حج جدای از جنبه عبادی مناسک آن، به نوعی تظاهر و نمایش بندگی حجاج به درگاه خداوند است که می‌توان با استخراج وجوه نمایشی این آئین، منابع فراوانی در اختیار هنرمندان تئاتر برای تولید آثار نمایشی گذاشت.

محمدحسین ناصربخت، کارشناس و پژوهشگر نمایش‌های آئینی و مذهبی گفت: نفس مناسک حج نوعی نمایش و نمود ابراز بندگی به درگاه الهی است، اعمالی هم که در آن انجام می‌شود مجموعه‌ای از آئین‌های دینی است و جنبه نمایشی دارند و قابل عرضه هستند.
وی ادامه داد: مناسک حج تظاهر به بندگی الهی است، فرد مسلمان در کسوت حاجی در موعد و زمان خاصی با حضور در مکانی خاص به انجام اعمالی می‌پردازد که همگی شکل نمایشی دارند، گردیدن به دور خانه کعبه نمایشی از همگرایی گروهی از مسلمانان است، پوشیدن لباس احرام نوعی از اتحاد و انسجام گروهی از مسلمانان است که علاوه بر رعایت قواعد این مراسم، از نقطه نظر زیبایی‌شناسی رنگ و هارمونی میان آنها ارزش هنری دارد.

ناصربخت گفت: رمی جمرات، تقصیر، قربانی کردن گوسفند و بسیاری از اعمالی که حاجی در زمان مناسک حج به انجام می‌رساند علاوه بر جنبه عبادی آن نمایشی هستند و می‌توانند مورد توجه نمایشگران برای خلق آثار نمایشی قرار گیرند.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: همگی آنچه که به حج مربوط می‌شود قادر خواهد بود بازتابی نمایشی در آثاری داشته باشد که به شکلی آئینی و نمادین در بسیاری از رویدادهای نمایشی می‌توان آنها را به کاربرد، این اتفاق در بسیاری از آئین‌های نمایشی که از دیرباز در کشور به عنوان سنت‌های قومی و بومی متداول بوده است جایگاه مهمی داشته و مردم به فراخور زمان و به ویژه در ایام حج، به تأسی از آنچه که حاجیان در سرزمین وحی انجام می‌دهند در دیار و سرزمین خود نیز به برگزاری آئین‌های نمایشی حج می‌پرداختند.

ناصربخت گفت: در ایران از زمان‌های قدیم مرسوم بوده است که فردی که برای زیارت و یا انجام اعمال حج عازم بوده در زمان بدرقه، گروهی از اهالی محل او را با آئین نمایشی چاوش‌خوانی همراهی می‌کردند که ترکیبی بوده است از مجموعه‌ای از اعمال نمایشی با قطعات شعری که به شکل موزون با برخی سازها خوانده می‌شده است، آئینی که هر چند منسوخ اما همچنان در برخی از نقاط ایران در حال اجراست.
این پژوهشگر نمایش‌های آئینی و سنتی تأکید کرد: علاوه بر اینها در تعزیه و شبیه‌خوانی نسخ فراوانی در مورد ذبح اسماعیل(ع) و تسلیم شدن حضرت ابراهیم(ع) در برابر فرمان خداوند داریم که بارها و بارها مورد استفاده در زمان اجرای آئین‌های نمایشی و تعزیه قرار گرفته‌اند و بسیاری از نمایشگران در شیوه‌های مدرن نیز آن را دستمایه کار خود قرار داده‌اند.

وی در پایان گفت: با این تفاصیل باید گفت که حج منبع عظیم فرهنگی برای اشاعه فرهنگ ایرانی و اسلامی است و با توجه به جنبه‌های پررنگ نمایشی که در آن وجود دارد می‌توان به دفعات آن را برای خلق آثار فاخر نمایشی به کار گرفت که امیدوارم این اتفاق حداقل در ایام حج مورد توجه قرار گیرد ضمن آنکه با توجه به نزدیک شدن به ماه محرم باید به ارتباط معنایی حج با موضوع حماسه حسینی در اغلب آثار نمایشی توجه کرد.

آرمان هیأت