برنامه درس‌هایی از قرآن با موضوع آثار و برکات عزاداری با سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین محسن قرائتی برگزار شد.

در این جلسه که اول آبان ماه تشکیل شد، موضوعاتی با محور گرامیداشت یاد مظلوم در قرآن، حقوق انسانی در فرهنگ اسلامی، گرامیداشت یاد پیامبران در قرآن، کارهای نمادین در مراسم حج، سفارش رسول خدا(ص) به عزاداری برای حضرت حمزه(ع)، رعایت حریم عزاداری در مراسم سوگواری، مقایسه حضرت قاسم و حضرت اسماعیل(ع) در تسلیم بودن و دوری از غلو و زیاده‌گویی در اشعار عزاداری، مطرح شدند.

حجت‌الاسلام قرائتی در ابتدای برنامه با اشاره به فرارسیدن ایام محرم‌الحرام به اهمیت، برکات، آفات و نقاط عزاداری‌ در این ایام پرداخت و گفت: وهابی‌ها عزاداری را بدعت می‌دانند و می‌گویند عزاداری نداریم که در جواب آنها باید بگویم داریم، شما سواد ندارید.

گرامیداشت یاد مظلوم در قرآن

وی بیان کرد: خدا اول روضه‌خوان است. برای دخترهای مشرک روضه خوانده است. چون در زمان جاهلیت مشرکان دخترانشان را زنده به گور می‌کردند. آیه با یک ریتم ویژه نازل شد. ریتم «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَت‏» (تکویر/۱) از ریتم‌های ویژه است. «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَ‌تْ، وَإِذَا النُّجُومُ انکَدَرَ‌تْ،وَإِذَا الْجِبَالُ سُیِّرَ‌تْ، وَإِذَا الْعِشَارُ‌ عُطِّلَتْ» (تکویر/۱-۴) اصلاً ریتم دارد. ریتم استثنایی دارد که طرف خوب تشنه شود. مثل اینکه کسی وارد می‌شود بگویی اگر فردا آمدم، اگر فردا چنین شد. اگر فردا... اگر فردا... می‌گویم خوب بگو. باقی‌اش را بگو. اگر شد چه؟ اگر چنین شد، اگر چنین شد، اگر... اگر... بعد روضه می‌خواند. می‌گوید «وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ، بِأَیِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ» (تکویر/۸ و۹) این دختر چه گناهی کرده که او را کشتی؟ مسلمان‌ها که دختر در گور نمی‌کردند. مشرکان دختر را در گور می‌کردند.

رئیس ستاد اقامه نماز کشور ادامه داد: ولی خدا برای دختر مشرک روضه خوانده است. ولو مشرک است اما مظلوم است، یعنی باید جامعه به نفع مظلوم نعره بکشد. این عقب‌نشینی اسرائیل در ماجرای غزه به خاطر این است که از شرق و غرب دنیا آمدند کودک‌کشی اسرائیل را مطرح کردند، اسرائیل دید عجب از در و دیوار علیه این کار او جوشید و عقب‌نشینی کرد. درست است غزه مقاومت کرد، اما فشارهای دنیا هم رویش بود.

حجت‌الاسلام قرائتی بیان کرد: آقایان وهابی شما می‌گویید در قرآن عزاداری نداریم. خداوند در سوره «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَت‏» برای دختر مظلوم ولو مشرک هم هست، می‌گوید «بِأَیِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ». بهترین آیه است و دلیل بر این است که انسان باید مظلومیت‌ها را فریاد بکشد. این برای مشرکان. اما برای مؤمنان، قرآن در هفت آیه از سوره تکویر «اذا» می‌گوید. بعد از این سوره‌ای به نام سوره‌ بروج است. در سوره‌ بروج خداوند برای مؤمنان می‌گوید «وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوج‏» (بروج/۱)، قسم به آسمان با ستاره‌ها. «وَ الْیَوْمِ الْمَوْعُود» (بروج/۲)، قسم به روز میعادگاه و قیامت. «وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُود» (بروج/۳)، بعد که قسم می‌خورد می‌گوید «قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُود» (بروج/۴)، اخدود به معنی دره است، مرگ بر اصحاب دره.

