کد مطلب : ۲۴۷۹۱
«مکتب اخلاقی عرفانی نجف»؛ مقدمه برای دستیابی به تاریخ عرفان شیعه
محمود شيخ، عضو هيئت علمي گروه عرفان پژوهشكده حكمت و دين پژوهي و نويسنده کتاب «مکتب اخلاقی عرفانی نجف» درباره كتابش گفت: تصوف چنان داعیه دار معنویت اسلامی گشته است که امروزه هم اهل اسلام و هم اسلام شناسان غربی هرگاه مي خواهند از معنویت و عرفان اسلامی سخن بگویند، بی هیچ شک و تردیدی از تصوف سخن می گویند. البته آنان اذعان دارند که از همان آغاز اسلام جریان معنوی دیگری همدوش تصوف به پیشبرد مرزهای معنویت اسلامی کمک کرده است. جریانی که در همه ادوار تاریخی خود با تصوف دادوستد فکری و فرهنگی داشته است؛ این جریان معنوی تشیع است که وجوه کلی آن یعنی قول به وجود بطن برای ظاهر قرآن و، قول به وجود حجت الهی و انسان کامل ربانی در زمین و …نشان از جنبه های معنوی اش دارد.
وي تشیع را به دلیل آن که یک مذهب است، پیوستاری از اندیشه های ظاهری و باطنی دانست، به برخی از معنویت گرایان شیعی اشاره كرد كه گاه از شارع اصلی این مذهب دور افتاده اند و برخی نیز به کلی منکر معنویت گشته اند.
شيخ با اشاره به گروهی از عالمان و دانشمندان بزرگ شیعه که تربیت و تزکیه و سیر در عوالم معنوی را با رجوع به قرآن کریم و میراث عظیم اهل بیت (علیهم السلام) پیگیری نموده اند، اما علی رغم عظمت و محتوای غنی افکار و اندیشه هایشان گمنام باقی ماندهاند، يادآور شد: کتاب «مکتب اخلاقی عرفانی نجف» در پی معرفی گروهی از این عرفا از شاگردان سیدعلی شوشتری و ملا حسینقلی همدانی است که نظام تربیتی خاصی را عرضه کرده اند. بی شک شناخت این بزرگان و آموزه های معنوی و مشی ذوقی و عملی آنان به شناخت دقیق تر عرفان شیعی می انجامد.
عضو هيئت علمي گروه عرفان پژوهشكده حكمت و دين پژوهي، این پژوهش را مقدمه ای برای دستیابی به تاریخ عرفان شیعه دانست و متذكر شد: بررسی تاریخی سیر تطور اندیشه های شیعی در حوزه عرفان نیز مقدمه تبیین و تدوین عرفان شیعی است.یکی از پرسش های پژوهشگران معاصر آن است که در مراکز علمی شیعه از پایان صفویه تا کنون چه جریاناتی در میان علما و مجتهدان به عرفان از جنبه های نظری یا عملی توجه کردهاند و ویژگی های هر جریان چیست؟ از آنجا که پاسخ به این پرسش به نحو جامع کاری دشوار و از توان و ظرفیت یک پژوهش خارج است.
وي با اشاره به هدف پژوهش براي بررسی و تحلیل یکی از مکاتب معنوی، خاطرنشان كرد: هدف بررسي و تحليل طریقه ای است که با آقا سید علی شوشتری آغاز و با آخوند ملاحسینقلی همدانی و شاگردان او و شاگردانِ شاگردان او ادامه مییابد. بنابراین هدف اصلی ما معرفی طریقه اخلاقیون نجف است و میتوان پرسش اصلی پژوهش را چنین سامان داد که طریقه عرفانی اخلاقیون نجف چگونه طریقه ای است؟
شيخ درباره پرسش های مطرح شده در كتاب ، تصريح كرد: در اين پژوهش به پرسش هايي مانند اينكه، آیا طریقه اخلاقیون را می توان یک مکتب عرفانی دانست؟روش سلوکی و تربیتی طریقه اخلاقیون چیست؟مناسبات این طریقهبا تصوف، فلسفه و عرفان نظری و تصوف چگونه بوده است؟رویکرد طریقه اخلاقیون نسبت به مسائل اجتماعی چه بوده و تأثیرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بر تحولات فکری و فرهنگی و اجتماعی ایران و عالم شیعه چگونه بودهاست؟ تاریخ گسترش و تطور این طریقه چیست؟ پاسخ گفته شده است.
