کد مطلب : ۲۱۵۴۸
مدايحي که در شان ممدوح نيست
موسيقي که با طرب همراه باشد و توانايي به وجد آوردن شنوندگان را داشته باشد از نظر فقه جايز نيست.اينکه چه اتفاقي افتاده و چه شد که نوحه هاي سنتي به ترکيب موسيقي الکترونيک با اشعاري در مدح ائمه تبديل شد، هنوز براي عزاداران سنتي مشخص نيست. آنها صداي سيستم هاي صوتي خودروهاي تزئين شده به مناسبت محرم را مي‌شنوند و در مي‌مانند از اينکه چطور ملودي هاي موسيقي سخيف فارسي با ريتم هاي ساده موسيقي الکترونيک، به صداي بزرگي بين صداهاي ماه محرم تبديل شده است.
به گزارش ابتکار، نوحه هاي هر منطقه از ايران ويژگي هاي خود را دارد: از نوحه هاي پرسوز و گداز لرها و خراساني ها گرفته تا اشعار پرشور نوحه هاي منطقه آذربايجان و صداهاي پر احساس مداحان سنتي پايتخت. نوحه خواني با توجه به اقبالي که به آن در جامعه و جود دارد يک صنف گسترده را به وجد آورده و آن چنان که از ظواهر امر به نظر مي‌رسد مداح خوب بودن مي‌تواند در آمد مناسبي هم به همراه داشته باشد. براي بزرگاني چون سليم موذن زاده مداح خوش صداي اردبيلي همزمان با نزديک شدن به ايام محرم سيل پيشنهاد ها از راه مي‌رسد.
مداح ها هم مانند ساير اقشار ستاره هاي خود را دارند و اسامي مانند حاج محمود کريمي يا حاج سعيد حداديان طرفداران و هيئت هاي مخصوص خود را دارند و براي آوردن آنها به مراسم عزاداري بايد برنامه ريزي مناسب کرد. کتاب هاي نوحه در گذشته محدود بودند و مداح ها از روي اين کتاب ها نوحه سرايي مي‌کردند. محتشم کاشاني به عنوان نام آورترين شاعر عاشورايي به شمار مي‌رود. بي شک محرم با نام محتشم کاشاني در هم آميخته است، کتيبه هاي منقش به ترکيب بند معروف اين شاعر بلند آوازه در هيبت بيرقهاي سرخ و سياه، حال و هواي تکيه ها و حسينيه ها را عاشورايي مي‌کند. مطلع " باز اين چه شورش است...” که از محتشم کاشاني است در ميان هواداران شيعه جايگاه ويژه اي دارد.
ملا محمد فضولي بغدادي، شاعر عارف ترک زبان (متوفي به سال ۹۹۷ ه.ق و مدفون در کربلا) از نخستين شعرايي است که در مدح و رثاي چهارده معصوم مدايح ماندگار ومراثي پرسوز و گداز بسيار سروده است. او علاوه بر اشعار زيادي که در قالبهاي مختلف شعري در اين مورد سروده، کتاب معروف خود «حديقة السعداء» را به نظم و نثر مسجع ترکي آذري در ده باب تأليف کرد که بخش اعظم آن، به واقعه کربلا اختصاص يافته است. فضولي در مقدمه اين کتاب، در بيان سبب تأليف آن مي‌نويسد:«... در ايام محرم و عزاداري، شيعيان ترک زبان در کربلا جمع مي‌شوند به عزاداري مي‌پردازند. آنان به اشعار و مراثي عربي و فارسي گوش مي‌کنند و مي‌گويند، اما معاني و مفاهيم آنها را خوب درنمي يابند. من تصميم گرفتم که کتابي را به نظم و نثر ترکي در مصايب حضرت سيدالشهدا بنويسم تا آنان نيز اين کتاب را در اين ايام و مراسم بخوانند و عزاداري نمايند.» يکي از معروفترين اين اشعار اين بيت است: تدبير قتل آل عبا قيلدين اي فلک /فکر غلط، خيال خطا قيلدين اي فلک. ترجمه: اي فلک در قتل آل عبا، چه تدبير باطلي کردي / چه انديشه ي غلط و خيال خطايي کردي.
