ابراهیم حسن‌بیگی، عضو هیئت امنای بنیاد ادبیات داستانی،  با بیان اینکه ادبیات آیینی به‌ویژه ادبیات عاشورایی به دو نوع پردازش و پرداخت برمی‌گردد، اظهار کرد: یکی از این ابعاد شامل شکل ظاهری داستان است و اینکه نویسنده به تاریخ و وقایعی که در تاریخ اسلام و واقعه عاشورا و کربلا اتفاق افتاده است، روی می‌‌آورد و به صورت مستقیم به آن می‌پردازد.

وی با اشاره به مصداق نگارش رمان درباره امام حسین(ع) و حضرت زینب(س) گفت: در این روش نخست مقصود بیان وقایع تاریخی در قالب داستان و به صورت هنری است. این موضوعات در منابر و گاه در کتاب‌های نویسندگان نیز قابل مشاهده است.

حسن‌بیگی اظهار کرد: نویسنده از این طریق سعی می‌کند که با استفاده از جاذبه داستانی همان موضوعات را مورد پردازش قرار دهد. این نحوه نوشتار، نوعی از ادبیات آئینی است و بخش دیگر پرداختن به مسائل محتوایی است که فکر و اندیشه را شامل می‌شود.

آرمان‌خواهی در کنار شور حسینی
به گفته این نویسنده، آنچه به عنوان آرمان‌خواهی در کربلا و عاشورا مورد نظر بود و امام حسین(ع) به خاطر آن قیام کرد و علما آن را به عنوان هدف اعلام می‌کنند، همان گونه محتوایی است که به صورت مفهومی با آن برخورد می‌شود و در واقع هیچ نشانی از وقایع کربلا را در خود ندارد.

خالق رمان «محمد(ص)» در ادامه سخنانش گفت: شخصیت‌ها و حوادثی که در فضای معمولی از آنها سخن به میان می‌آید، به نوعی بیانگر آرمان‌خواهی هستند که شاید امثال آن را بتوان در زندگی عادی خود دید. این موضوعی است که به صورت مرتب درباره آن تأکید می‌شود که در کنار شور حسینی باید وجود داشته باشد تا بتوانیم به آن دست پیدا کنیم.

این نویسنده پیشکسوت کشورمان در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: نویسندگان این گونه باید بتوانند بخش شعور و محتوای این واقعه را در قالب داستان بیان کنند که در داستان‌های امروزی نمونه آن دیده می‌شود.

فقر ادبیات عاشورایی در دوران پیش از انقلاب
حسن‌بیگی با بیان اینکه مقایسه ادبیات آئینی در دو مقطع تاریخی پیش و پس از انقلاب اسلامی قابل انجام نیست، افزود: پیش از انقلاب هیچ شکلی از داستان‌های عاشورایی نبود و فعالیت چندانی در این حوزه نداشتیم و معدود داستان‌هایی که وجود داشت نیز توسط امثال محمود حکیمی بر پایه بضاعتی که وجود داشت، نگاشته می‌شدند.

وی گفت: این داستان‌ها در حوزه مسائل دینی و محدوده جغرافیایی و در شهرهای مذهبی که افراد متدین، کتب را برای بچه‌ها تهیه می‌کردند، دیده می‌شد. داستانی به این معنی که درباره عاشورا بگوید، در این حوزه شکل نگرفته بود.

حسن‌بیگی ادامه داد: انقلاب اسلامی با شعار دین‌خواهی و اسلام ابعاد جامعه را تغییر داد و این مباحث در ادبیات داستانی مطرح شد و داستان‌های زیادی در این حوزه تولید شد که در دهه ۶۰ و ۷۰ شمار قابل توجهی از این آثار را می‌توان مشاهده کرد.

دهه ۶۰ دوران توجه به آثار عاشورایی بود
وی اظهار کرد: این رویکرد در دهه ۸۰ کمتر مشاهده می‌شد و کیفیت آثار آئینی بسیار کمرنگ‌تر بود. دهه ۶۰، دهه‌ای بود که آثار داستانی تازه در آستانه شکل‌گیری بوند و انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به آنها کمک کردند تا شور حسینی در جامعه افزایش پیدا کند. از سویی حاکم بودن فرهنگ عاشورایی در جامعه سبب شد تا نویسندگان به این آثار بپردازند.

