در ابتدای این نشست صدیقه سلمان دبیر هنری هشتمین «سوگواره هنر عاشورایی» درباره برگزاری این جشنواره گفت: برنامه ریزی‌های اولیه به همراه دعوت از استادان برای ارزیابی آثار صورت گرفت و آثار منتخب و راه یافته به نمایشگاه مشخص شدند. نكات بسیار دقیق و ظریفی از سوی داوران درباره آثار راه یافته مطرح شد و فكر می كنم آثار رسیده با توجه به پیشینه این سوگواره از سطح قابل قبولی برخوردار نبود و باید انتظار بیشتری داشته باشیم.

سلمان با اشاره به نقاط ضعف آثار این سوگواره یادآور شد: مهم‌ترین نقطه ضعف این آثار معرفتی و درون شناختی است و افرادی كه خلق اثر می كنند نه فقط با واقعه كربلا بلكه با عمق و مفاهیم متعالی آن نیز باید عجین شده باشند. باید به مفاهیمی مانند حریت و رهایی به نحو ارزنده تری پرداخته شود و این مفاهیم را با مسائل امروز همانندسازی كرده و انطباق دهیم تا واقعه كربلا را درک و كشف كنیم و نمود آن را در جامعه ببینیم.

موضوع عاشورا یک موضوع اخلاقی – انسانی است

در ادامه این نشست فرشته سعیدا از داوران هشتمین «سوگواره هنر عاشورایی» در سخنانی بیان کرد: موضوع عاشورا یک موضوع اخلاقی – انسانی است. افراد اگر درک عمیق، شناخت و مطالعه مناسبی نسبت به واقعه كربلا و هر واقعه انسانی دیگری داشته باشند، آثار عمیق تر و هنرمندانه تری خلق خواهند كرد.

وی ادامه داد: اما این كه چگونه باید این عمق اتفاق بیفتد شاید كلید حل آن در دست رسانه ها و پژوهش های خود هنرمندان است. با شناخت مسائل انسانی می توان آن ها را در قالب هنر متبلور كرد و این گونه به جامعه یاری رساند.

اثر عاشورایی باید برای لحظه ای فرد را از مسائل زمینی جدا كند

در ادامه محمدعلی بنی اسدی از داوران هشتمین «سوگواره هنر عاشورایی» درباره روند داوری این سوگواره اظهار کرد: در یک جشنواره مرتبط با مسائل مذهبی دیگر، این سوال برایم مطرح شده بود كه یک اثر هنر دینی باید چه مشخصاتی داشته باشد. در هنر غربی پرداختن به مضامین دینی واجد نگاه زیباشناسانه خاص خودشان است. این جشنواره یک سوگواره است. پس هنرمند باید سوگواره را درک كند. آیا باید هنر عاشورایی را به دست عامه سپرد تا مسیر خود را طی كند؟ وظیفه فرد هنرمند چیست؟ او چگونه باید كار كند؟

وی ادامه داد: فرض بر این است كه هنرمند به جایی رسیده است كه می تواند و در حال خلق اثر است. این زمانی است كه او «بتواند» و « ببیند» و این دیدن نوعی شناخت درونی و معنوی است. باید وارد عمق مسأله شود و به او عنایت شود كه جلو برود.

این داور هشتمین «سوگواره هنر عاشورایی» به یكی از فرم های حاضر در این جشنواره اشاره كرد و افزود: نوعی طراحی و فرم در كارها دیدم كه هنوز برایم سوال شده است و متوجه نمی شوم به چه دلیل به سمت انیمیشن و كمیک استریپ حركت كرده است. این موضوع در خصوص مسائل دینی خوب و مناسب نیست، این تغییر شكل را به شخصه نمی پسندم و مناسب مفاهیم مذهبی مقدس نیست.