عضو هيئت علمي گروه عرفان پژوهشكده حكمت و دين پژوهي، با اشاره دو بخش اين اثر براي پاسخگويي به پرسش ها، افزود: در بخش نخست درباره عرفانی بودن یا نبودن طریقه اخلاقیون و مکتب بودن یا نبودن آن، روش سلوکی بزرگان این طریقه، موضع آنان نسبت به تصوف و فلسفه اسلامی و نهایتاً رویکرد اجتماعی ایشان و در بخش دوم درباره ادوار مکتب اخلاقیون سخن گفته شده است. بخش دوم بر سه فصل بنا شده است؛ در فصل اول دوران تأسیس مکتب است که در آن زندگی و آثار و احوال آقا سید علی شوشتری، آخوند ملاحسینقلی همدانی و سلسله استادانشان بررسی شده است؛ در فصل دوم به شاگردان آخوند ملاحسینقلی احصاء شده اند و در فصل سوم زندگی و آثار سید علی قاضی و شاگردان ایشان به عنوان مهم ترین طریق اخلاقی در نجف اشرف بیان شده است.
وي با تأكيد بر اين موضوع كه تاکنون تحقیقی جامع برای پاسخگویی به این پرسش ها تدوین نشده است. متذكر شد: البته کوشش علامه زنده یاد سید محمدحسین حسینی طهرانی در معرفی این مکتب به جامعه ایرانی قابل تقدیر است. اگر چه آثار ایشان را به دلیل سبک نوشتاری و بافت سخن، نمی توان پژوهشی دانست، ولی می توان از داده های ارزشمند آن برای سامان دادن به یک پژوهش مجزا بهره برد.
دكتر محمود شيخ در پايان ضمن اشاره به برخي پژوهشهاي ارزشمند در اين خصوص، آثار متعدد چند سال اخیر كه برای مخاطب عمومی با هدف ترویج معنویت شیعی منتشر شده است را فاقد منطق علمی و روش شناسی مناسب خواند و اشاره كرد: اين آثار غالباً تک نگاریهایی درباره برخی از استادان عرفان و معنویت شیعی در این دوره هستند.
لازم به يادآوري است كه پژوهشهاي کتاب «مکتب اخلاقی عرفانی نجف» توسط دكتر محمود شيخ، در گروه عرفان پژوهشكده حكمت و دين پژوهي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي انجام پذيرفت و توسط سازمان انتشارات اين پژوهشگاه به زودي منتشر مي شود.
وي تشیع را به دلیل آن که یک مذهب است، پیوستاری از اندیشه های ظاهری و باطنی دانست، به برخی از معنویت گرایان شیعی اشاره كرد كه گاه از شارع اصلی این مذهب دور افتاده اند و برخی نیز به کلی منکر معنویت گشته اند.
شيخ با اشاره به گروهی از عالمان و دانشمندان بزرگ شیعه که تربیت و تزکیه و سیر در عوالم معنوی را با رجوع به قرآن کریم و میراث عظیم اهل بیت (علیهم السلام) پیگیری نموده اند، اما علی رغم عظمت و محتوای غنی افکار و اندیشه هایشان گمنام باقی ماندهاند، يادآور شد: کتاب «مکتب اخلاقی عرفانی نجف» در پی معرفی گروهی از این عرفا از شاگردان سیدعلی شوشتری و ملا حسینقلی همدانی است که نظام تربیتی خاصی را عرضه کرده اند. بی شک شناخت این بزرگان و آموزه های معنوی و مشی ذوقی و عملی آنان به شناخت دقیق تر عرفان شیعی می انجامد.
