مراسم رونمایی از کتاب «جستارهایی در میراث اسلامی: دفتر ششم ویژه‌نامه مرثیه‌پژوهی» عصر روز گذشته، ۵ آبان‌ماه با حضور احسان‌الله شکراللهی، معاون اداره کتاب‌های خطی و نادر کتابخانه ملی، یوسف بیگ‌باباپور، دبیر مجموعه جستارهایی در میراث اسلامی، سیدحسین عابدینی، مدیر انتشارات سفیر اردهال و ذوالفقاری، شاعر و محقق در اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.

احسان‌الله شکراللهی، در این مراسم با اشاره به جدیت نهادهای دولتی برای احیای میراث نسخ خطی گفت: این امر در دو دهه اخیر شتاب بیشتری به خود گرفته است و این موضوع را بیشتر در بخش تصحیح نسخ خطی و ترجمه آنها شاهد هستیم و امیدواریم روزبه روز بر تعداد این آثار منتشر شده افزوده شود.

وی با اشاره به تعداد زیاد نسخه‌های خطی در کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، آستان قدس رضوی و کتابخانه مرحوم آیت‌الله مرعشی ادامه داد: رسائل نسخ خطی از نخستین آثار منتشر شده توسط آستان قدس رضوی است و انتشار «میراث حدیث شیعه» نیز در کتابخانه آیت‌الله مرعشی(ره) شکل گرفته است و هر چند متوقف شده اما با توجه به اینکه گاهنامه است، انتشار آن می‌تواند از سر گرفته شود.

شکراللهی عنوان کرد: نسخه‌های خطی منتشر شده با موضوعات گوناگونی شامل علوم قرآنی، فلسفه، حکمت، ادبیات و متون دینی شیعی و ایرانی است و یکی از این آثار جستارهایی در میراث اسلامی است که ۱۲ مجلد آن به چاپ رسیده و یکی از آنها دفتر ششم است که به تازگی منتشر شده است.

وی در ادامه تصریح کرد: در سرودن شعر و مرثیه‌سرایی برای حضرت سیدالشهدا(ع) دو نکته حائز اهمیت است، میزان تسلط شاعر بر واژگان و چیدمان آنها و نیت شاعر و بدون شک شاعران و مرثیه‌سرایان نیز این گونه بوده‌اند.

بیگ‌باباپور: انتشار نمایه مجموعه میراث اسلامی پس از نشر ۲۰ مجلد

یوسف بیگ‌باباپور، دبیر مجموعه «جستارهایی در میراث اسلامی» در ادامه این مراسم گفت: کار ما از اوایل سال ۹۲ و با همکاری انتشارات سفیر اردهال آغاز شد و تاکنون ۹ مجموعه با موضوعات گوناگون چاپ کرده‌ایم که از جمله آنها می‌توان به مجموعه‌هایی از احیای متون دینی، متون پزشکی، مجموعه آثار فاکسیمیله و ... اشاره کرد و مجموعه جستارهای در میراث اسلامی نیز از خردادماه ۹۲ منتشر می‌شوند که مرثیه‌پژوهی، سندپژوهی، مقاله‌پژوهی و مراغه‌پژوهی از جمله موضوعاتی است که در هر یک از مجلدهای ۱۲ جلدی آن مورد توجه قرار گرفته است.

وی افزود: آنچه در این مجموعه انجام شده است، تاکنون کاری به این وسعت صورت نگرفته است. مجموعه حاضر با هدف انتشار برخی مقالات، یادداشت‌ها، احیای متون و مباحث دیگر در حوزه نسخه‌های خطی و اسناد و موضوعات مربوط به میراث دوره اسلامی، بدون در نظر گرفتن محدوده زمانی، از سده‌های آغازین دوره اسلامی تا اواخر دوره قاجاریه آماده شده است.

بیگ‌باباپور ادامه داد: با توجه به اینکه هنوز نمایه‌ای از این مجموعه منتشر نشده است، قصد داریم پس از انتشار حدود ۲۰ مجلد از مجموعه «جستارهایی در میراث اسلامی» نمایه آنها را به چاپ برسانیم و مجلدهای چاپ شده را بازنویسی، اصلاح کرده و سپس چاپ کنیم.

ذوالفقاری: پالایش انحرافات موجود در نسخ خطی

ابراهیم ذوالفقاری، شاعر، مدیحه‌سرا و پژوهشگر حوزه تاریخ اسلامی در ادامه این نشست گفت: مرثیه در این کتاب در رثای ابی‌عبدالله خلاصه شده و کار احیاگری را انجام داده است، برای اینکه نویسنده در آن غور کرده و گرد غبار فراموشی را که بر چهره بسیاری از شاعران و مرثیه‌سرایان نشسته، زدوده است.

وی افزود: نویسنده در این کتاب علاوه بر معرفی مرثیه‌سرایان، تحقیقاتی در زمینه مرثیه‌سرایی انجام داده است که می‌تواند مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرد. از سوی دیگر افراد معرفی شده، کسانی هستند که شعرشان بیش از خودشان معروف است.