حسن‌بیگی افزود: آنچه به عنوان رویداد نامطلوب می‌توان از آن سخن گفت دوران کنونی با دهه ۶۰ اصلاً قابل مقایسه نیست. در آن دوران، فرهنگ عاشورایی را به وضوح می‌توانستیم در رفتار و کردار مردم ببینیم. این فرهنگ امروز چندان حضوری در میان مردم ندارد و زمانی که شاهد دنیاطلبی و نامهربانی در میان مردم هستیم، باید بگوییم که از این فرهنگ دور شده‌ایم.

این نویسنده اظهار کرد: دفاع مقدس تأثیرات زیادی از عاشورا پذیرفته است و اگر این فرهنگ نبود، در مقابل تهاجمی که صورت گرفت، شاید نمی‌توانستیم هشت روز هم مقاومت کنیم و یکی از دلایلی که توانستیم این کار را انجام دهیم و شاهد اعزام‌های صدهزار نفری مردم باشیم، شور و شعور حسینی بود.

وی با بیان اینکه جامعه از فرهنگ حسینی فواید بسیاری کسب کرد، گفت: رویدادی که در دهه ۶۰ به وقوع پیوست، اتفاقی بی‌سابقه بود که در تاریخ اسلام نظیر نداشت و هیچ ملتی پس از آن نیز نتوانست به این صورت حرکت کند و حکومتی نیز نتوانست ملتی را این گونه به حرکت وادارد.

سفارشی‌نویسی نیاز به تعریف دارد
حسن‌بیگی همچنین درباره سفارش‌نویسی گفت: باید آن را در آغاز درست تعریف کنیم. گاه به نویسنده سفارش اثر داده می‌شود که هر آنچه را که ناشر می‌خواهد بنویسد و چیزی غیر از آن به نگارش درنیاورد که این اقدام، نوعی عملگی در حوزه نوشتار کتاب و داستان است.

وی ادامه داد: گاه نیز به این صورت است که ناشر با نویسنده تعامل می‌کند تا اگر اثری درباره عاشورا دارد به چاپ برساند و اعلام می‌کند حاضر به چاپ آثاری است که در این باره نوشته می‌شوند یا عنوان می‌کند که بیش از سایر ناشران حاضر به پرداخت حق‌التألیف است.

حسن‌بیگی با بیان اینکه چنین رویکردی در سایر کشورها نیز وجود دارد، اظهار کرد: اینکه ناشر، نویسنده را برای انجام کاری مورد تشویق قرار می‌دهد، امری عادی به شمار می‌آید. این نوع سفارش‌نویسی، منطقی و معقول و در همه کشورها از جمله ایران قابل مشاهده است.

این نویسنده گفت: در این حوزه، نویسنده کار خود را انجام می‌دهد و وقت خود را بر سر این موضوع می‌گذارد. چنین اقدامی مفید است و معتقدم که اگر برخی از مؤسسات و مراکز مذهبی می‌خواهند در این باره اقدام کنند، هزینه‌ای‌ که در این راستا می‌کنند، بهترین کار است و در نویسنده و صاحب اثر نیز انگیزه ایجاد می‌کند.

یک شب از محرم را کتاب هدیه دهیم
وی با تأکید بر اینکه اگر چنین کاری صورت نگیرد، خلق اثر یا تشویق نویسنده هیچ فایده‌ای در پی نخواهد داشت، افزود: اگر یک دهم هزینه روز نخست محرم را کنار بگذاریم و افرادی یافت شوند که به جای غذا، یک شب را کتاب ارائه کنند، داستان‌های فراوانی درباره امام حسین(ع) نوشته می‌شد که به گسترش فرهنگ حسینی نیز کمک می‌کند.

حسن‌بیگی تصریح کرد: شاید لازم باشد که افراد خیّر و متدین که در این حوزه با عشق و علاقه هزینه می‌کنند، این راه را نیز برگزینند و آزمایش کنند که در کنار سفره‌هایی که انداخته می‌شود، هدیه‌های فرهنگی از کتاب، لوح فشرده و فیلم نیز درباره عاشورا و کربلا ارائه شود.

آرمان هیأت