حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مصطفی‌پور، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم ضمن تسلیت به مناسبت ایام شهادت امیرالمؤمنین(ع) در مورد یکی از ویژگی‌های حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) که از آن به‌عنوان تولی و تبری یاد می‌کنند، گفت: یکی از مسائلی که در ارتباط با ائمه معصومین(ع) داریم این است که باید با زندگی و چگونگی رفتار و منش آنها آشنایی پیدا کنیم و بعد از آنها به‌عنوان الگوی عملی در زندگی در همه ابعاد پیروی کنیم.

وی افزود: یکی از ویژگی‌هایی که در آموزه‌های دینی ما بر آن تأکید شده و به‌عنوان یکی از اصول عملی آموزه‌های اسلامی مورد توجه قرار دارد مسئله تولی و تبری است؛ یعنی هر انسانی باید یک حالت جاذبه و یک حالت دافعه نسبت به امور مختلف داشته باشد که از همین حالت جاذبه و دافعه به تولی و تبری تعبیر می‌شود.

حجت‌الاسلام مصطفی‌پور با اشاره به توجه قرآن به مسئله تولی و تبری، عنوان کرد: خداوند هم در قرآن کریم ما را به تولی و تبری توجه داده و هم در روایات ائمه معصومین(ع) و هم در سیره و عمل معصومین(ع) به این موضوع اشارات فراوانی شده است. علاوه بر این با توجه به اینکه آموزه‌های دینی گرچه به اصطلاح جنبه امر و نهی دارد اما از امور اعتباری هستند که ریشه در حقیقت و امور تکوینی دارند.

وی ادامه داد: یعنی این جاذبه دافعه‌ای که بین دو انسان وجود دارد ریشه در یک حقیقت دیگر دارد که در مجموعه نظام هستی موجود است که تمام موجودات در برابر یکدیگر نسبت به بعضی اشخاص و امور حالت جاذبه دارند و نسبت به برخی دیگر حالت دافعه.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم جاذبه و دافعه را از ویژگی یک انسان کامل دانست و اظهار کرد: یک انسان اگر بخواهد در جامعه به‌عنوان یک انسان معیار مطرح باشد طبیعتا بالتبع آنچه که در عالم هستی و حقیقت وجود دارد باید هم حالت جاذبه و هم حالت دافعه داشته باشد. لذا، ما نسبت به شیطان و انرژی‌های منفی حالت دافعه داریم و نسبت به خداوند و فرشتگان و حقایق و علم و این امور حالت جاذبه داریم.

وی اضافه کرد: حضرت امیرالمؤمنین(ع) نیز به‌عنوان یک انسان کامل و بزرگ‌ترین آیه خداوند طبیعتا باید بر اساس این اصل حاکم بر نظام هستی هم دارای جاذبه و هم دارای دافعه باشد. اما می‌بایست تعادلی میان این دو حالت وجود داشته باشد یعنی انسان باید بداند چه امور و اشخاصی را جذب و چه امور و اشخاصی را دفع کند.

حجت‌الاسلام مصطفی‌پور در ارتباط با جاذبه و دافعه امیرالمؤنین علی(ع) گفت: حضرت امیر(ع) آن‌طور که ما در زندگی آن حضرت می‌بینیم در وقت خود از جاذبه بسیار بالایی برخوردار بوده و نشانه آن جاذبه هم در دلسوزی برای دعوت مردم به‌سوی دین و حقایق دین و تعالیم الهی جلوه پیدا می‌کند و هم در اراتباط با دفاع از اسلام و مسلمین مشاهده می‌کنیم که حضرت از خود جاذبه نشان می‌دهد تا بتواند از اسلام و مسلمین دفاع کند و همچنین در ارتباط با افراد جامعه و به‌ویژه نیازمندان و جاهلان سرشار از عطوفت و مهربانی هستند.