این مفسر قرآن عنوان کرد: اصحاب دره کسانی بودند که یک دره پر از آتش درست کرده و مؤمنان را به جرم ایمان در آتش می‌انداختند و می‌نشستند و سوخته شدن مؤمنان مظلوم را با چشم تماشا می‌کردند. خداوند می‌فرماید «قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُود» مرگ بر اصحاب اخدود. «النَّارِ ذاتِ الْوَقُود» (بروج/۵)، یک آتش شعله‌ور راه انداختند، «إِذْ هُمْ عَلَیْها قُعُود» (بروج/۶)، سر دره نشستند، «وَ هُمْ عَلى‏ ما یَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنینَ شُهُود» (بروج/۷)، شاهد سوختن مؤمنان بودند. چه گناهی کردند؟ «وَ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلاَّ أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزیزِ الْحَمید» (بروج/۸)، گناه اینها این بود که ایمان آوردند.

وی گفت: مظلوم‌یابی ارزش است و ما کار به شیعه و سنی نداریم. شیعه استدلال خودش را دارد؛ سنی هم راه خودش را می‌رود. اما هرکس مظلوم شد، باید به نفع مظلوم فریاد زد. حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند «کُونَا لِلظَّالِمِ‏ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْنا» (نهج‌البلاغه/ص۴۲۱)، به نفع مظلوم باشید، نمی‌گوید «کُونَا لِلظَّالِمِ‏ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ المؤمن عَوْنا».

حقوق انسانی در فرهنگ اسلامی

حجت‌الاسلام قرائتی اظهار کرد: ما خیلی از جاها شرط ایمان نداریم، مثلاً در مورد فقیر آمده است «وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَر» (ضحی/۱۰)، فقیری می‌آید و چیزی می‌خواهد بدهید. نگو تو ایمان داری؟ نماز می‌خوانی؟. چه کار به ایمان او داری؟ گرسنه است، به او غذا بده. قرآن نمی‌گوید «وَ أَمَّا السَّائِلَ المؤمن فَلا تَنْهَر». ما در زکات هم داریم به مؤمن بدهید و هم داریم به غیر مؤمن بدهید. «وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُم‏» (توبه/۶۰)، بخشی از زکات را باید به آدم‌هایی داد که اصلاً دین ندارند، ولی گرسنه هستند. آب و برق ندارند.

رئیس ستاد اقامه نماز کشور اظهار کرد: در خدمات، امروز این صلیب سرخی‌ها و هلال احمری‌ها در همه دنیا ثبت شدند و خدماتی انجام می‌دهند، اسمشان را هم خدمات انسان‌دوستانه گذاشتند. مسئله انسان‌دوستانه چیز جدیدی نیست. تمام کلماتی را که قرآن می‌گوید ناس، ناس غیر از مؤمنان است. تو انسان هستی؟ مثلاً نمی‌گوید با مؤمنان خوب حرف بزن، می‌گوید «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا» (بقره/۸۳)، هر کس ناس است، هر کس مردم است با او خوب حرف بزن. این‌طور نیست که حالا چون مؤمن است، خوب حرف بزنم و اگر غیر مؤمن است بددهانی کنم.

این مفسر قرآن کریم عنوان کرد: چپی‌ها اول انقلاب یک اوراقی را پخش می‌کردند، شعار نوشته بودند ما خواهان رفاه کارگران هستیم. کارگر که انسان است، حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید ما خواهان رفاه حیوانات هم هستیم. حضرت به مسئول زکات می‌گوید شترهای زکاتی را می‌آوری، خسته‌شان نکنی، رفاه به آنها بده. «وَ لْیُرَفِّهْ عَلَى‏ اللَّاغِب‏» (نهج‌البلاغه/ص۳۸۱) حیوانی که خسته شده رفاه بدهید.

گرامیداشت یاد پیامبران در قرآن

وی در پاسخ به وهابی‌ها که می‌گویند روضه‌خوانی بدعت است، اظهار کرد: قرآن می‌گوید «وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِبْراهیم‏» (مریم/۴۱). وهابی‌ها می‌گویند تعزیه‌های ما بدعت است. همه وهابی‌ها و غیر وهابی‌ها مکه می‌روند و تعزیه بازی می‌کنند. یک خیابان ۴۰۰ متری سرپوشیده کنار مسجدالحرام است که بعد از طواف و نماز هفت بار باید این خیابان را طی کنیم.

حجت‌الاسلام قرائتی ادامه داد: در این خیابان ۴۰۰ متری، ۴۰ متر آن هیجانی است؛ یعنی نباید طبیعی راه بروی و مستحب است تکان بخوری. می‌گوییم این ۴۰ متر را چرا تکان بخوریم؟ می‌گوید اینجا حضرت هاجر برای پیدا کردن آب بچه‌اش را می‌دید، هیجانی می‌شد تو یاد او بیافت. یعنی به همه پولدارها و مراجع تقلید گفتند بروید پایتان را جای پای آن کنیز بگذارید. رنگ و شکل آن کنیز، هروله کنید و هیجانی راه بروید، تا این خاطره زنده بماند.

