حجت‌الاسلام سيدصادق موسوي گردآورنده كتاب «تمام نهج‌البلاغه» كه به زودي ترجمه فارسي آن منتشر مي‌شود، درباره اهميت توليد محتواي نهج‌البلاغه به زبان روز عنوان كرد: بدور از جنبه ماورايي شخصيت اميرالمومنين (ع)، ايشان به عنوان فردي كه چند سالي را زمامدار بودند و پيش و پس از خودشان نيز زمامداراني با عنوان خليفه رسول الله (ص) حكومت كردند، بسيار موفق بودند.

وي در ادامه افزود: براي انساني كه مي‌خواهد سيره رسول الله (ص) را به خوبي بشناسد بايد يا دسترسي به ايشان مي‌داشت كه ايشان پيش از خلفا رحلت كردند و با آمدن خلفا بر سر كار چنين چيزي ممكن نبود و يا اينكه به احاديث و روايات ايشان دسترسي داشت كه چنين چيزي درباره احاديث ايشان هم امكان‌پذير نبود. حتي افرادي چون يزيد كه خود را خليفه خدا مي‌دانست نيز فجايعي چون كربلا، خراب‌كردن خانه خدا و اباحه‌گري مدينه را راه انداختند و اينها واقعا تصوير خليفة اللهي را خراب كردند.

*علي (ع) ارزش و قداست خليفة اللهي را حفظ كرد
حجت‌الاسلام موسوي با تأكيد بر اينكه پس از سي سال از رحلت پيغمبر اسلام (ص) كسي نمي‌توانست روايت يا حديثي را از ايشان مكتوب كند و در اختيار مردم قرار دهد، اظهار داشت: حضرت علي (ع) با چند سال كوتاه حكومت توانستند تصوير پيغمبر (ص) را به عنوان كسي كه حكومتشان الگوي صحيح اسلام است، ترسيم كنند. لذا اهميت نهج‌البلاغه در اين است كه شخصيت خود اميرالمومنين (ع) در دوران حكومت را ترسيم مي‌كند. ايشان پس از خلفايي حكومت كردند كه هر يك مشكلاتي را براي جامعه اسلامي ايجاد كرده بودند، بنابراين خود علي (ع) وارث بهم‌ريختگي حكومت بر مردمي بودند كه خودشان جناب عثمان را به قتل رسانده بودند بنابراين در اين دوره ديگر واژه خليفة الله از نظر مردم بي‌ارزش شده بود و مديريت اين جامعه بسيار سخت بود، بنابراين حضرت علي (ع) آمد و كاري كرد كه ارزش و قداست خليفة الله در عملكرد مشخص شد لذا اين را مبسوط بايد ببينيم كه نهج البلاغه چقدر با ارزش است.

وي با اشاره به گردآوري كه از نهج البلاغه به زبان عربي صورت داده و بسيار نيز مورد استقبال قرار گرفته است، گفت: اين اثر با تنظيمي كه شده هم تسلسل موضوعي و تاريخي را حفظ كرده و حضرت علي (ع) را به عنوان كسي كه حكومت كرده آن هم نه در شرايط معمولي بلكه در شرايط بهم ريختگي جامعه ترسيم كرده و اميدوارم كه با اين اثر توانسته باشم كوچكترين وظيفه‌ام را نسبت به اسلام و اميرالمؤمنين (ع) اجرا كرده باشم.

*نسخه سيد رضي از نهج‌البلاغه براي شاگردان او نگاشته شده است
وي درباره نسخه‌هاي موجود نهج البلاغه توضيح داد: يك نهج البلاغه معروف در اختيار مردم كه همان نسخه شريف سيد رضي است كه بيش از هزار سال پيش براي تعدادي از شاگردانش نوشته است. گزيده‌اي از محتواي كتابي كه وي پيش‌تر تأليف كرده به نام «خصائص اميرالمومنين (ع) و گزيده كلمات امير» را مستقل تنظيم كرده و در نتيجه وي هم احساس نمي‌كرده كه بايد بيش از اينها منابع را مورد استفاده و ارائه دهد.