عضو هيئت علمي گروه عرفان پژوهشكده حكمت و دين پژوهي، این پژوهش را مقدمه ای برای دستیابی به تاریخ عرفان شیعه دانست و متذكر شد: بررسی تاریخی سیر تطور اندیشه های شیعی در حوزه عرفان نیز مقدمه تبیین و تدوین عرفان شیعی است.یکی از پرسش های پژوهشگران معاصر آن است که در مراکز علمی شیعه از پایان صفویه تا کنون چه جریاناتی در میان علما و مجتهدان به عرفان از جنبه های نظری یا عملی توجه کردهاند و ویژگی های هر جریان چیست؟ از آنجا که پاسخ به این پرسش به نحو جامع کاری دشوار و از توان و ظرفیت یک پژوهش خارج است.
وي با اشاره به هدف پژوهش براي بررسی و تحلیل یکی از مکاتب معنوی، خاطرنشان كرد: هدف بررسي و تحليل طریقه ای است که با آقا سید علی شوشتری آغاز و با آخوند ملاحسینقلی همدانی و شاگردان او و شاگردانِ شاگردان او ادامه مییابد. بنابراین هدف اصلی ما معرفی طریقه اخلاقیون نجف است و میتوان پرسش اصلی پژوهش را چنین سامان داد که طریقه عرفانی اخلاقیون نجف چگونه طریقه ای است؟
شيخ درباره پرسش های مطرح شده در كتاب ، تصريح كرد: در اين پژوهش به پرسش هايي مانند اينكه، آیا طریقه اخلاقیون را می توان یک مکتب عرفانی دانست؟روش سلوکی و تربیتی طریقه اخلاقیون چیست؟مناسبات این طریقهبا تصوف، فلسفه و عرفان نظری و تصوف چگونه بوده است؟رویکرد طریقه اخلاقیون نسبت به مسائل اجتماعی چه بوده و تأثیرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بر تحولات فکری و فرهنگی و اجتماعی ایران و عالم شیعه چگونه بودهاست؟ تاریخ گسترش و تطور این طریقه چیست؟ پاسخ گفته شده است.
عضو هيئت علمي گروه عرفان پژوهشكده حكمت و دين پژوهي، با اشاره دو بخش اين اثر براي پاسخگويي به پرسش ها، افزود: در بخش نخست درباره عرفانی بودن یا نبودن طریقه اخلاقیون و مکتب بودن یا نبودن آن، روش سلوکی بزرگان این طریقه، موضع آنان نسبت به تصوف و فلسفه اسلامی و نهایتاً رویکرد اجتماعی ایشان و در بخش دوم درباره ادوار مکتب اخلاقیون سخن گفته شده است. بخش دوم بر سه فصل بنا شده است؛ در فصل اول دوران تأسیس مکتب است که در آن زندگی و آثار و احوال آقا سید علی شوشتری، آخوند ملاحسینقلی همدانی و سلسله استادانشان بررسی شده است؛ در فصل دوم به شاگردان آخوند ملاحسینقلی احصاء شده اند و در فصل سوم زندگی و آثار سید علی قاضی و شاگردان ایشان به عنوان مهم ترین طریق اخلاقی در نجف اشرف بیان شده است.
وي با تأكيد بر اين موضوع كه تاکنون تحقیقی جامع برای پاسخگویی به این پرسش ها تدوین نشده است. متذكر شد: البته کوشش علامه زنده یاد سید محمدحسین حسینی طهرانی در معرفی این مکتب به جامعه ایرانی قابل تقدیر است. اگر چه آثار ایشان را به دلیل سبک نوشتاری و بافت سخن، نمی توان پژوهشی دانست، ولی می توان از داده های ارزشمند آن برای سامان دادن به یک پژوهش مجزا بهره برد.
دكتر محمود شيخ در پايان ضمن اشاره به برخي پژوهشهاي ارزشمند در اين خصوص، آثار متعدد چند سال اخیر كه برای مخاطب عمومی با هدف ترویج معنویت شیعی منتشر شده است را فاقد منطق علمی و روش شناسی مناسب خواند و اشاره كرد: اين آثار غالباً تک نگاریهایی درباره برخی از استادان عرفان و معنویت شیعی در این دوره هستند.
لازم به يادآوري است كه پژوهشهاي کتاب «مکتب اخلاقی عرفانی نجف» توسط دكتر محمود شيخ، در گروه عرفان پژوهشكده حكمت و دين پژوهي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي انجام پذيرفت و توسط سازمان انتشارات اين پژوهشگاه به زودي منتشر مي شود.
مرجع : مهر