بنی اسدی تأکید کرد: حداقل انتظاری كه از یک اثر عاشورایی و دینی می رود این است كه حتی برای لحظه ای شما را از مسائل زمینی جدا كند. در آثار عاشورایی شیوه مقامی و جایگاه از یک سو و ایده گرفتن از مراسم عزاداری به شكل نماد و آیكون برای به تصویر كشیدن سوگ و غم از سوی دیگر، ۲ راه را پیش پای هنرمند جوان می گذارد تا دست به خلق اثر بزند. باید برای خلق اثر آدابی را رعایت كرد، ریتمی داشت و در فضای آن بود.

در ادامه سخنان داوران هشتمین «سوگواره هنر عاشورایی» عفت‌‌السادات افضل طوسی سخن گفت و تصریح کرد: فرصتی نیكویی برای من پیش آمد كه در یک محیط متعالی مشغول به فعالیت شوم. امید دارم حضور افراد در چنین سوگواره ای این باشد كه آن فرد حداقل فكر كند تا اثری خلق شود كه با نام و حضور امام حسین (ع) متعالی شود.

وی ادامه داد: خلق اثر در چنین فضایی مربوط به هنر مقدس است و تعارف پذیر هم نیست. شاید بسیاری این گونه فكر كنند که مقدس با هنر قابل تجمیع نیست اما واقعیت غیر از این است، زیرا در هنر دینی مطالعه قابل پیگیری در سطح جامعه وجود دارد. حتی اگر هنرمند هم نمی داند كه چنین آثاری هنر مقدسی است، موضوع را كه می داند و می شناسد. به عقیده شخص من، نگاه كردن به این هنر مانند تابش نور به منشور است كه در چنین هنری مقدس و با موضوعی مقدسی است، مانند امام حسین (ع) كه به اندازه خودش در معرض این نور قرار می گیرد.

این داور هشتمین «سوگواره هنر عاشورایی» درباره الگوبرداری در آثار نوین بیان کرد: داوران با انتخاب هایشان شرایطی را به وجود می آورند كه برای آینده الگو شود. به همین دلیل بسیاری از آثار رسیده به این سوگواره چاپ سنگی را الگو قرار داده بودند. شمایل نگاری دوره قاجار را به امروز می آورند، این مسأله شاید برای این است كه مثلا آمادگی نداریم.

وی افزود: بخش دیگری هم آسان گیری و كپی كاری است. اگر بنا است كه اتفاق بهتری بیفتد، در حوزه هنری كه خط مذهبی را دنبال می كند باید سیاست گذاری انجام گیرد. كلیشه ها اذیت می كند اما اگر در این به روز كردن حدود تاریخی و مفهومی مشخص نشود، همه چیز به بیراهه خواهد رفت و از اصل مطلب دور خواهد شد. قضیه به روز شدن در شكل نیست، هنرمند باید بسیار دقت كند.

انگیزه راه‌اندازی سوگواره هنر عاشورایی، دشمنان بودند

در ادامه نشست نقد و بررسی آثار هشتمین «سوگواره هنر عاشورایی» احمد آقا‌قلی‌زاده داور این سوگواره اظهار کرد: ابتدا باید به این نكته اشاره كنم كه انگیزه تاسیس سوگواره هنر عاشورایی، دشمنان بودند. در خیابان های شهر شمایل نگاری های نامناسبی می كشیدند كه باعث بغض در هنرمندان متعهد و مذهبی می شد تا آن ها بروند دنبال الگویی مناسب و با ایجاد آن از انحراف جلوگیری شود.

وی ادامه داد: تا دوره پنجم دیدم كه تغییرات خاصی صورت نگرفت. در اوج همان دوره های نخست برگزاری این سوگواره بود كه اعتراض شد تا این گونه پیش نرود، چون نگاه سطحی كمک نمی كند. فاجعه از زمان تكثر آموزشگاه های گرافیكی و نبود استادان آموزش دیده آغاز شد كه نمی توانند به مبانی فكری و تكنیک قوی جوانان كمک كنند.