رئیس ستاد اقامه نماز کشور گفت: این خیمه‌ای که آتش می‌زنند اسراف نیست چراکه می‌خواهند وحشی‌گری بنی‌امیه فراموش نشود. این پرچم آمریکا که ما زیر پایمان می‌گذاریم و از رویش رژه می‌رویم، این کار، کار پیغمبر(ص) بود. یک بتی به نام بت هبل بود، از بزرگترین بت‌ها بود. پیغمبر(ص) وقتی این بت را در مکه شکست، فرمود «این را جلوی در بنی شیبه ببرید و آنجا خاک کنید». مسجدالحرام ۴۰، ۵۰ در دارد. از در بنی شیبه مستحب است وارد شوید که پایتان را روی این بت بگذارید. یعنی اینکه الآن برای رژه رفتن روی پرچم آمریکا رژه می‌روند ریشه در این روایت دارد.

کارهای نمادین در مراسم حج

وی بیان کرد: چرا ما روز عید قربان به شیطان سنگ می‌اندازیم؟ برای اینکه ابراهیم هم آنجا سنگ پرت کرد. همه ما باید آنجا برویم سنگ پرت کنیم تا آن خاطره فراموش نشود. در آستانه عاشورا هستیم، باید خاطرات کربلا را زنده نگه داریم.

این مفسر قرآن گفت: تسبیح تربت یعنی چه؟ یعنی ای بنی‌امیه که امام حسین(ع) را کشتید، به قبرش هم آب بستید و در خاک کربلا محو شدید ما این خاک را تسبیح می‌کنیم که در دست‌ها بچرخد تا از یاد نرود. بلندترین نقطه بدن ما پیشانی است. روزی ۳۴ بار، ۱۷ رکعت نماز، هر رکعتی دو سجده دارد. روزی ۳۴ بار بلندترین نقطه بدن بر روی خاک قرار می‌گیرد، و مستحب است که این خاک، خاک کربلا باشد تا امام حسین(ع) فراموش نشود. آب می‌خوری سلام بر حسین فراموش نشود. شب جمعه زیارت امام حسین(ع) فراموش نشود.

قرائتی عنوان کرد: یک معلم مریوانی وقتی دید دانش‌آموز کلاسش موهای سرش ریخته، او هم تمام سرش را تراشید تا شبیه‌سازی کند تا این دانش‌آموز غصه نخورد. همه دنیا از این معلم مریوانی تجلیل کردند. این شبیه‌سازی را ما در اسلام داریم. لباس احرام، لبیک، قربانی کردن، رمی، هروله بین صفا و مروه، خیلی کارهای ما شبیه‌سازی است.

وی بیان کرد: حضرت علی(ع) خانه بچه یتیم آمد. هرچه به بچه یتیم گفت پسرم، عزیزم! این بچه اهمیت نمی‌داد. حضرت علی(ع) خیلی ناراحت شد، چون یتیمی وی را خرد کرده بود. هر کاری انجام داد بخندد، نخندید. با زانوها و دست‌هایش راه رفت، دور خانه با زانو دوید. این بچه خندید. گفتند یا علی تو رئیس حکومت اسلامی هستی، گفت هر کار کردم این بچه نخندید؛ راهی نداشتم جز اینکه این حرکات را انجام دهم تا این یتیم بخندد.

سفارش رسول خدا(ص) به عزاداری برای حضرت حمزه(ع)

رئیس ستاد اقامه نماز کشور با اشاره به اینکه عزاداری خیلی مسئله مهمی است، گفت: پیغمبر(ص) بعد از جنگ احد دید در خانه‌ها عزاداری است. فرمود چه خبر است؟ گفتند برای شهدای احد عزاداری می‌کنند، حضرت فرمودند پس برای حمزه چرا گریه‌کننده نیست؟ چرا برای حضرت حمزه عزاداری نمی‌کنید؟.

حجت‌الاسلام قرائتی با اشاره به محتوای عزاداری‌ها، عنوان کرد: برای محتوای عزاداری حدیث داریم «وَ مَنْ‏ جَلَسَ‏ مَجْلِساً یُحْیَا فِیهِ أَمْرُنَا» (وسایل‌الشیعه/ج۱۴/ص۵۰۲)، باید در عزاداری‌ها امر اهل ‌بیت(ع) زنده شود. منبرها را یک خرده پر محتوا بگیریم. اشعار پر محتوا باشد. فقط احساسات نباشد. هم شور باشد، هم شعور. فقط داغ نباشد، هم داغ باشد، هم پخته. اگر غذا را داغ کنی ولی پخته نشود، نمی‌شود خورد. فقط داغ شده، پخته نیست.

