کتاب «شعر و موسیقی نوحه‌های قدیم تهران» عصر روز گذشته سه‌شنبه ۶ آبان با حضور مهدی امین فروغی؛ مؤلف، حمید گروگان؛ منتقد ادبی و ویراستار کتاب و رضا مهدوی؛ کارشناس و مدرس موسیقی در مرکز فرهنگی شهر کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

رضا مهدوی، کارشناس و مدرس موسیقی در این نشست گفت: موسیقی ایرانی شاخه‌های متعددی دارد که یکی از آنها موسیقی آئینی و مذهبی است و ما در این زمینه صاحب پیشینه‌ای غنی هستیم و آنچه که اکنون در زمینه موسیقی مذهبی و عاشورایی کاربرد دارد در ایران باستان و زمانی که آئین زرتشتی رسمیت داشت در گات‌خوانی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت.
وی گفت: ما اگر در این عصر و زمان بگوییم که آهنگسازی می‌کنیم و یا خالق موسیقی هستیم اشتباه کرده‌ایم، ما تنها میراث گذشتگان خود را در حوزه موسیقی که برای ما به ودیعه گذاشته شده است، بسط و گسترش داده و آن را به خدمت شعائر اسلامی درآورده‌ایم.

مهدوی تصریح کرد: دوره زندیه به اوج رسیدن هنر تعزیه در ایران است و این اوج تا زمان پهلوی اول ادامه پیدا می‌کند؛ آنچه که ما در زمینه موسیقی ایرانی اکنون شاهد آن هستیم وامدار تعزیه است. همان‌طور که ابوالحسن صبا، هنرمند فقید موسیقی و نامی ایرانی می‌گوید که اگر تعزیه نبود معلوم نبود بر سر موسیقی ایرانی چه می‌آمد؟

وی ادامه داد: این استاد مسلم موسیقی از شاگردانش در ایام محرم و صفر می‌خواست تا در تکایا و حسینیه‌ها به پای منابر و روضه‌خوانی نشسته و از نوای خوش روضه‌خوانان برای ساخت قطعات موسیقی خود نهایت استفاده را بکنند، نتیجه آن ترتیب بسیاری از شاگردانی شد که در تاریخ موسیقی ایرانی همچون ستاره‌ای می‌درخشند با این وجود تعجب است که در این عصر و زمان نوحه‌خوانان ما از خوانندگان لس‌آنجلسی تأثیر می‌گیرند.

مدیر اسبق مرکز موسیقی حوزه هنری گفت: ما در دستگاه امام حسین(ع) اصلاً چیزی به نام مداح نداریم، همه روضه خوانان و نوحه خوانان ذاکر اهل‌بیت(ع) هستند که با نوای سوزناک مصائب ایشان را به خاطر مستمعین می‌آورند و کتابی که امین‌فروغی آن را تدوین کرده است یکی از منابع سرشاری است که می‌تواند به شکلی معین به این دوستان در اقامه عزای حسینی کمک کند.

وی گفت: متأسفانه بسیاری از نوحه‌خوانان ما اشرافی به دستگاه‌های موسیقی ندارند و نشر این کتاب باید به این جریان کمک کند که روضه‌خوانان و نوحه‌خوانان حسینی به شکلی منسجم و اصولی به مرثیه‌خوانی بپردازند که این نیازمند حمایت دولت و سایر نهادهای فرهنگی و هنری هستیم که این کتاب را در دسترس همه متولیان برپایی عزای حسینی قرار دهند.

این گزارش حاکی است در ابتدای این نشست مهدی امین‌فروغی؛ مؤلف این کتاب در سخنان کوتاهی گفت: موسیقی در میان اقوام و فرهنگ‌های مختلف جایگاه ویژه‌ای دارد و بخش بسیار مهم موسیقی هر قوم را موسیقی مذهبی و آئینی تشکیل می‌دهد و باید گفت پیوند میان موسیقی و مذهب از دیرباز وجود داشته است.

وی گفت: در اصل موسیقی از قدیم‌الایام در خدمت نیایش و راز و نیاز بوده است و گونه‌های گوناگونی از آن را در بسط و ترویج آئین مذاهب شاهد هستیم و در فرهنگ ایرانی و شیعی نیز موسیقی به شکل‌های مختلفی در مواردی که به عنوان شعائر اسلامی مطرح است همچون اذان و نوحه‌خوانی کاربرد داشته و دارد.

امین‌فروغی تصریح کرد: اساساً نوحه‌خوانی و شبیه‌خوانی ماهیتی غیر از موسیقی ندارند و به شهادت تاریخ می‌توان گفت که اگر این دو نبودند در حال حاضر چیزی به نام موسیقی ایرانی نداشتیم و این عرصه‌ها هستند که در روزگاری که صور گوناگون موسیقی بنا به دلایلی به افول گرایش پیدا کردند موسیقی ناب ایرانی را به سلامت حمل و حفاظت کرده‌اند.