آقاقلی‌زاده تأکید کرد: در موارد متعددی، در بسیاری از جشنواره ها شاهد كپی كاری آثار بودیم. خوشبختانه یا متاسفانه برای حضور در این سوگواره هیچ منبع خارجی وجود ندارد و تنها به آثار چاپ سنگی یا نقاشی قهوه خانه ای رجوع می شود. چون به دنبال طرح های تكراری قاجار می روند. باید مفاهیم را پیدا كنیم و با مصادیق مهم آن در جهان امروز مقایسه كنیم. باید ابتدا محتوا را بیابیم و سپس به روز كنیم. به طور مثال، لازم است بدانیم پوستر باید شبیه دوبیتی باشد نه غزل. یعنی گویا و موجز باشد. بهترین روش این است كه پوسترهای تمامی دوره ها در یك كتاب چاپ شود تا برای آیندگان بماند.

برای شركت در یک سوگواره «حال» و «حضور» مهم است

در ادامه این نشست مرتضی حیدری عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، درخصوص «سوگواره هنر عاشورایی» گفت: بحث را باید از قالب ها آغاز كنیم. یک پژوهشگر غربی معتقد است كه آثار دوران رنسانس آثار مذهبی نیستند، بلكه قالب مذهبی دارند. قالب بسیار مهم است، نمی توان با الفاظ و ریتم شعر سهراب سپهری، یک شعر حماسی سرود. زیرا لحن سپهری برای این كار مناسب نیست.

وی ادامه داد: نقاشی های دوران بیزانس و مجسمه های دوران گوتیک قالب های مناسبی برای طرح مسائل مذهبی مسیحیت هستند. باید قالب ها را شناخت و «حال» و «حضور» برای شركت در یک سوگواره وجود داشته باشد. چاپ های سنگی كه دانشجویان به دنبال آن می روند، روایت ساده و عام دارد كه جامعه آن را درک می كند. هنر باید به طور ذاتی دنبال نوآوری باشد. اگر هنرمندی نوآوری نكند، پیشرفتی نداشته و چیز جدیدی خلق نكرده است. می توان زاویه نو، قالب نو و رویكرد جدید یافت و به آن پرداخت. حس، حال و وحدت اجزا مهم است. اقتباس درست حتی از یك تصویرگر غربی باشد، به شرط آداپته كردن درست، بسیار هم خوب است. می توان از هر چیزی ایده و وام گرفت.

هنرمند عاشورا ذاكر است

در ادامه، مرتضی گودرزی دیباج مدیر مركز هنرهای تجسمی حوزه هنری، درباره مفاهیم در آثار هنر عاشورایی گفت: نباید در كربلا ماند، باید به عمق واقعیت رفت. آثار تكراری شده است. ایده گرفتن و مصادره كردن درخصوص پوسترهای تبلیغاتی خوب است اما گرته برداری از نقاشی قهوه خانه ای، آن هم بدون فكر، به كل و اصل اثر ضربه وارد می كند.

وی افزود: مسأله مهم درخصوص هنر عاشورایی چیزی است كه در خارج از هنر گریبان ما را گرفته است و آن مسأله تنبلی است كه در جشنواره ها نمود پیدا می كند. گاهی حتی كم لطفی ها و ناجوانمردی ها در كپی كاری وجود دارد. این ها گریبانگیر هنر عاشورایی – ارزشی ما شده است. در این بین، ممكن است داور نیز تشخیص ندهد و همه چیز خراب شود. باید هنرمند مطالعه و تحقیق بكند، تا با تكیه بر عمق قضیه، اثری عمیق خلق كند.

دیباج در پایان تأکید کرد: هنرمند عاشورا ذاكر است. نباید به دنبال جایزه و افتخار باشد. باید شرایطی را فراهم سازیم كه افراد فارغ از جایزه خلق اثر كنند. آن هم اثری كه بر اساس شناخت، معرفت و مطالعه عمیق شكل گرفته است.

نشست نقد و بررسی آثار هشتمین «سوگواره هنر عاشورایی»، با پرسش و پاسخ حاضران و استادان مدعو به پایان رسید.

آرمان هیأت