مذهبی ایرانی، نقاره‌خانه آستان قدس رضوی تنها پرچم صوتی شیعه است و در شرایطی که در کشورهای اروپایی همچنان با زنگ ناقوس بها می‌دهند و حتی در صدد ترمیم ناقوس‌های کهن کلیساهای اعظم خود هستند، جای افسوس دارد که ما به هنر نقاره‌نوازی بی‌تفاوت باشیم و این بی‎توجهی تا به آنجا ادامه پیدا کند که اکنون شاهد باشیم نقاره‌خانه شاهچراغ و نقاره‌خانه حرم حضرت معصومه(س) به تعطیلی کشیده می‌شود.

نقاره‌نوازی در اعیاد اسلامی به ویژه زادروز ائمه اطهار(ع) بیشتر مرسوم است
جاوید مناسبت‌های دینی و ملی را زمان نقاره‌نوازی در آستان قدس رضوی خواند و گفت: بیشترین زمان فعالیت نقاره‌خانه آستان قدس رضوی در اعیاد ولادت ائمه اطهار(ع) و به ویژه زادروز امام رضا(ع) است که در هنگام غروب آفتاب شب میلاد و در سحرگاه آن اتفاق می‌افتد که در شب عید میلاد با خطبه‌خوانی همراه می‌شود، البته وجه اعلانی نقاره‌خانه نیز همچنان بعد از این همه سال حفظ شده است و شاهد هستیم که در موعد تحویل سال هجری شمسی برای اعلان عمومی نقاره‌نوازی روی می‌دهد.

مؤلف کتاب «موسیقی در رمضان» در پایان گفت: نقاره‌نوازی میراث معنوی ایرانی در عرض ارادت به آستان قدس رضوی است و در این سالیان برکات و خیرات بی‌شماری داشته و دارد و علاوه بر حس نوستالژیک که شنوندگان نوای نقاره در جوار امام‌رضا(ع) پیدا می‌کنند، شاهد هستیم که خاندان «اقوام شکوهی» که به شکل میراث اجدادی در این کار فعال هستند، همچنان در حفظ این سنت اسلامی مصرّ هستند و حتی احمد اقوام شکوهی همینک با سن بالای ۹۰ سال ۱۱۰ پله برای رسیده به نقاره‌خانه حضرت را تنها به عشق نواختن نقاره طی می‌کند.

آرمان هیأت