وی با بیان اینکه در عزاداری‌ها از نماز غفلت نشود، عنوان کرد: عزاداری‌های ماه محرم، یا آغازش نماز باشد، یا پایانش. حق‌الناس عنایت شود. سد معبر حق‌الناس است، ترافیک! بلندگوهای حسینیه و مسجدها حق‌الناس است. خارج از وقت، زمان خواب مردم طبل زدن حق‌الناس است.

رعایت حریم عزاداری در مراسم سوگواری

رئیس ستاد اقامه نماز کشور با اشاره به استفاده از ابزار و ریتم‌های موسیقی در عزاداری‌ها، گفت: به گفته امام مراسم عزاداری باید سنتی باشد. اشعاری همچون دورت بگردم، چشمت قشنگه، قدت کمونه، را ممکن است یک مادربزرگ هم برای نوه‌اش بخواند. منبری‌ها مردم را با خواب و خاطره سرگرم نکنند. اگر دیدید یک منبری بیش از پنج دقیقه، هفت دقیقه خواب و قصه گفت بگویید آقا ما آمدیم، از قرآن بگو، از حدیث بگو، از تاریخ کربلا بگو. حدیث داریم با کسی رفت و آمد کن که وقتی حرف می‌زند علمت زیاد شود «یُذَکِّرُکُمُ‏ اللَّهَ‏ رُؤْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عِلْمِکُم» (کافی/ج۱/ص۳۹).

مقایسه حضرت قاسم و حضرت اسماعیل(ع) در تسلیم بودن

حجت‌الاسلام قرائتی بیان کرد: وهابی‌ها می‌گویند دور قبر گشتن شرک است. صبح تا شب خودشان دور قبر می‌گردند. تمام اینهایی که دور حجر اسماعیل می‌گردند، دور قبر می‌گردند. می‌گوییم حالا دور قبر می‌گردیم، چه کسی است که باید دور قبر بگردیم؟ می‌گویند اسماعیل است. اسماعیل چه کرده؟ اسماعیل در ۱۳ سالگی به پدرش گفت خدا گفته مرا بکش، بکش. دستور خدا نباید فراموش شود، «یا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَر» (صافات/۱۰۲) من تسلیم هستم.

وی افزود: «فَلَمَّا أَسْلَما وَ تَلَّهُ لِلْجَبین‏» (صافات/۱۰۳)، حضرت ابراهیم(ع) به بچه ۱۳ ساله گفت من مأموریت پیدا کردم تو را ذبح کنم. فرمود پدر! مأمور هستی انجام بده. پسر ۱۳ ساله تسلیم بود. یک وقت آدم داروی تلخ می‌خورد، تسلیم است. چه کند، دکتر گفته بخور. ما ممکن است داروی تلخ را بخوریم، تسلیم باشیم ولی راضی نیستیم. وقتی امام حسین(ع) به پسر برادرش، حضرت قاسم(ع) که ۱۳ ساله بود گفت: قاسم! مرگ برای تو چگونه است؟ حضرت قاسم(ع) نگفت تسلیم هستم، گفت «احلی من العسل» از عسل شیرین‌تر است، یعنی من عاشق هستم.

این مفسر قرآن کریم ادامه داد: کدام ملی‌گراها حاضر هستند برای وطنشان یک انگشتشان را بدهند؟ حمله‌ای که به ایران شد، چند ملی‌گرا در جبهه بودند. بیش از ۹۵ درصد بچه‌های جبهه، بچه‌های مسجد بودند. اگر به مملکت حمله شد، بچه‌های مسجد می‌روند. سعی کنیم بچه‌هایمان را مسجدی کنیم.

وی با بیان اینکه عزاداری‌های امام حسین(ع) باید عامل وحدت باشد نه تفرقه، عنوان کرد: مراسم عزاداری امام حسین(ع) باید عامل وحدت، یکی شدن، هماهنگی، همراهی و هم‌صدایی مردم باشد، نه ایجاد تفرقه که بزرگترین هدف دشمنان است. در مسجد یک عده پیرمرد نماز می‌خوانند، بیرون هم یک خیمه زدیم جوان‌ها یک سمت هستند و پیرمردها یک سمت هستند. اگر کاری کردیم که مردم جدا شدند، این کار فرعونی است. قرآن راجع به فرعون می‌گوید «وَ جَعَلَ أَهْلَها شِیَعا» (قصص/۴) برنامه‌های فرعون طوری بود که مردم گروه گروه می‌شدند.

