شب گذشته، ۱۴ تیرماه را در حالی سپری کردیم که این شب با واقعه ضربت خوردن حضرت امیر مؤمنان(ع) مصادف شده بود و شبی از شب‌های قدر بود. به همین مناسبت با یکی از کارشناسان ادبی در این باره به گفت‌وگو نشسته‌ایم که از نظرتان می‌گذرد.

سیدعلی‌اصغر موسوی، منتقد، شاعر و نویسنده حوزه دین در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) عنوان کرد: بسیاری از شاعران گذشته ما با اینکه شیعه نبوده‌اند، مدح‌های بی‌بدیلی از مولا علی(ع) در گوشه و کنار آثارشان داشته‌اند که بالاتر از خلفای مورد اعتقاد آنهاست. در مقدمه کتاب‌های این شاعران پس از مدح خداوند و پیامبر اسلام(ص) به خلفای راشدین پرداخته شده که در این میان مدح‌ها و ستایش‌هایی که از امام علی(ع) به عنوان خلیفه چهارم آمده، بسیار خاص و ممتاز است که این موضوع نشان می‌دهد حتی شاعران سنی‌مذهب نیز به ویژگی‌های شخصیتی، معنوی و جایگاه والای امیرالمومؤمنین(ع) نیز اذعان دارند.

موسوی با بیان اینکه در تاریخ شعر فارسی با آثار زیادی در معرفی سیمای واقعی و شخصیت رفتاری امام علی(ع) روبه رو هستیم، گفت: درباره امام علی(ع) با دو نوع شعر روبه رو هستیم؛ یک نوع اشعاری که به ستایش مستقیم امام علی(ع) اختصاص دارند و دسته‌ای دیگر در اشعار امثال خاقانی، عنصری و فرخی سیستانی که از قدرت، دانایی و جنگاوری ایشان به عنوان وسیله‌ای برای مدح ممدوح مورد نظر خود استفاده کرده‌اند.

استفاده از ویژگی‌های امیرالمؤمنین(ع) برای تمثیل در مدح ممدوح
این منتقد ادبیات دینی با تاکید بر اینکه توصیف کسایی مروزی از امام علی(ع) به عنوان یک شاعر شیعی با شاعر هم‌عصر وی یعنی فرخی سیستانی متفاوت است، افزود: کسایی و ناصرخسرو از سر اعتقاد به ولایت امام علی(ع) به مدح ایشان پرداخته‌اند، ولی امثال خاقانی، فرخی سیستانی و عنصری که شیعه نبوده‌اند، از ویژگی‌های شخصیتی ایشان برای تمثیل در مدح ممدوح خود استفاده کرده‌اند.

صاحب کتاب «آرایه‌های عقل و عشق» تصریح کرد: در اعتقاد به ولایت امام علی(ع) شاعران مختلف متفاوت هستند. به عنوان نمونه سنایی اعتقادش به ولایت امام علی(ع) منطبق بر اعتقادات شیعه و بر اساس باور وی به معصوم بودن ایشان است، ولی اعتقاد بیدل دهلوی به ولایت ایشان «نوعی» است و منطبق با دیدگاه شیعیان نیست.

نویسنده «فاطمه مادر تمام خوبی‌ها» ادامه داد: بیدل دهلوی مدایح زیادی درباره امام علی(ع) دارد، ولی نگاهش به ولایت ایشان بر اساس مبانی شیعه نیست. در حالی که سنایی اعتقادش به ولایت مولا علی(ع) والاتر است. به عنوان نمونه می‌توان به این بیت سنایی در حدیقه اشاره کرد که «نامش از نام یار مشتق بود/ هر کجا رفت همرهش حق بود» که به حدیث «علی مع الحق والحق مع علی» اشاره دارد و در جای دیگر در همین کتاب می‌گوید که «نور علمش چشنده کوثر/ ناز تیغش کشنده کافر».

وی به ابیات دیگری در سنایی اشاره کرد و گفت: در این ابیات «مر نبی را وصی و هم داماد/ جان پیغمبر از جمالش شاد/ آل یاسین شرف بدو دیده/ ایزد او را به علم بگزیده/ نایب مصطفی به روز غدیر/ کرده در شرع مرورا به امیر» با تعابیر خاص شیعی روبه رو می‌شویم.

اعتراف شاعران اهل تسنن به تجلی صفات جمال و جلال حق در مولا(ع)
موسوی با بیان اینکه شاعران اهل تسنن که امام علی (ع) را از زمره خلفای راشدین می‌دانند، ابیات بسیار فاخری درباره ایشان سروده‌اند که درباره سایر خلفا سابقه ندارد، گفت: به عنوان نمونه بیدل دهلوی اشاره می‌کند که «علی گشت سرشار صهبای علم/ که یک جرعه اوست دریای علم/ نبوت بطون و ولایت ظهور/ جمال و جلال دو عالم حضور» این ابیات بازگو کننده این است که صفات جمالیه و جلالیه خداوند در امام علی(ع) بروز کرده است.

این منتقد ادبیات دینی اضافه کرد: این ابیات از بیدل دهلوی «جمال حقیقت به چندین نقاب/ شهود یقینش چو آب از حباب/ محیطی‌ست بی انتها ذات علم/ دو عالم همان نفی و اثبات علم/ میی را که شخص نبوت چشید/ در آخر به شاه ولایت رسید/ نشد بعد او همچو او هیچ کس/ که مستی در این دور ختم است و بس/ بلی انتهایی خوش است اختتام/ که اینجاست دور حقیقت تمام» نشان دهنده اهل تسنن بودن وی است که ولایت علی(ع) را امامت نمی‌داند.

این شاعر افزود: این در حالی است که در اشعار سنایی از جمله این ابیات، دیدگاه‌های شیعی و اعتقادی وی به امامت مولا(ع) بیان شده است.

«تا بنگشاد علم حیدر در/ ندهد سنت پیمبر بر/ تیر چشمش منیر بود منیر/ بحر علمش غدیر بود غدیر/ نایب کردگار حیدر بود/ صاحب ذوالفقار حیدر بود/ دل او عالم معانی بود/ لفظ او آب زندگانی بود/ تنگ از آن شد برو جهان سترگ/ که جهان تنگ بود و مرد بزرگ»

آرمان هیأت