ذوالفقاری ادامه داد: این کتاب شاید نخستین اثری باشد که این گونه کامل و جامع است و به نظر می‌رسد اگر عنوان مرثیه‌پژوهی در آذربایجان برای آن انتخاب می‌شد بهتر بود، چرا که سبب می‌شد بسیاری از مراکز استان‌ها جدیت بیشتری در انتشار مرثیه‌های مربوط به مناطق گوناگون کشور داشته باشند، تا آنها نیز در این راستا تلاش‌هایی را انجام دهند.

وی تصریح کرد: در این راستا نهادی باید باشد تا استان‌ها را تهییج و تشویق و حمایت کند تا در این زمینه فعالیت کنند. همچنین آسیب‌شناسی این مراثی نیز اهمیت بالایی دارد، چرا که برخی اشعار و مرثیه‌های به جا مانده از شاعران در سطح بالایی هستند و برخی نیز وجود دارند که بسیار سطحی هستند، از این رو برای انتشار و معرفی آنها در این کتاب، باید دقت بیشتری می‌شد و این اشعار سطحی پالایش و حذف می‌شد.

ذوالفقاری در بخش دیگری از سخنان خود گفت: برخی از شاعرانی چون صائب تبریزی که دارای اشعار ترکی آذری و مرثیه‌سرایی است در این کتاب معرفی نشده است و یا معرفی نیّر تبریزی نیز در این اثر نیامده است.

نیکبخت: ادبیات مرثیه بدون متولی است

رحیم نیکبخت، نویسنده اثر در ادامه این مراسم گفت: حوزه اصلی فعالیتم، تاریخ انقلاب اسلامی است، از این رو در نگارش این اثر نیز همین رویکرد را داشته‌ام و در میان تحقیقاتم به اعلامیه‌هایی برخورد کرده‌ام که شاعران با الهام از آنها در تکایا سعی می‌کردند پیام امام خمینی(ره) را به مردم انتقال دهند و در این راستا سیدحسین کهنمویی قابل ذکر است که وی مفسر قرآن بود و زمانی که شعری با مضمون اعلامیه امام(ره) را خواند از سوی ساواک دستگیر شد.

وی با بیان اینکه ین شاعر تعصب خاصی روی قرآن داشت و مرثیه‌سرایی را روشی برای احیاگری نهضت امام حسین(ع) می‌دانست، افزود: به دلیل علاقه‌ام به موضوع مرثیه‌پژوهی هر سال نوشته‌هایی را در مورد مراثی عاشورایی می‌نوشتم تا اینکه پیشنهاد شد این نوشته‌ها در قالب کتابی به چاپ برسد.

نیکبخت ادامه داد: متأسفانه برای هر موضوعی از جمله سینما، شعر، موسیقی و ... متولی وجود دارد، اما برای ادبیات مرثیه که نماد هویت ملی و شیعی ماست، هیچ متولی مشخصی وجود ندارد و در دانشگاه‌ها هر کسی به فراخور علاقه خود به سمت این نوع ادبیات می‌رود و عدم وجود متولی خاص، سبب شده که نویسندگان به صورت فردی اقدام به این کار کنند و اگر این اثر مورد نقد و بررسی قرار گیرد، آثار بهتری پس از این منتشر خواهد شد.

این نویسنده در ادامه گفت: این کتاب اهدایی به چند شاعر است که مورد غفلت واقع شده‌اند از جمله انور اردبیلی که در پیروزی انقلاب اسلامی نقش مهمی داشت، مرحوم خوشدل تهرانی، ژولیده نیشابوری، شأنی تبریزی و سیدحسین کهنموئی. در این عرصه که من قدم گذاشتم، می‌خواستم از استاد محسن حافظی تجلیل شود و جایگاه وی بیشتر معرفی شود، اما برنامه نیازمند مراسمی در شأن این استاد بود.

وی تصریح کرد: یکی از انتقاداتی که به استاد حافظی می‌شود این است که احیای میراث مرثیه با زدودن انحرافات همراه است که در متون گذشته وجود داشته است و باورهای عامیانه در آنها بیشتر است، البته این را نمی‌توان انتقاد دانست، بلکه یک نقطه قوت به شمار می‌رود؛ چرا که استاد حافظ بر این باور است که میراث اسلامی باید بدون انحرافات و مطالب سخیف باید به نسل‌های آینده منتقل شود.

نیکبخت در ادامه تأکید کرد: دانشنامه ادبیات مرثیه باید تدوین شود؛ چرا که تعزیه دریایی از متون و ادبیات است که به آن پرداخته نشده است، همچنین نواها و آهنگ‌های مرثیه وجود دارد که اگر دیر بجنبیم در این هیاهوی آهنگ‌های مبتذل گم خواهد شد و از بین خواهد رفت و حتی در مجلس بزرگ تهران نیز این گونه شده و کمتر به نواها و آهنگ‌های قدیمی پرداخته می‌شود. از سوی دیگر در دانشگاه‌ها باید گروه ادبیات مرثیه تشکیل و راه‌اندازی شود و با توجه به نقش ادبیات مرثیه در پیروزی انقلاب اسلامی، این موضوع می‌تواند موضوع یک همایش باشد.

آرمان هیأت