حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابوالقاسم حسینی‌ژرفا، نویسنده و پژوهشگر دینی درباره وضعیت محتوایی و نشر کتاب‌های دینی و آئینی گفت: در یک دسته‌بندی کلی می‌توان کتاب‌های دینی و یا عاشورایی را به دو دسته تقسیم کرد؛ یکی جنبه تحقیقی آن است که مخاطبان آن اهل تحقیق و پژوهشگران هستند، دیگری کتاب‌هایی که جنبه تطبیقی و کاربردی دارند، یعنی مخاطبان عام‌تری دارد و قرار است از رهگذر این آثار مخاطب به سمت مفاهیم عاشورایی تشویق شود و پیش برود.

وی افزود: ما در هر دو زمینه پس از پیروزی انقلاب اسلامی کارهای درخشان و خوبی داشتیم، اما همچنان در این سی سال همان نقطه ضعف تاریخی ادامه یافته است که در بخش آثار تحقیقی، نقطه ضعف تاریخی که طی ۵۰۰ – ۶۰۰ سال گذشته داشته‌ایم، این است که کتب عاشورایی تقریباً همیشه توصیفی‌ هستند و نه تحلیلی، و اگر تحلیلی هستند، تحلیل در میان آنها بسیار کم است.

حجت‌الاسلام حسینی‌ژرفا ادامه داد: منظور از توصیفی، کتاب‌هایی است که واقعه عاشورا را گزارش می‌کند که در این گزارش از کتب مقتل شروع شده و امتداد یافته است، از این رو مواد لازم برای این شرح حال، مواد محدودی است، بر فرض هم که مواد بدون غلط و بدون تحریف هم پیدا شود که میزان آن بسیار کم است، چندان نمی‌توان با عبارت‌پردازی‌های خیلی خاص به آن پرداخت؛ چرا که کارها تقریبا‌ً تکراری شده است.

کتاب‌های عاشورایی عمدتاً توصیفی شده‌اند

وی با اشاره به ویژگی کتاب‌های توصیفی عاشورا عنوان کرد: کارهایی در حوزه‌های توصیفی عاشورا، نسبتاً تکراری و از روی دست هم‌ نویسی است و خیلی وقت‌ها هم تحریف و افسانه در آنها زیاد است، اما کارهای تحلیلی نیاز مهم عاشوراپژوهی است و ما همچنان بخش‌های بسیار مهم عاشورا را مغفول گذاشته‌ایم که بخشی از این امر مربوط به این است که سنت عاشورایی ما صرفاً سنت عزاداری است؛ هر چند عزاداری به جای خود بسیار محترم است، اما این موضوع یک بخش از عاشوراست، در حالی که در سنت ما ۹۹ درصد عزاداری است و بخش اندکی به تفکر و تعمق و تحلیل اختصاص یافته؛ از این رو کتاب‌ها و مقالات نیز به این صورت نوشته شده‌اند.

این نویسنده تصریح کرد: محققان ما باید به صورت تحلیلی، آنچه که در تاریخ نوشته شده است را مورد بررسی قرار دهند و ابعاد شخصیت امام حسین(ع) تحلیل شود. پیش از دهه ۴۰ و ۵۰ در کشورمان به دلیل فضای کشور، نویسندگانی از جمله شهید مطهری و آیت‌الله قاضی‌طباطبایی به سمت آثار تحلیلی رفتند، اما پس از پیروزی انقلاب این موضوع تا حدی فروکش کرده و با توجه به اینکه فضای سیاسی آن دوران تغییر یافته است، کتاب‌های عاشورایی عمدتاً توصیفی شده‌اند.

جنبه‌های زیبایی‌شناسانه عاشورا در آثار سیدمهدی شجاعی

وی با اشاره به دسته دوم کتاب‌های کاربردی و ترویجی گفت: ما در این دسته آفت بسیار بزرگی داریم که مقام معظم رهبری بارها به آن اشاره کرده‌اند و آن ادبیات مداحی و ذکر است، اگر این ادبیات اصلاح نشود، مجموعه ادبیات و آثار عاشورایی آسیب می‌بیند؛ چرا که گاهی در یک مجلس عزاداری افراد زیادی حضور دارند و تأثیرگذاری آن بیشتر از کتاب‌های دینی است؛ از این رو باید ادیبان دلسوز به میدان بیایند و به جای اینکه شعرهای عاشورایی را شعری دست چندمی بگویند که حتی وزن و قافیه را نمی‌شناسند و مداحان تشویق شوند که در گرفتن آثار به سمت افرادی آگاه و عالم بروند و کانون مداحان نیز در رابطه با این موضوع که با اقدامات پلیسی قابل حل نیست، به مداحان توصیه کنند که هر شعر و ریتمی را نخوانند.

حجت‌الاسلام حسینی‌ژرفا در ادامه بیان کرد: در همین آثار کاربردی بخش اندکی از آثار هستند که می‌توان به آنها متون ادبی عاشورایی گفت. کاری که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی هم بارقه‌هایی از آن وجود داشت، اما اوج آن در آثار چندگانه سیدمهدی شجاعی در حال حاضر دیده می‌شود و از قبیل آثار بسیار کم است که جنبه‌های زیبایی‌شناسانه و لطیف عاشورا با قلمی گیرا و زاویه نگاه تازه و نو برای نسل جوان امروز روایت کنند.

ضدقهرمان عمل می‌کنیم

این شاعر پیشکسوت یادآور شد: جنبه اسطوره‌ای عاشورا و سنت‌های عاشورایی در کشورمان غلبه پیدا کرده و این جنبه تا حدی خوب است، اما از یک حدی به بعد بازدارنده به شمار می‌آید. معتقد هستم که در حال حاضر جنبه‌های اسطوره‌ای عاشورا بازدارنده می‌شود و به جای اینکه به یاد ما آورد که امام حسین(ع) بود که عظمتی داشت و بنا به این عظمت، کار عظیمی کرد، ما آرام آرام ضد قهرمان عمل می‌کنیم که این رویکرد باید اصلاح شود.

آرمان هیأت