اما اشعار مربوط به چهارده معصوم شيعيان و به خصوص واقعه کربلا با بالا رفتن تعداد کساني که در زمينه نوحه خواني فعاليت مي‌کنند به ديوان هاي قديمي محدود نماند و هر ساله اشعار جديدي به اين گونه اضافه مي‌شود. اين اشعار که اغلب با نيت پرسوزو گداز بودن سروده مي‌شوند گاهي باعث تعجب و گاهي بيشتر از تعجب، شنوندگان مي‌شوند. بين موسيقي پاپ فارسي و نوحه خاني نيز پيوند ناميموني برقرار شده است. تعدادي از نوحه خوان ها مانند محسن چاووشي و خواننده ملقب به بنيامين کارشان را از نوحه شروع کردند و وارد موسيقي پاپ مجاز شدند. بده بستان هاي اين دو حوزه در سال هاي گذشته بيشتر شده و تعدادي از خوانندگان مذهبي ابايي ندارند از اينکه ملودي آهاي غمگين خوانندگان لس انجلسي را براي نوحه خواني انتخاب کنند.
محمد سلماني مدير کانون ادبي نياوران مي‌گويد:» ماجراي عزاداري بايد موجب تعالي انساني و تصفيه روح شود اما مي‌بينيم که گاهي اين هدف کمرنگ شده است. موضوع ديگري پيرامون شعر آييني اهميت سادگي شعر است. سادگي را بايد از ابتذال دور کنيم چون سادگي به معني مردم پسند بودن و ساده بودن است، نه سطحي بودن. سادگي در بيان شاعرانه و نوحه خواني بسيار کار سختي است که انجام اين عمل کار کساني است که تجربه و سواد بالايي در اين زمينه دارند. اغلب شاعران بزرگ در دوران کمالشان به اين مرتبه در شعر سرايي مي‌رسند. سابقه شعر عاشورايي در واقع از همان آغازي که حضرت از مدينه حرکت مي‌کند با ايشان همراه است. شعر عاشورايي را مي‌توان حتي در ميدان جنگ و مبارزات شهدا هم مشاهده کرد به صورتي که اينگونه اشعار در قالب غزل از لب هاي مبارک شهداي کربلا جاري مي‌شود. منتها در ادبيات فارسي تا قرن سوم در رابطه با عاشورا سکوت اختيار شده است و هيچ شعري پيدا نمي‌شود که صراحتا در رابطه با وقايع عاشورا صحبت کند. اما در زمان معزالدين ديلمي در زماني که آل بويه بر بخش هايي از عراق و ايران حکومت مي‌کردند وي اولين بار به بغداد مي‌آيد و عزاي عمومي اعلام مي‌کند. از آن تاريخ به بعد عزاداري ها شکل گرفته و در دوره هاي بعدي تاريخي هم ديده مي‌شود».
مصطفي محدثي خراساني معتقد است با وجود مسير رو به بهبود نوحه‌خواني، شعرهاي آييني خوب به زبان مداحان راه نيافته و شعرهايي که مداحان براي حضرت زينب (س) مي‌خوانند در شأن ايشان نيست.
اين شاعر آييني در گفت‌وگو با ايسنا، درباره شعرهايي که در ماه محرم از زبان مداحان اهل بيت (ع) شنيده مي‌شود، گفت: چون حجم شعرهايي که اين روزها در محرم خوانده مي‌شود، خيلي زياد است و با توجه به اينکه سطوح مداحان و خوانندگان نوحه‌ها، از تنوع زيادي برخوردار است، انواع و اقسام شعر با شکل‌هاي مختلف شنيده مي‌شود که برخي به زعم من مناسب‌اند و برخي هم مناسب نيستند.او در ادامه اظهار کرد: اما در مجموع حرکت شعرهاي عاشورايي در سال‌هاي اخير خوب بوده و مسير رو به بهبودي را طي کرده است. اين نگراني در سال‌هاي پيش خيلي زياد بود. يادم هست که استاد مجاهدي خيلي پيگير اين موضوع بودند و آقاي اسرافيلي ۱۰۰ رباعي در نقد شعرهايي که مداحان مي‌خوانند نوشته بود.
