«مساجد کانون تبلیغ و ترویج دین هستند و به طور طبیعی نمی‌توان از آنها انتظار داشت تا در زمینه تولید علم نقش‌آفرینی کنند؛ چون مخاطبان عام دارند. در عین حال، ما از گذشته شاهد مساجدی هستیم که در دل یک حوزه علمیه به وجود آمده‌اند. طبیعی است که حال و هوای آن مساجد متأثر از حوزه، با علم دینی پیوند خورده است و حتی درون مهم اساتید حوزه در آن مساجد ارائه می‌شود. به عنوان نمونه، شهید مطهری(ره) بحث های نوی دینی را در مسجد مطرح می‌کردند و بسیاری از کتاب‌های ایشان، مربوط به سخنرانی در همین مساجد است.» حجت‌الاسلام رضا غلامی رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانیِ اسلامی صدرا ضمن بیان این سخنان، نکات دیگری نیز درباره کارکردهای مسجد مطرح کرده است که شما را به خواندن مشروح این گفت‌وگو دعوت می‌کنیم.


* شعار امسال دهه تکریم و غبارروبی مساجد «آینده را با جوانانمان از مسجد بسازیم» است. به نظرتان یک مسجد چه مؤلفه‌هایی باید داشته باشد تا برای جوانان جذاب باشد؟ موانع ارتباط مؤثر جوانان با مسجد چیست؟

اگر مساجد مانند سال‌های نخست انقلاب به کانون مرکزی تحولات اجتماعی در ایران تبدیل شود، خود به خود جوانان و حتی نوجوانان به آن گرایش جدی پیدا می‌کنند. باید قبول کنیم امروز عمده مساجد کشور صرفا به یک مرکز عبادی تبدیل شده که بیشترین مشتری آن پیرمردها هستند. ما باید مسجد را چنانچه امام (ره) فرمودند، به «سنگر انقلاب» تبدیل کنیم. امروز شدیدترین هجمه ها به انقلاب و به اسلام در جریان است. در این شرایط مساجد چه کار می‌کنند؟ آیا مهم ترین مراکز دفاعی ما مساجدند؟ خیر، نیستند.
شما در طول هفته شاهد برپایی چند سخنرانی انقلابی در مساجد برای تحلیل شرایط و روشنگری برای مردم هستید؟ آمفی تئاترها جای مساجد را پر کرده اند. امروز چه میزان تجمعات حزب اللهی در مساجد شکل می گیرد؟ من شنیدم اگر یک گروه حزب‌اللهی شناخته شده، بخواهد یک برنامه ای مثلا یک نشست را در بعضی مساجد برگزار کند، مثل مراسم ترحیم، از آن گروه پول دریافت می‌کنند. خودم چند سال پیش به فکر برگزاری یک جلسه هفتگی برای بچه‌های حزب اللهی در یکی از مساجد مشهور تهران افتادم اما امام جماعت آن مسجد به یکی از دوستانمان گفته بود باید مثل ختم، فلان مبلغ را به مسجد پرداخت کنید!
باید بنشینیم و در سیاست‌ها و رفتار خود در قبال مساجد تجدید نظر کنیم. حتی در خارج از حوزه فرهنگی- سیاسی، باید مساجد را به مرکز اصلی حمایت حمایت از محرومین و مستضعفین قرار دهیم. امام جماعت و مسجدی‌هایی که در محلشان افرادی هستند که از فقر رنج می‌برند، شب باید خوابشان نبرد. وای به حال مسجدی که در کنار گوشش فقرا رها شده باشند و به نان شبشان محتاج. وای به حال مسجدی که در محل دخترهایی باشند که از سن ازدواجشان گذشته باشد و کسی به خواستگاری آنها نرفته باشد. وای به حال مسجدی‌هایی که جوان با استعداد اما بیکار در محلشان باشد. به هرحال، بنده خیلی در این زمینه ها حرف دارم.

* به نظر شما، مسجد در ارتباط با فرهنگسازی و حتی تولید علم دینی چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟ از دیدگاه حضرتعالی، مهم‌ترین مأموریت مسجد در زمان کنونی چیست؟