نگارنده کتاب «شعر و موسیقی نوحه‌های قدیم تهران» ادامه داد: کتاب حاضر قدیمی‌ترین نوحه‌های را منقول از میرزاحسین بابا مشکین همدوره با عارف قزوینی گردآوری کرده است و باید بگویم که این شخصیت شهیر در عرصه موسیقی مذهبی که متأسفانه امروزه از او کمتر یاد می‌شود آنچنان با عارف قزوینی مجالست داشته که به نوعی آهنگسازی سبک عارف در نوحه‌های آن نیز یافت می‌شود.

امین‌فروغی گفت: متأسفانه چه در زمان گذشته و چه در شرایط کنونی نوحه آنچنان که دارای شأن و مرتبه هنری و موسیقیایی است به رسمیت شناخته نمی‌شود و این در حقیقت جفا به موسیقی اقوام ایرانی است که نوحه از دل آن برخاسته است.

وی در خاتمه تأکید کرد: ما در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری نیاز به ثبت و ضبط این میراث فرهنگی و معنوی داریم و باید نسل کنونی بدانند که به ویژه در قرن حاضر و به ویژه از دوران مشروطه به این سمت، دیدگاه نسبت به حضرت سیدالشهداء(ع) و واقعه عاشورا چگونه بوده است؛ این مجموعه گامی کوچک در شناخت آنچه که پیشینیان ما در عرض ارادت به خاندان عصمت و طهارت(ع) داشتند است و در روزگاری که شاهد و ناظر به کاربردن الحان پریشان و ریتم‌‎های ناآشنا در عرصه موسیقی عاشورایی و نوحه‌خوانی‌ها هستیم امیدوارم سندی مرجع برای علاقه‌مندان به حوزه شعر و موسیقی عاشورایی باشد.

پس از سخنان مهدی امین‌فروغی، حمید گروگان، نویسنده و منتقد ادبی به ایراد سخن پرداخت و گفت: پیش از هر صحبتی به عنوان ویراستار این کتب باید بگویم که این مجموعه گرانقدر از مقدمه شایان توجهی برخوردار است که با وجود مفصل بودن هر خواننده‌ای باید برای آشنایی با شمه‌ای از وضعیت موسیقی و نواهای عاشورایی و روند نوحه‌خوانی و مداحی در این سال‌های اخیر به مطالعه آن بپردازد.

وی ادامه داد: به نظر من موسیقی قدیمی‌ترین و ماندگارترین و در عین حال مؤثرترین اثر هنری است و برای اثبات ویژگی قدیمی بودن آن باید بگویم که نخستین مادر به عنوان ام بشریت قطعاً برای آرام کردن فرزند خود که او نیز نخستین فرزند از ابتدای خلقت بوده است از نواهای موسیقایی برای آرام کردن دلبند خود استفاده کرده است و نخستین مایه‌های موسیقی به این ترتیب سینه به سینه به ما منتقل شده است.

گروگان تصریح کرد: از آن جهت موسیقی را ماندگارترین اثر هنری فرض می‌کنم که حداقل در طول تاریخ هنر، ازمجموعه آثار هنری با وجود مواجه با آنها به غیر از موارد معدودی چیزی به یاد نداریم در حالیکه با شنیدن یک قطعه موسیقی علاوه بر اینکه این امر موجب آرامش خاطرمان می‌شود اثرات آن برای مدت طولانی در ذهن باقی می‌ماند.

این نویسنده ادامه داد: اثرگذارترین از این جهت که به هر تقدیر در مواجهه با هر پدیده‌ای مخاطب نیازمند تعمق است در حالیکه با شنیدن موسیقی در لحظه، این هنر اثرات خود را به بهترین نحو بر روی مخاطب خواهد گذاشت.

وی به کتاب «شعر و موسیقی در نوحه‌های قدیم تهران» اشاره کرد و گفت: امین‌فروغی با تألیف این کتاب خدمت بزرگی به موسیقی ناب ایرانی کرده است؛ انصافاً کار بزرگ و سنگینی به انجام رسیده است و ایشان نزدیک به ۲۰ سال از عمر خود را صرف گردآوری آن کرده‌اند.

گروگان تصریح کرد: از آن جهت می‌گویم سنگین، که نگارنده در زمینه تألیف این کتاب تحقیقات میدانی زیادی به انجام رسانده است و پای صحبت‌های گروهی از نسل طلایی موسیقی عاشورایی و نوحه‌خوانی ایرانی نشسته است که در آن زمان به علت پیری و فرتوت بودن حوصله صرف وقت برای چنین کاری را نداشتند و به عنوان نمونه می‌توان به افرادی همچون مرشد حسن دولابی، مصطفی هاشمی‌دانا و محسن میرزا بابامشکین اشاره کرد که متأسفانه در حال حاضر هیچکدام در قید حیات نیستند اما گفتار ارزشمند آنها در این کتاب به یادگار مانده است.

این نویسنده در پایان بخش‌هایی از مقدمه کتاب را که در آن نگارنده روند تألیف کتاب و اینکه در این راستا با چه مشقاتی مواجه بوده است را برای حاضران خواند.

آرمان هیأت