محدثي همچنين گفت: به هر حال وضعيت نوحه‌خواني ما ايده‌آل نيست. اشاراتي در اين نوحه‌ها هست که در شأن اهل بيت (ع) نيست و بايد اين شعرها را نقد کرد.او در ادامه بيان کرد: آقاي فريد غزلي دارند که هيچ نقصي در اين شعر نيست که سر زبان مداح‌ها نيفتد، شعر اشارات مرثيه‌يي خوبي دارد و از نظر آهنگ براي دستگاه‌هاي مداحي بسيار مناسب است و اشارات بسيار عزت‌مندانه‌اي دارد به نقش حضرت زينب (س) در روز عاشورا. اين شعر مي‌گويد: «سر ني در نينوا مي‌ماند اگر زينب نبود/ کربلا در کربلا مي‌ماند اگر زينب نبود/ چهره سرخ حقيقت بعد از آن توفان رنگ/ پشت ابري از ريا مي‌ماند اگر زينب نبود». ۲۰ سال است که من منتظرم اين غزل را از زبان مداحي بشنوم، اما به جاي غزلي اين‌چنين، چيزهايي از زبان مداح‌ها مي‌شنويم که در شان حضرت زينب (س) و جايگاه و نقش ايشان در عاشورا نيست.
محدثي در پاسخ به اين سوال که چگونه مي‌توان ارتباط ميان مداحان و شاعران را بيشتر کرد گفت: در هر دو سو افراد آگاهي وجود دارند که به دنبال رفع اين نقايص هستند و تلاش‌هايي براي تعامل ميان شاعران و مداحان انجام شده و اميدوارم ما بتوانيم حاصل اين تعاملات را در آيين‌هاي عاشورايي و مذهبي ببينيم. اما ارگان‌هايي هستند مثل مجمع شاعران آييني يا دفتر شعر عاشورا که مي‌توانند گام‌هاي خوبي در اين حوزه بردارند، اما تا کنون اقدامات بيشتر فردي بوده و کم‌تر صورت سازماني و گسترده به خود گرفته است.
به گفته مديرکل تبليغات اسلامي استان قم، قبل از تشکيل کانون شاعران و مداحان پراکندگي و نبود ضابطه و قوانين و مقررات موجب بهم ريختگي در فعاليت‌هاي شاعران و مداحان آئيني شده بود ولي از زماني که کانون شاعران و مداحان آئيني تشکيل شده، ساماندهي اين شبکه آئيني صورت گرفته است.
حجت‌الاسلام اسکندري درباره توجه به شعر آئيني به ويژه در زمان ائمه اطهارمي گويد: ائمه اطهار(ع) در جلساتي که شاعران در مدح و رثاي اهل‌بيت به ويژه حضرت سيدالشهداشعر مي‌سرودند حضور داشتند و حتي با دادن هديه‌اي، شاعران را به سرودن شعرهاي آئيني تشويق مي‌کردند.وي با اشاره به دگرگوني‌هايي که در سبک‌هاي مداحي صورت گرفته، بر لزوم تجديدنظر در ارائه سبک‌هاي مداحي تأکيد کرد و افزود: متأسفانه در برخي موارد سبک‌هايي در مداحي رايج شده که مردم را از مسيري که بايد هدايت شوند دور مي‌کند، بنابراين يکي از مأموريت‌هاي کانون شاعران و مداحان آئيني اين است که با اعمال سياست‌گذاري و برنامه‌هاي ايجابي و سلبي نگذارد مدح و مداحي از مسير درست منحرف شود.
مديرکل تبليغات اسلامي استان قم گفت: البته با توجه و عنايت مقام معظم رهبري و حساسيت‌هاي مراجع عظام تقليد و مقدماتي که سازمان تبليغات اسلامي انجام داده، تا حدودي جلوي بسياري از سبک‌هاي نامناسب گرفته شده ولي متأسفانه همچنان شاهد ناهنجاري‌هايي در برخي از سبک‌هاي مداحي هستيم که بايد اصلاح شود.حجت‌الاسلام اسکندري اظهار اميدواري کرد که با برنامه‌ريزي کانون شاعران و مداحان آئيني، اشعار پرمحتوا همراه با پيام‌هايي که اهداف و رسالت مکتب اهل بيت را مورد توجه قرار مي‌دهد سروده شود و در عين حال جلوي نشر اشعار نامناسب و انحرافي گرفته شود.سومين دوره انتخابات کانون شاعران و مداحان آئيني روز جمعه ۱۲ دي ماه ۱۳۹۳در استان قم برگزار خواهد شد و طي آن ۱۱ عضو اصلي و پنج عضو علي‌البدل به مدت چهار سال به عضويت اين کانون در مي‌آيند. در همين راستا ستادي به رياست حجت‌الاسلام اسکندري، مديرکل تبليغات اسلامي استان قم و عضويت برخي دستگاه‌هاي استان تشکيل شده است.