حجت‌الاسلام موسوي با اشاره به اينكه يكي ديگر از نقاط ضعف اين اثر بريدگي در متن است، اظهار داشت: بهرحال اين اثر با ذهنيت بلاغتي تنظيم شده و حوائج آنهايي كه از او درخواست كرده بودند را تأمين مي‌كند خود شريف رضي به عنوان چهره علمي قابل اعتماد است بنابراين احساس كرده كه ديگر نياز به منابع و اسناد ندارد و همينطور برش‌هاي متن هم باعث شده تا منويات علي (ع) به طور كامل در سخنراني‌هايشان پوشش داده نشود. بر همين اساس هم هست كه اهل سنت گاهاً در آن تشكيك كرده‌اند و در انتساب متون به اميرالمؤمنين (ع) حتي برخي فقهاي شيعه در مسائل فقهي، عبادي و اعتقادي بدان استناد نورزند.

*۱۲۰۰ منبع در «تمام نهج‌البلاغه»
وي با اشاره به اينكه در «تمام نهج‌البلاغه» اين دو مشكل حل شده است، اظهار داشت: اين نسخه موجود پشتوانه‌اش ۱۲۰۰ منبع است و مستخرج بيش از ۸۰ هزار كتابي است كه در كتابخانه‌هاي مختلف از مك گيل كانادا تا كتابخانه‌هاي هند و يمن و ديگر كشورها نگهداري مي‌شود، اين عدد را جلوي هر مخالفي بگذاريم دست از عناد برمي‌دارد و تشكيك نمي‌كند. همچنين در زمينه تقطيع نيز بايد بگويم كه كلام امير با خطبه‌هاي مختلف و نيت‌هاي متعدد كه در موقعيت‌هايي ايراد شده بدون منقطع شدن در اين اثر ارائه شده است.

حجت‌الاسلام موسوي درباره تقطيع در نهج‌البلاغه سيد رضي گفت: زماني كه به هر دليلي متن منقطع مي‌شود منويات به خواننده نمي‌رسد، سيد رضي در باب‌بندي نيز عجله به خرج داده و موضوع‌بندي و ترتيب تاريخي را رعايت نكرده است و گاهي برخي مباحث را وسط خطبه آورده يا بالعكس بنابراين تفكيك خطبه، وصايا و باب‌ها به لحاظ تاريخي و موضوعي صورت نگرفته است. بنابراين اگر بدانيم كه فلان خطبه متعلق به جنگ جمل است بايد در كنار همين مبحث قرار بگيرد تا اينكه كنار جنگ صفين باشد بنابراين موقعيت ايراد خطبه با وصايا متفاوت و اثرگذاري آن ناصحيح مي‌شود.

گردآورنده «تمام نهج‌البلاغه» اظهار داشت: بنابراين در اين اثر ۱۷ نسخه نهج البلاغه را مقابل هم قرار داده و حتي نسخه بدل‌ها نيز ارائه شده تا اگر كسي خواست برخي معاني متفاوت كلمات را هم بخواند با توجه به تفاوت معاني، در دسترش باشد، خوشبختانه اين اثر به تعبير آيت‌الله جوادي آملي براي نخستين بار در تاريخ شيعه صورت گرفته است.

وي درباره انعكاس اين نهج البلاغه در سطح جهاني ابراز خرسندي كرد و افزود: اينكه يك اثر در چه فضا و محدوده‌اي ارائه شود هم خيلي مهم است، اين اثر چون درباره اميرالمؤمنين (ع) و شرايط سخت تشيع است با توجه به حملات مخالفان و تكفيري‌ها در دنياي امروز گردآوري كردم، بنابراين براي نخستين بار سندي كه مربوط به تشيع و اميرالمؤمنين (ع) است به دبيركل سازمان ملل رساندم و او هم در پاسخ آن گفت كه اين كتاب را در معرض ديد در سازمان ملل قرار خواهد داد. (بيشتر بخوانيد) اين نكته خيلي خوبي است، آنجا ۱۹۳ كشور هستند و مورد بازديد قرار مي‌گيرد، واتيكان هم كه بالاترين مركز مسيحيت دنياست همين چند ماه پيش نسخه‌اي از من دريافت كرد و رسماً گفتند كه در شوراي مركزي پاپي از آن استفاده خواهند كرد.

آرمان هیأت