وی در ادامه افزود: برای مثال در جایی با خلفا به‌دلیل اینکه آنها غاصب مقام خلافت بودند حالت دافعه دارد اما در آنجایی که برای حفظ جامعه اسلامی و مصلحت مسلمانان می‌بایست در کنار آنها قرار بگیرد حالت جاذبه خود را حفظ می کند، مثلا هنگامی که خلیفه دوم قصد جنگیدن با ایرانی‌ها را دارد از حضرت علی(ع) برای حضور در جنگ مشورت می‌گیرد و نظرخواهی می‌کند و با اینکه به فرمایش پیامبر(ص) این خلافت حق او نبود حضرت علی(ع) به او مشورت می‌دهد و می‌گوید از آنجا که تو به‌عنوان قطب جامعه محسوب می‌شوی بهتر است در میدان نبرد حضور پیدا نکنی چراکه اگر در جنگ کشته شوی جامعه به خطر می‌افتد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم ادامه داد: در طرف دیگر هم مشاهده می‌کنیم که خلیفه هرجا که اشتباهی مرتکب می‌شود برای تبیین حقایق دینی از حضرت کمک می‌گیرد و روایتی داریم که گفته است اگر علی(ع) نبود عمر به لحاظ دینی هلاک می‌شد.

مصطفی‌پور با اشاره به دوران خلافت امام علی(ع)، بیان کرد: در دوران خلافت حضرت علی(ع) که امامت جامعه رسما به عهده حضرت است وقتی حضرت امیر(ع) قدرت را به دست گرفته است جاذبه و دافعه را به‌صورت روشن‌تری از خود بروز می‌دهد. می‌بینیم که حضرت از یک طرف ضعفا و نیازمندان و متدینان و امثال اینان را شدیدا مورد توجه قرار می‌دهد و به طرف خود جذب می‌کند و از طرف دیگر دافعه آن حضرت هم به‌صورت سه درگیری مهم در زمان خلافت ایشان است.

وی ادامه داد: حضرت با قاسطین، ناکثین و مارقین که هرسه بر باطل هستند شدیدا برخورد می‌کند و آنها را دفع می‌کند. همه ما می‌دانیم طلحه و زبیر از صحابه پیغمبر(ص) بودند اما جنگی را برای ایجاد ناامنی در جامعه اسلامی و به قصد قدرت‌طلبی و فزونی‌طلبی بر علیه حکومت امیرالمؤمنین(ع) به نام جنگ جبل را انداختند و حضرت به‌خاطر عدالت به‌‌عنوان قومی که پیمان‌شکنی کرده‌اند شدیدا در مقابل آنها ایستاد.

حجت‌الاسلام مصطفی‌پور در ارتباط با دیگر موارد دافعه حضرت علی(ع) گفت: مورد دیگر قاسطین و معاویه و امثال آنهاست که به حضرت به جنگ برمی‌خیزند و حضرت به شدت در برابر آنها می‌ایستد و سرانجام لشکر آنها را نیز دفع می‌کند، اما آنها دسیسه‌ها و نیرنگ‌هایی به کار می‌برند و حضرت امیر(ع) را وادار به عقب‌نشینی می‌کنند. مورد دیگر نیز مارقین یعنی کسانی که از خوارج بودند و بر اثر جهل و ناآگاهی حقایق دین را نشناختند و به همین دلی با دین مجسم که حضرت علی(ع) باشد به جنگ برخاستند و حضرت با این قوم نیز برخورد کرد و آنها را دفع کرد.