رئیس ستاد اقامه نماز کشور گفت: فقط به ظاهر نگاه نکنیم. یک کسی خیلی گریه می‌کرد، امام صادق(ع) فرمود «لَا یَغُرَّنَّکَ بُکَاؤُهُمْ إِنَّمَا التَّقْوَى‏ فِی الْقَلْب‏» (مشکاة الانوار فی غرر الاخبار/ص۴۴)، ببین قلبش هم تقوا دارد یا نه؟ ما آدم داریم یک لیتر گریه می‌کند. بعد می‌گویی ببخشید خمس می‌دهی؟ می‌گوید نه! می‌گوییم پس برای چه گریه می‌کنی؟ می‌گوید فدک را غصب کردند. می‌گوییم او فدک را غصب کرد، تو هم حق امام زمان(عج) را غصب کردی. چه فرق می‌کند؟ او حق مادر را خورد، تو هم حق امام زمان(عج) را خوردی، هر دو شما یکی هستید.

حجت‌الاسلام قرائتی اظهار کرد: افرادی هستند برای امام حسین(ع) خرج می‌کنند، اما مثلاً برای ازدواج دخترشان اقدام نمی‌کنند؛ عمره می‌روند اما برای عروسی دخترشان می‌گویند حالا باشد لیسانس بگیرد و ازدواج بچه‌هایشان را عقب می‌اندازند. این افراد می‌توانند چهار جوان را به شغل وادار کنند اما این کار را انجام نمی‌دهند.

رئیس ستاد نماز اقامه کشور با بیان اینکه اسلام باید با هم دیده شود، گفت: رؤسای هیئت‌ها خیلی آدم‌های با عرضه‌ای هستند. بالاخره اینکه کسی بتواند یک جمعیت را در خیابان بکشد، عزاداری کنند و این مراسم را راه بیاندازد، معلوم می‌شود خیلی با عرضه است. توفیقی است که خدا به این رئیس هیئت‌ها داده است. ولی اگر ما ۲۰ هزار هیئت در ایران داریم، هر هیئتی دو جوان را داماد کند. ۲۰ هزار تا دو تا، ۴۰ هزار جوان می‌شود. آن کسی که این خرج را می‌دهد، می‌تواند ازدواج هم راه بیاندازد.

دوری از غلو و زیاده‌گویی در اشعار عزاداری

مفسر قرآن کریم گفت: عزاداری‌ها رقابت و چشم و هم‌چشمی نباشد. ریا و تظاهر نباشد. غلو نباشد. در مراسم مطالبی بیان می‌شود، ای امام رضا! کفش‌کن تو موسی است. خادم حرم تو عیسی است. آیا امام رضا(ع) به این حرف‌ها راضی است؟ امام رضا، امام رضا است. آن پیغمبر هم پیغمبر است. اینکه می‌گویی همه انبیا(ع) نوکر تو هستند، به چه دلیل می‌گویی؟ حضرت فاطمه زهرا(س) عزیز است، مریم هم عزیز است. حالا بگوییم ای مریم تو یکی از کنیزهای زهرا هستی، به چه دلیل این حرف‌ها را می‌زنی که حضرت مریم کنیز حضرت زهرا(ع) است.

وی افزود: خداوند در قرآن در خیلی از آیات تجلیل می‌کند. کسی که خدا مداح او است، آن‌وقت تو می‌گویی کنیز زهراست؟ شما زهرا را می‌خواهید بالا ببرید، کاری به مریم نداشته باش. زهرا را هرچه می‌خواهی تعریف کن. اما همه انبیاء و اوصیاء را نوکر و کلفت می‌کنی.

حجت‌الاسلام قرائتی بیان کرد: یکی از کارهای غلطی که برخی از مداحان در مراسم عزاداری اباعبدالله‌الحسین(ع) به آن می‌پردازند این است که می‌گویند دست‌ها بالا! وقت استجابت است. همه یا حسین...! چه کسی گفته یا حسین بگویی دست‌ها را بالا ببری؟ دست که بالا می‌آید فقط باید یا الله بگویی. یا الله! بگو به ‌حق ‌الحسین، به ‌حق محمد و اهل بیتش. دست بالا و یا حسین را چه کسی گفته است؟ چرا یا حسین را به جای یا الله بگوییم و سوژه دست افرادی می‌دهیم؟ این کار غلطی است.

آرمان هیأت