به گزارش ابتکار، نوحه هاي هر منطقه از ايران ويژگي هاي خود را دارد: از نوحه هاي پرسوز و گداز لرها و خراساني ها گرفته تا اشعار پرشور نوحه هاي منطقه آذربايجان و صداهاي پر احساس مداحان سنتي پايتخت. نوحه خواني با توجه به اقبالي که به آن در جامعه و جود دارد يک صنف گسترده را به وجد آورده و آن چنان که از ظواهر امر به نظر مي‌رسد مداح خوب بودن مي‌تواند در آمد مناسبي هم به همراه داشته باشد. براي بزرگاني چون سليم موذن زاده مداح خوش صداي اردبيلي همزمان با نزديک شدن به ايام محرم سيل پيشنهاد ها از راه مي‌رسد.
مداح ها هم مانند ساير اقشار ستاره هاي خود را دارند و اسامي مانند حاج محمود کريمي يا حاج سعيد حداديان طرفداران و هيئت هاي مخصوص خود را دارند و براي آوردن آنها به مراسم عزاداري بايد برنامه ريزي مناسب کرد. کتاب هاي نوحه در گذشته محدود بودند و مداح ها از روي اين کتاب ها نوحه سرايي مي‌کردند. محتشم کاشاني به عنوان نام آورترين شاعر عاشورايي به شمار مي‌رود. بي شک محرم با نام محتشم کاشاني در هم آميخته است، کتيبه هاي منقش به ترکيب بند معروف اين شاعر بلند آوازه در هيبت بيرقهاي سرخ و سياه، حال و هواي تکيه ها و حسينيه ها را عاشورايي مي‌کند. مطلع " باز اين چه شورش است...” که از محتشم کاشاني است در ميان هواداران شيعه جايگاه ويژه اي دارد.
ملا محمد فضولي بغدادي، شاعر عارف ترک زبان (متوفي به سال ۹۹۷ ه.ق و مدفون در کربلا) از نخستين شعرايي است که در مدح و رثاي چهارده معصوم مدايح ماندگار ومراثي پرسوز و گداز بسيار سروده است. او علاوه بر اشعار زيادي که در قالبهاي مختلف شعري در اين مورد سروده، کتاب معروف خود «حديقة السعداء» را به نظم و نثر مسجع ترکي آذري در ده باب تأليف کرد که بخش اعظم آن، به واقعه کربلا اختصاص يافته است. فضولي در مقدمه اين کتاب، در بيان سبب تأليف آن مي‌نويسد:«... در ايام محرم و عزاداري، شيعيان ترک زبان در کربلا جمع مي‌شوند به عزاداري مي‌پردازند. آنان به اشعار و مراثي عربي و فارسي گوش مي‌کنند و مي‌گويند، اما معاني و مفاهيم آنها را خوب درنمي يابند. من تصميم گرفتم که کتابي را به نظم و نثر ترکي در مصايب حضرت سيدالشهدا بنويسم تا آنان نيز اين کتاب را در اين ايام و مراسم بخوانند و عزاداري نمايند.» يکي از معروفترين اين اشعار اين بيت است: تدبير قتل آل عبا قيلدين اي فلک /فکر غلط، خيال خطا قيلدين اي فلک. ترجمه: اي فلک در قتل آل عبا، چه تدبير باطلي کردي / چه انديشه ي غلط و خيال خطايي کردي.
