یکی از نکات قابل توجه و تأمل درباره ادبیات معاصر ایران منابع الهام دهنده به شاعران و نویسندگان است که در قیاس با دوران کهن تغییرات محسوسی داشته و در این میان رد پای منابع دینی به خصوص قرآن مجید بسیار کمرنگ‌تر از پیش شده است.

همزمان با ایام ماه مبارک رمضان خبرگزاری مهر در سلسه گفتگوهایی با اهالی شعر و داستان به بررسی میزان نفوذ و تأثیر آموزه‌های کلام الهی در ساختار ادبیات منظوم و منثور معاصر می‌پردازد.

صابر امامی شاعر و استاد دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر پیرامون این موضوع ضمن اشاره به تغییر روند تفکر و اندیشه در دنیای پیرامونی ما که منجر به کاهش معنویت در خلق آثار ادبی به عنوان چکیده اندیشه آدمی شده است، اظهار داشت: جهان در سال‌های گذشته بر آن، به سمتی حرکت داشته است که دور شدن از مذهب و باورهای دینی در آن اوج گرفته و در مقابل اندیشه آزادی و احترام به اندیشه‌های شخصی و حتی رسیدن به معنا به عنوان کمال انسانی به واسطه راهی جز باور و اندیشه دینی اوج گرفته و طبیعی است که در چنین ساختاری ادبیات نیز به عنوان عصاره اندیشه و تفکر انسانی از معنویت خالی شده است.

امامی ادامه داد: بعد از انقلاب اول فرانسه، حرکت دین گریز در دنیا قوت بیشتری به خود گرفت و در همین دوران بود که جریان برخورد با اندیشه کلیسا و خیزش جهانی علیه آن شدید شد و همزمان به صورت تدریجی این باورها به سرزمین‌های مشرق مانند ایران و عثمانی نیز راه پیدا کرد که تبلور آن را می‌شود در ایران دوره مشروطه دید.

در مشروطه منابع مطالعاتی شاعران از قرآن به متون روشنگری تغییرکرد

این شاعر ادامه داد: در دوران مشروطه و پس از آن به روشنی می‌شد دید که منابع مطالعاتی شاعران و اندیشمندان ایرانی از قرآن و حدیث و روایات به سمت متون دانشمندان عصر روشنگری به ویژه به سمت متون اندیشمندان فرانسوی سوق پیدا کرد و با روی کار آمدن حکومت پهلوی‌ها و آغاز عصر ترجمه نیز نهضت تازه‌ای را در ادبیات ایران می‌بینیم که شاید بتوان مبداش را نیز محمد علی جمال‌زاده دانست. در این شیوه تازه حتی نویسندگانی مانند جلال آل احمد نیز که با منابع و اندیشه دینی آشنا بودند سعی داشتند تا راه نجات جامعه را در اندیشه خود به کمک ایسم‌های مختلف عنوان کنند که همه آنها به جایی غیر از مذهب ختم می‌شد.

استاد دانشگاه هنر در ادامه با اشاره به ادبیات ایران در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: بعد از پیروی انقلاب اسلامی در حوزه فعالیت‌های ادبیشاهد ظهور افراد مومنی بودیم و این امید و افق به روشنی دیده می‌شد که ادبیات بعد از انقلاب چکیده‌ای از اسلام ناب خواهد بود اما متاسفانه تفکر دینی رفته رفته به دست اهالی سیاست و تدابیر غلط آنها افتاد و می‌شود گفت که این تفکر قربانی سیاست شد و حاصلش نیز این بود که به روشنی دیدم که چطور باورهای دینی‌مان که فکر می‌کردیم با ادبیات می‌شود به روشنی و با عمق بیشتری منعکس شود چطور مورد استفاده ابزاری قرار گرفت.

شاعر به دنبال کمالی است که یافت می‌نشود

امامی در عین حال تصریح کرد: شاعر و نویسنده به عنوان یک هنرمند در ذات خود رهایی جو و کمال طلب است. او به دنبال همان چیزی است که به تعبیر مولانا یافت می‌نشود. او با این تعبیر فردی است که به راحتی شکل نمی‌پذیرد و قالب نمی‌گیرد. شاعر و نویسنده فردی است که به دنبال آب و یا نوشابه‌ای لذیذ است تا سیراب شود و دیگران را سیراب کند. ما در سال‌های پس از انقلاب این امید را داشتیم که بتوانیم سالمترین نوشابه‌ها را برای او ساخته و در اختیارش قرار دهیم اما متاسفانه به چیزی جز صدها نوشابه ناسالم نرسیدیم.

این شاعر تصریح کرد: این روزها تلویزیون ما یک دهم همتی که برای تبلیغ پفک نمکی و یا سایر محصولات دارد برای جذب مخاطبان به کتاب ندارد. رسانه ملی تنها برای کتاب اشک تمساح می‌ریزد و ما توقع داریم که در چنین فضای ناسالم تبلیغاتی شاعر و نویسنده جوانمان را به سمت و سویی صحیح و برگرفته ار باورهای دینی سوق دهیم. اگر کسی امروزه در این فضاها کار و تولید ادبی دارد تنها به خاطر ریشه‌های اعتقادی و باورهای خودش است و گرنه باور کنید خیلی سخت است که بشود این رویه فعلی را تغییر داد و افراد به سمتی دیگر جلب کرد.

آرمان هیأت