وی افزود: لذا امیرالمؤمنین(ع) با کسانی که پیمان‌شکنی می‌کردند و ستمگر بودند و زیاده‌خواهی می‌کردند و به دنبال تعدی و تجاوز بودند و قصد ایجاد ناامنی و تفرقه در جامعه را داشتند و در برابر کسانی که از جاهلان ناآگاه و خوارج سرکش بودند به مبارزه می‌پرداخت و حالت دافعه را از خود بروز می‌داد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم با اشاره به حالت جاذبه بسیار قوی در حضرت امیرالمؤمنین(ع)، عنوان کرد: در مقابل نسبت به کسانی در مسیر حق و عدالت و اسلام بودند جاذبه داشت و از آنها حمایت می‌کرد و به‌ویژه نسبت به ناتوانان و محرومان در نهایت مهربانی و دلسوزی رفتار می‌کرد و گاهی حتی به‌صورت ناشناس وارد خانه آنها می‌شد و آنها را مساعدت می‌کرد و کارهای نازل انجام می‌داد و کودکان یتیم را بر پشت خود می‌نشاند و با آنها بازی می‌کرد.

وی حضرت علی(ع) را الگویی جهانی دانست و تصریح کرد: امروز هم حضرت امیر(ع) به عنوان یکی از مصادیق انسان کاملی که مظهر کمالی است که هم جاذبه و هم دافعه داشته است مورد توجه جهانیان است. در گفت‌وگوی یکی از کسانی که از دین مسیحیت به اسلام گرویده است پرسیده بودند که چرا اسلام را انتخاب کردی؟ پاسخ داده بود که من قرآن را مطالعه کردم و دیدم که قرآن مردم را به عدالت اجتماعی و عقلانیت و معنویت دعوت می‌کند که نیاز انسان متمدن امروز است و مسلمان شدم. بعد از او پرسیده بودند چرا شیعه را انتخاب کردی؟ گفته بود که زیرا دیدم که حقیقت اسلام تنها در زندگی علی ابن ابیطالب(ع) نمود داشته و تنها ایشان حقیقت اسلام را در زندگی خود پیاده کرده است. لذا حضرت امیرالمؤمنین(ع) به جهت کمالی که در جذب و دفع دارد امروز هم می‌تواند الگوی بسیاری از انسان‌ها باشد و در نتیجه به‌عنوان الگوی بشری مطرح باشد.

حجت‌الاسلام مصطفی پور با استناد به آیه‌ای از قرآن کریم، گفت: وقتی جرج جرداق تحت تأثیر جاذبه حضرت علی(ع) درباره ایشان کتاب می‌نویسد در ارتباط با انسان و حقوق و بشر، انسان و عدالت اجتماعی، انسان و قومیت‌ها به نوشتن می‌پردازد. بنابراین حضرت امیر(ع) مصداق کامل این آیه شریفه است که قرآن کریم به ما می‌فرماید «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» همان‌طور که پیغمبر(ص) و یاران او از کسانی بودند که نسبت به بیگانان و دشمنان حالت دفع و نسبت به خودی‌ها حالت جذب و رحمت داشتند.

وی ادامه داد: حضرت علی(ع) در تمام دوران حیات خود از زمانی که به پیامبر(ص) لبیک گفت تا پایان عمر چه در دوره زندگی و همراهی با پیغمبر اکرم(ص) و چه در دوران محرومیت از امامت و خلافت و چه در دوران خلافت این حالت جاذبه و دافعه را در حد کمال از خود بروز داده است.

حجت‌الاسلام مصطفی‌پور زمینه شهادت حضرت(ع) را پایبندی به عدالت و تولی و تبری دانست و یادآور شد: متأسفانه این حالت کمال و تعادل انسانی که در حضرت امیر(ع) وجود داشت به حدی بود که مخالفان آن حضرت وجود چنین انسانی را در میان خود تحمل نکردند و در نتیجه کسانی که گرفتار جهل بودند با ضربتی بر سر آن حضرت زمینه شهادت ایشان را فراهم کردند و انسانیت و بشریت را با شهادت آن بزرگوار برای همیشه گرفتار یتیمی کردند. «قُتِلَ فی محراب العباده لِشِدَّه عَدْلِه» یعنی علی(ع) در محراب عبادت به این دلیل به شهادت رسید که به عدالت و اجرای تعادل اجتماعی و برقراری تولی و تبری در معنای صحیح پایبند بود.

آرمان هیأت