اما اشعار مربوط به چهارده معصوم شيعيان و به خصوص واقعه کربلا با بالا رفتن تعداد کساني که در زمينه نوحه خواني فعاليت مي‌کنند به ديوان هاي قديمي محدود نماند و هر ساله اشعار جديدي به اين گونه اضافه مي‌شود. اين اشعار که اغلب با نيت پرسوزو گداز بودن سروده مي‌شوند گاهي باعث تعجب و گاهي بيشتر از تعجب، شنوندگان مي‌شوند. بين موسيقي پاپ فارسي و نوحه خاني نيز پيوند ناميموني برقرار شده است. تعدادي از نوحه خوان ها مانند محسن چاووشي و خواننده ملقب به بنيامين کارشان را از نوحه شروع کردند و وارد موسيقي پاپ مجاز شدند. بده بستان هاي اين دو حوزه در سال هاي گذشته بيشتر شده و تعدادي از خوانندگان مذهبي ابايي ندارند از اينکه ملودي آهاي غمگين خوانندگان لس انجلسي را براي نوحه خواني انتخاب کنند.
محمد سلماني مدير کانون ادبي نياوران مي‌گويد:» ماجراي عزاداري بايد موجب تعالي انساني و تصفيه روح شود اما مي‌بينيم که گاهي اين هدف کمرنگ شده است. موضوع ديگري پيرامون شعر آييني اهميت سادگي شعر است. سادگي را بايد از ابتذال دور کنيم چون سادگي به معني مردم پسند بودن و ساده بودن است، نه سطحي بودن. سادگي در بيان شاعرانه و نوحه خواني بسيار کار سختي است که انجام اين عمل کار کساني است که تجربه و سواد بالايي در اين زمينه دارند. اغلب شاعران بزرگ در دوران کمالشان به اين مرتبه در شعر سرايي مي‌رسند. سابقه شعر عاشورايي در واقع از همان آغازي که حضرت از مدينه حرکت مي‌کند با ايشان همراه است. شعر عاشورايي را مي‌توان حتي در ميدان جنگ و مبارزات شهدا هم مشاهده کرد به صورتي که اينگونه اشعار در قالب غزل از لب هاي مبارک شهداي کربلا جاري مي‌شود. منتها در ادبيات فارسي تا قرن سوم در رابطه با عاشورا سکوت اختيار شده است و هيچ شعري پيدا نمي‌شود که صراحتا در رابطه با وقايع عاشورا صحبت کند. اما در زمان معزالدين ديلمي در زماني که آل بويه بر بخش هايي از عراق و ايران حکومت مي‌کردند وي اولين بار به بغداد مي‌آيد و عزاي عمومي اعلام مي‌کند. از آن تاريخ به بعد عزاداري ها شکل گرفته و در دوره هاي بعدي تاريخي هم ديده مي‌شود».
مصطفي محدثي خراساني معتقد است با وجود مسير رو به بهبود نوحه‌خواني، شعرهاي آييني خوب به زبان مداحان راه نيافته و شعرهايي که مداحان براي حضرت زينب (س) مي‌خوانند در شأن ايشان نيست.
اين شاعر آييني در گفت‌وگو با ايسنا، درباره شعرهايي که در ماه محرم از زبان مداحان اهل بيت (ع) شنيده مي‌شود، گفت: چون حجم شعرهايي که اين روزها در محرم خوانده مي‌شود، خيلي زياد است و با توجه به اينکه سطوح مداحان و خوانندگان نوحه‌ها، از تنوع زيادي برخوردار است، انواع و اقسام شعر با شکل‌هاي مختلف شنيده مي‌شود که برخي به زعم من مناسب‌اند و برخي هم مناسب نيستند.او در ادامه اظهار کرد: اما در مجموع حرکت شعرهاي عاشورايي در سال‌هاي اخير خوب بوده و مسير رو به بهبودي را طي کرده است. اين نگراني در سال‌هاي پيش خيلي زياد بود. يادم هست که استاد مجاهدي خيلي پيگير اين موضوع بودند و آقاي اسرافيلي ۱۰۰ رباعي در نقد شعرهايي که مداحان مي‌خوانند نوشته بود.
محدثي همچنين گفت: به هر حال وضعيت نوحه‌خواني ما ايده‌آل نيست. اشاراتي در اين نوحه‌ها هست که در شأن اهل بيت (ع) نيست و بايد اين شعرها را نقد کرد.او در ادامه بيان کرد: آقاي فريد غزلي دارند که هيچ نقصي در اين شعر نيست که سر زبان مداح‌ها نيفتد، شعر اشارات مرثيه‌يي خوبي دارد و از نظر آهنگ براي دستگاه‌هاي مداحي بسيار مناسب است و اشارات بسيار عزت‌مندانه‌اي دارد به نقش حضرت زينب (س) در روز عاشورا. اين شعر مي‌گويد: «سر ني در نينوا مي‌ماند اگر زينب نبود/ کربلا در کربلا مي‌ماند اگر زينب نبود/ چهره سرخ حقيقت بعد از آن توفان رنگ/ پشت ابري از ريا مي‌ماند اگر زينب نبود». ۲۰ سال است که من منتظرم اين غزل را از زبان مداحي بشنوم، اما به جاي غزلي اين‌چنين، چيزهايي از زبان مداح‌ها مي‌شنويم که در شان حضرت زينب (س) و جايگاه و نقش ايشان در عاشورا نيست.
