هوشنگ جاوید، کارشناس و پژوهشگر موسیقی نواحی و اقوام، گفت: مشکلی که ما در کشور و در همه زمینه ها داریم و موسیقی نیز از آن مستثنی نیست، فعالیت پژوهشی است؛ پژوهشگران در حوزه موسیقی نواحی و اقوام به تعداد انگشتان یک دست نمی‌رسند و البته موسیقی ردیفی و دستگاهی ما نیز در زمینه پژوهش دست کمی از موسیقی نواحی و اقوام ندارد.

وی ادامه داد: اینکه چه قومیتی بیشتر از همه در موسیقی نواحی و اقوام ایرانی اثرگذار بوده‌اند، به‌وضوح مشخص است اما کمتر کسی از آن اطلاعی دارد؛ وقتی صحبت از قوم بیات می‌شود که روزگاری به نقاط مختلف ایران مهاجرت کردند و بانی دستگاه‌های مختلف موسیقی همچون بیات ترک، کرد و لر و حتی هندی بودند، معدود افرادی را می‌توان یافت که با وجود فعالیت در عرصه موسیقی نسبت به این تاریخچه آگاهی داشته باشند.

جاوید تصریح کرد: با این وجود دانشکده‌ها و آموزشکده‌های موسیقی ما اهتمام ویژه‌ای به موسیقی غربی و وارداتی دارند و آن را متکامل می‌دانند؛ در صورتی که اگر قواعد موسیقی اروپایی در قرون هفده و هجده میلادی بنیان گذاشته و وضع شد، بسیاری از این قوانین قرن‌ها پیش از اروپا توسط ایرانیان و چهره‌های شاخصی همچون فارابی بیان شده است و این خود مؤید این ادعاست که هنر و دانش ایرانی همواره در اعصار تاریخ پیشرو بوده است.

این محقق و نویسنده کتاب‌های قواعد موسیقی در ادامه گفت: با چنین ضعفی که در زمینه پژوهش در اصل موسیقی وجود دارد، چطور می‌توان توقع داشت که در زمینه موسیقی موضوعی پژوهش و کاری بنیادین به انجام رسیده باشد؛ موسیقی دینی و مذهبی یکی از وجوه موسیقی موضوعی است ولی آیا کسی در زمینه آن به تحقیق و پژوهش پرداخته است که در جواب باید گفت معدود پژوهش‌های به انجام رسیده در شأن مقام و جایگاه این موسیقی نیست.

جاوید تأکید کرد: آن چیزی که مسلم است اینکه موسیقی اصیل ایرانی حتی در آن زمان که دینی و آیینی وجود نداشته است، برگرفته از کیش ایرانیان مترادف با اذکار بوده است و همواره رو به عالم بالا داشته است، این مسئله را تاریخ گواهی داده است؛ چنین موسیقی که معمولاً با کلام همراه است رفته رفته شکل آهنگین به خود پیدا می‌کند و به ویژه در دروان صفویه در خانقاه که در اصل «خوانگاه» بوده است، یعنی جایی که سفره‌ای پهن می‌شده و آیینی با استفاده از آلات موسیقی همچون تنبور به اجرا درآمده است که اصطلاحاً به آن حمدیه‌خوانی می‌گفتند.

نویسنده کتاب «موسیقی در رمضان» ادامه داد: نمونه‌های دیگری از این آثار و اجرای آنها را به‌وفور می‌توان در عرصه تحولات موسیقی ایرانی مشاهده کرد؛ نعت‌خوانی در ستایش پیامبر اکرم(ص)، مناقب‌خوانی در بیان صفات ائمه معصومین(ع) و فضایل‌خوانی که بیشتر در میان اهل سنت متداول است و به بیان ویژگی صحابه پیامبر(ص) اختصاص دارد و البته مولودی‌خوانی که وجه مشترک اجرای این آثار موسیقی میان اهل تسنن و اهل تشیع در فرخنده سالروز میلاد نبی‌اکرم(ص) است.

جاوید گفت: معراج‌نامه‌خوانی نیز یکی دیگر از مظاهر موسیقی دینی است که براساس کتابی به همین نام که به زبان‌ها و گویش‌های مختلف ترجمه شده است، با استفاده از ابزار و آلات موسیقی اقوام ایرانی به شکل‌های مختلف خوانده می‌شود؛ اینکه چرا ۵۰ سال است دیگر اثری از معراج‌نامه‌خوانی نیست، جای پرسش دارد اما می‌توان از این مقوله نیز در جهت تقویت و بسط موسیقی دینی استفاده کرد.

وی در پایان گفت: بسیار موارد دیگری نیز در زمینه موسیقی وجود دارد که می‌توان با استفاده از آنها به وحدت میان اقوام مسلمان ایرانی پرداخت، برخی از آنها همچون نعت‌خوانی همانطور که گفته شد ظرفیت جهانی دارند و با پرداختن به آنها زمینه برای وحدت میان جهان اسلام فراهم خواهد شد.

آرمان هیأت