مساجد کانون تبلیغ و ترویج دین هستند و به طور طبیعی نمی‌توان از آنها انتظار داشت تا در زمینه تولید علم نقش‌آفرینی کنند. البته در گذشته مساجدی در تهران و بعضی از مراکز استان‌ها بودند که امثال شهید مطهری (ره) در آن بحث های نوی دینی را مطرح می‌کردند. خیلی از کتاب های شهید مطهری مربوط به سخنرانی در همین مساجد است. یا مقام معظم رهبری در مشهد، مباحث طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن را در یکی از مساجد ارائه نمودند. با این حال، همه مساجد به دلیل مخاطبان عامی که دارند نمی‌توانند در این زمینه ورود کنند. در عین حال، ما از گذشته شاهد مساجدی هستیم که در دل یک حوزه علمیه بوجود آمده اند. خب، طبیعی است که حال و هوای آن مساجد متاثر از حوزه، با علم دینی پیوند خورده است و حتی درون مهم اساتید حوزه در آن مساجد ارائه می شود.
به نظر من، مسجد باید محل تبلیغ دین باشد؛ آن هم خط مقدم تبلیغ. تمام تولیدات فکری که در حوزه صورت می‌گیرد نهایتا باید متناسب با مخاطب در مساجد ظهور و بروز داشته باشد. در شرایط کنونی شاهد ورود نسل جدیدی از شبهات اعتقادی به کشور خصوصاً در میان جوانان هستیم. در این شرایط، مساجد نباید بی‌تحرک باشند. حتماً باید جلساتی را با حضور فضلای حوزوی به پاسخگویی به این شبهات و تحکیم و تعمیق ایمان دینی مردم اختصاص دهند.

*امام جماعت مسجد یکی از مهم‌ترین عوامل جذب جوانان و مردم به مسجد است. به نظرتان ویژگی‌هایی یک امام جماعت خوب و شایسته چیست؟

امام جماعت باید فرد باسواد، متخلق به اخلاق و ادب اسلامی، صد در صد انقلابی، مردمی، آشنا به روش های ارتباطی، و از همه مهم‌تر، پرانرژی و پر انگیزه باشد. امام جماعت مسجد نباید کار خود را در مسجد کار دوم خود به حساب بیاورد. یک امام جماعت کار اول و آخرش مسجد است و باید با فداکاری و گذشت از خیلی چیزها، تمام فکر و ذکر او مسجد باشد.
حتی بنده معتقدم امام جماعت باید کنار شبستان دفتری داشته باشد و صبح تا شب در آن دفتر در پی رونق بیشتر مسجد و پاسخگویی به نیازهای متنوع مردم باشد. امام جماعت باید دائماً به کسبه محل سرکشی کند. از بیماران محل عیادت کند، در زمان تولد فرزند اهالی محل برای تبریک به منزل آنها برود و غیره. اگر غیر از این باشد، به درد نمی خورد. هزینه زندگی ساده امام جماعت را هم باید خیرین تأمین کنند و می‌کنند. اگر یک امام جماعت فعال باشد، مردم از خدا می‌خواهند که زندگی او را به بهترین نحو تأمین کنند. به نظر من، مراکز امور مساجد باید برای چنین امام جماعتی فراخوان کنند و از بین آنها افراد ذی صلاح را به عنوان امام جماعت به مساجد اعزام کنند. سایر افرادی که نمی توانند اینگونه در مسجد خدمت کنند بروند و در یک جای دیگر خدمت کنند. به اعتقاد من، امام جماعتی که نمی تواند در یک مسجد وظیفه اش را درست انجام دهد ولی اجازه نمی دهد فرد دیگری را به جای او به عنوان امام جماعت اعزام کنند، ظلم می کند و باید در محضر الهی پاسخگو باشد.

* ما در کشورمان به خدمت در حرم امام رضا(ع) و اماکن متبرکه نظیر حرم حضرت معصومه، شاهچراغ، شاه‌عبدالعظیم و ... افتخار می‌کنیم اما برایمان خادمی مسجد بی‌ا‌همیت است. در صورتی که در قرآن کریم و روایات جایگاه والایی برای مساجد در نظر گرفته‌اند. چه کنیم که این خدمت به مسجد (ولو ماهی یک ساعت حضور برای باز نگه داشتن درب مسجد) و افتخار بدان یک فرهنگ شود؟

اصولاً روش ما در بکارگیری خادم برای مساجد غلط است. مگر خادم مسجد کم کسی است؟ می‌دانید خادمی در مسجد و جارو کردن زیر پای مومنین چه صوابی دارد؟ خادمی شغل نیست، یک کار عبادی است و لذا باید فرهنگی را بوجود بیاوریم که اهالی محل و معتمدین، برای خادم افتخاری شدن صف بکشند و با هم در این زمینه رقابت کنند. باید بر سر نظافت مساجد بین مسجد‌ی‌ها -اعم از زن و مرد- رقابت باشد. نه اینکه به یک کسی پول بدهیم که بیاید مثل یک اداره، مسجد را نظافت کند!چرا امروز درب مساجد به جز ساعات نماز اول وقت بسته است؟ چرا در خیلی از مساجد موقع نماز صبح درب مسجد بسته است؟ به خاطر اینکه ما یک خادم حقوق بگیر و شبه کارمند در مسجد داریم که اولاً. ساعت کار مخصوص دارد و ثانیاً. برای گذران زندگی خود باید به جز مسجد، در جای دیگر هم کار کند! باید این روش ها را تغییر داد. مسجد را باید صفر تا صد خود مردم اداره کنند و اگر بستر مساعدی را برای این کار بوجود بیاوریم، مردم با اشتیاق این کار را می‌کنند.

آرمان هیأت