محدثي در پاسخ به اين سوال که چگونه مي‌توان ارتباط ميان مداحان و شاعران را بيشتر کرد گفت: در هر دو سو افراد آگاهي وجود دارند که به دنبال رفع اين نقايص هستند و تلاش‌هايي براي تعامل ميان شاعران و مداحان انجام شده و اميدوارم ما بتوانيم حاصل اين تعاملات را در آيين‌هاي عاشورايي و مذهبي ببينيم. اما ارگان‌هايي هستند مثل مجمع شاعران آييني يا دفتر شعر عاشورا که مي‌توانند گام‌هاي خوبي در اين حوزه بردارند، اما تا کنون اقدامات بيشتر فردي بوده و کم‌تر صورت سازماني و گسترده به خود گرفته است.
به گفته مديرکل تبليغات اسلامي استان قم، قبل از تشکيل کانون شاعران و مداحان پراکندگي و نبود ضابطه و قوانين و مقررات موجب بهم ريختگي در فعاليت‌هاي شاعران و مداحان آئيني شده بود ولي از زماني که کانون شاعران و مداحان آئيني تشکيل شده، ساماندهي اين شبکه آئيني صورت گرفته است.
حجت‌الاسلام اسکندري درباره توجه به شعر آئيني به ويژه در زمان ائمه اطهارمي گويد: ائمه اطهار(ع) در جلساتي که شاعران در مدح و رثاي اهل‌بيت به ويژه حضرت سيدالشهداشعر مي‌سرودند حضور داشتند و حتي با دادن هديه‌اي، شاعران را به سرودن شعرهاي آئيني تشويق مي‌کردند.وي با اشاره به دگرگوني‌هايي که در سبک‌هاي مداحي صورت گرفته، بر لزوم تجديدنظر در ارائه سبک‌هاي مداحي تأکيد کرد و افزود: متأسفانه در برخي موارد سبک‌هايي در مداحي رايج شده که مردم را از مسيري که بايد هدايت شوند دور مي‌کند، بنابراين يکي از مأموريت‌هاي کانون شاعران و مداحان آئيني اين است که با اعمال سياست‌گذاري و برنامه‌هاي ايجابي و سلبي نگذارد مدح و مداحي از مسير درست منحرف شود.
مديرکل تبليغات اسلامي استان قم گفت: البته با توجه و عنايت مقام معظم رهبري و حساسيت‌هاي مراجع عظام تقليد و مقدماتي که سازمان تبليغات اسلامي انجام داده، تا حدودي جلوي بسياري از سبک‌هاي نامناسب گرفته شده ولي متأسفانه همچنان شاهد ناهنجاري‌هايي در برخي از سبک‌هاي مداحي هستيم که بايد اصلاح شود.حجت‌الاسلام اسکندري اظهار اميدواري کرد که با برنامه‌ريزي کانون شاعران و مداحان آئيني، اشعار پرمحتوا همراه با پيام‌هايي که اهداف و رسالت مکتب اهل بيت را مورد توجه قرار مي‌دهد سروده شود و در عين حال جلوي نشر اشعار نامناسب و انحرافي گرفته شود.سومين دوره انتخابات کانون شاعران و مداحان آئيني روز جمعه ۱۲ دي ماه ۱۳۹۳در استان قم برگزار خواهد شد و طي آن ۱۱ عضو اصلي و پنج عضو علي‌البدل به مدت چهار سال به عضويت اين کانون در مي‌آيند. در همين راستا ستادي به رياست حجت‌الاسلام اسکندري، مديرکل تبليغات اسلامي استان قم و عضويت برخي دستگاه‌هاي استان تشکيل شده است.
مرجع : تابناک
