آرمان هیأت - متون مقدس مذهبی و دینی را نمی‌توان نادیده گرفت

متون مقدس مذهبی و دینی را نمی‌توان نادیده گرفت

استاد ملکیان، محقق و دین پژوه معاصر گفت: ما هیچ گاه نمی‌توانیم از آنچه که بنیانگذاران ادیان و مذاهب در متون مقدس دینی گفته‌اند، صرف‌نظر کنیم.

به گزارش خیمه، در مراسمی که در خانه هنرمندان به همت انتشارات قصیده سرا جهت انتشار کتاب "پروسلوگیون" برگزار شد، استاد مصطفی ملکیان محقق و دین پژوه معاصر به بیان اهمیت اثر قدیس آنسلم پرداخت و گفت: ما هیچ گاه نمی‌توانیم از آنچه که بنیانگذاران ادیان و مذاهب در متون مقدس دینی گفته‌اند، صرف‌نظر کنیم.

استاد ملکیان سخن خود را با اشاره به جغرافیای مباحث موجود در کتاب "پروسلوگیون" اثر سنت آنسلم آغاز کرد و راههای اثبات وجود خدا را از منظر الهیات سه دسته دانست و گفت: برخی استدلا های موجود محور، برخی معلول‌محور و برخی نیز مفهوم محورند.

وی سپس به تشریح این سه قسم پرداخت و گفت: در دسته اول تنها با فرض یک موجود در جهان بدون اینکه حتی یک ویژگی آن را بدانیم، وجود خدا را اثبات می کنند، که در فرهنگ مسلمانان به این استدلالها صدیقین گویند. دسته دوم استدلالها با دو پیش فرض یعنی موجودی در جهان هست و این موجود معلول است به اثبات خدا می پردازند، چنین است استدلال ارسطو برای اثبات وجود خدا.

ملکیان استدلال مفهوم محور یا تعریف محور را نقب زدن از مفهوم به مصداق خواند و گفت: استدلال آنسلم برای اثبات خدا از این دست است که ازتعریف وجود خدا به اثبات مصداق او می پردازند و مبدع آن درغرب آنسلم قدیس است که در کتاب "پروسلوگوین" آنسلم از آن سود جست و آن را برهان هستی‌شناختی نامید، برخی نیزمعتقدند که درفرهنگ مسلمانان روایتی نظیر آن نزد فارابی هست.

وی سپس به اهمیت برهان آنسلم تأکید کرد و آن را جسورانه خواند و گفت: آنسلم می‌گوید از تعریف خدا یعنی کامل ترین موجود قابل تصور به موجود بودن آن می رسد. که از آن زمان تا کنون موافقان و مخالفان فراوانی داشته است.

ملکیان سپس به جایگاه کتاب اشاره کرد و گفت: این کتاب مربوط به الهیات مسیحی قرون وسطی است.

وی در ادامه به علت اهمیت این کتاب در زمان ما و جامعه ما اشاره کرد و گفت: برخی ممکن است بپرسند چرا در عصر تجربی به الهیات می پردازید؟ آن هم الهیات مسیحی و آن هم مسیحی قرون وسطی و نه مدرن؟

وی در پاسخ به این سوال گفت: از دید آکادمیک جواب این است که الهیات امری دانستنی است و بایسته است که به آن بپردازیم، اما از منظر کسی که دغدغه اش حل مسئله خودش در زندگی اش است، پاسخ گونه ای دیگر است.

ملکیان سپس شان کار در حوزه الهیات را چنین دسته بندی کرد: نخست شرح و تفسیر جملات موجود در کتاب مقدس، دوم تنظیم و سیستماتیزه کردن این کتابها، سوم تبیین جملات و چرایی بیان یک جمله در متون مقدس یعنی اینکه چرا این جمله گفته شده، چرا این جمله برای این مخاطبان گفته شده، چرا این جمله برای این مخاطبان به قصد خاص گفته شده؛ کار چهارم استدلال به سود این گزاره هاست و کار پنجم نیز دفاع از گزاره هاست.

وی گفت: هر الاهیدانی چند تا از این پنج کار را انجام می دهد و "پروسلوگیون" نیز کتابی در زمینه الهیات یعنی ناظر به متون مقدس است. متون مقدس صرف نظر از جنبه تعبدی حاوی حقایق بزرگ و غیر قابل چشم پوشی است، یعنی ریشه های بسیاری از مشکلات وجودی انسانی در این متون کاویده شده است و از این حیث اثر الهی دان چون ناظر به یک متن مقدس دینی است، اهمیت دارد و به تعبیر دیگر ما هیچ گاه نمی توانیم از آنچه که بنیانگذاران ادیان و مذاهب در متون مقدس دینی گفته اند، صرف نظر کنیم.

استاد ملکیان گفت: هیچ انسانی که به نیازهای اگزیستانسیال خود بها می دهد نمی تواند از متون مقدس صرف نظر کند. این متون نیاز به توجه فرزانه وار به معنایی که سیمون وی می گفت، دارد.

وی سپس در زمینه دلیل پرداختن به الهیات مسیحی گفت: اولا شباهت آثار الهیات مسیحی مانع از خودشیفتگی دینی و مذهبی در میان ما می شود.

وی در ادامه گفت: ثانیا در آثار و متون ادیان دیگر خطاها و تعارضهای فراوانی هست. از سوی دیگر به بیان سیمون وی همیشه مقایسه میان دینی که به آن التزام داریم و دینی که به آن التزام نداریم و به مطالعه آن می پردازیم، منصفانه نیست و با پیش فرض صورت می گیرد. از این رو با در نظر گرفتن آن خطاها به تعارضات احتمالی دینی که به آن ملتزم هستیم پی می بریم که موجب می شود، جزم و جمود مذهبی از میان رود.

ملکیان گفت: اما دلیل سوم آن است که به دلیل اشتراکات فراوان میان ادیان ومذاهب، می توان از استدلالات و تجارب صاحبان دیگر ادیان، برای دفاع از دین ومذهب خودمان سود جوییم.

وی سپس دلیل انتخاب زمان قرون وسطی را برای الاهیات چنین عنوان کرد: بر خلاف علوم تجربی طبیعی(مثل فیزیک، شیمی و زیست شناسی) و علوم تجربی انسانی(مثل جامعه شناسی وروانشناسی و اقتصاد) که باید آخرین دستاوردها اهمیت بالایی مورد توجه قرار گیرند، در الاهیات، فلسفه، عرفان، هنر و ادبیات آخرین دستاوردها یقینا بهترین دستاوردها نیستند.

ملکیان در پایان به بیان ویژگی الهیات، فلسفه، عرفان، هنر و ادبیات اشاره کرد و گفت: در این علوم دسته اخیر آنچه که ترک می‌شود به جهت ابطال نیست بلکه به جهت رویگردانی ماست. زیرا به هرقطار این علوم گرچه واگنی اضافه می شود، اما همیشه واگنی از آن نیز مورد غفلت قرار می گیرد و رها می شود و بدین سبب در این حوزه ها همواره روگردانی هست، اما نمی توانیم برهان ابطال داشته باشیم. از این رو به دلایل بالا همواره می توان به اثری از دوره های گذشته در حوزه الهیات پرداخت.