کتاب «ماتمکده» یک مقتل و به عبارتی مصائب المعصومین با نثری شیوا و ادبی از نیمه قرن سیزدهم محسوب می‌شود. ماتمکده تاکنون چاپ نشده بود و اکنون بر اساس سه نسخه خطی تصحیح و با مقدمه‌ای مفصل منتشر شده است.

در مقدمه کتاب آمده است:
«پس از واقعه عظیم و خونبار عاشورا، اولین کسانی که وظیفه آگاهی‌رسانی به مردم را برعهده گرفتند، اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و به ویژه فرزندان و خواهران حضرت سیدالشهدا(ع) بودند. نقش کوتاه‌مدت، ولی پرفروغ حضرت زینب (س) بسیار پر اهمیت بود؛ همچنین امام سجاد (ع) در طول ۳۵ سال پس از شهادت پدر بزرگوارشان همیشه در حفظ میراث کربلا جهد عظیم کردند. جدای از ایشان، از همان ابتدا کسانی از دلدادگان خاندان رسول‌الله (ص) بودند که به حفظ اخبار کربلا و مقتل آن پرداختند که از آن جمله می‌توان به قاسم بن اصبغ بن نباته اشاره کرد. کم کم مقتل امام حسین (ع) به دو گرایش روایات حدیثی و روایات اولیه تاریخی تقسیم شد.
روایات حدیثی مورد پذیرش، همان‌هایی است که در مجامع روایی از ائمه معصومین (ع) رسیده و گاهی برخی محدثین کتاب جداگانه‌ای نوشته‌اند که متاسفانه در دست نیست، مانند مقتل الحسین (ع) از شیخ صدوق. در گرایش تاریخی، اولین مقتل معتبر، مقتل الحسین (ع) ابومخنف بوده که آن نیز موجود نیست، ولی طبری از آن نقل کرده و بر اساس تاریخ طبری، این مقتل بازسازی شده است. این گرایش ادامه یافت و حادثه عاشورا آنقدر جان‌سوز و جانگداز بود و پتانسیل عظیمی در خود داشت که نوشتن از آن به شیعیان محدود نشد. مقتل‌نگاری ادامه یافت تا با ظهور صفویه روندی دیگر یافت. این روند تا اواخر حکومت قاجاریه جریان داشت که در مقدمه در این باره مفصل‌تر سخن گفته‌ایم. جنبه دیگر یادکرد قیام عظیم امام حسین (ع) در ادبیات و بهره ادب فارسی و عربی از این واقعه جانسوز است.
شاعران و نویسندگان متعهد شیعی و حتی غیر شیعی در اشعار خود به وفور از عاشورا و مصائب اهل بیت رسول خدا (ص) در این واقعه یاد کردند که اشعار عاشورایی در کتاب‌های مختلفی گردآوری شده است. گو این‌که بهره نثر در این زمینه کمتر از بهره شعر بود، با این وجود نثرهای ارزشمندی وجود دارد که تا قبل از صفویه گاهی از واقعه عاشورا یاد کرده‌اند.
در این کتاب با گره خوردن نثر ادبی و مقتل‌نگاری از دوره صفویه به بعد مواجه می‌شویم. با توجه به ادوار نثر پارسی و وضعیت نثر در این دوره، متن مستقل و برجسته‌ای سراغ نداریم، نه از منشیان و ادیبان وابسته به حکومت‌ها و نه از عالمان و اندیشمندان دینی. با ظهور سبک بازگشت ادبی در اواخر دوره زندیه و اوائل قاجار، نوشتن در گونه‌ها و انواع مختلف ادبی رایج شد و کم کم ادیبان و نویسندگان این دوره، سعی کردند اسطوره‌های نثر‌نویسی گذشته را الگو قرار دهند و بر منهج آنها، متونی پدید آورند. این متون از منشآت دیوانی شروع شد و کم کم به متون مذهبی کشیده شد که اوج آن را در نثر بدایع نگار تهرانی می‌توان دید. از عالمان دینی با این که جسته و گریخته مکاتباتی ادیبانه در دست است، اما متن مستقل و مفصل در یک موضوع دینی خاص در دست نیست.»

«ماتمکده» مقتلی ادیبانه از یک عالم و به عبارتی یک مرجع تقلید محلی در ناحیه مازندران، به نام «میرزا محمدتقی نوری مازندرانی» در قرن سیزدهم است. البته ماتمکده فقط مقتل حضرت سید الشهدا (ع) نیست، بلکه مصائب خمسه آل عبا و امام سجاد (ع) است.

ماتمکده یک مقتل متوسط و گاهی دارای ویژگی‌های مقاتل دوره قاجاری است که چند نکته آن مورد نقد و حتی امروز رد شده مانند نقل مفصل ماجرای عروسی حضرت قاسم بن حسن (ع) در روز عاشورا. با این وجود آنچه نقل کرده، با عقیده رایج شیعه هم‌خوانی دارد و مشکل خاصی در آن وجود ندارد.

عالم برجسته، محمدتقی نوری مازندرانی (نویسنده ماتمکده) با آن که پدر یکی از بزرگ‌ترین عالمان و نویسندگان عصر حاضر یعنی «خاتم المحدثین میرزا حسین نوری» است، در گمنامی بوده و یاد و نام او به طور پراکنده در کتب مختلف وجود دارد.

ماتمکده از دو بخش مقدمه و متن تشکیل شده که در مقدمه جهت روشن شدن پیشینه و جایگاه ماتمکده، سه موضوع مورد بررسی قرار گرفته است. ابتدا پیشینه مقتل‌نگاری به طور گذرا تا ابتدای دوره صفویه بحث و سپس از دوره صفویه با کمی تفصیل بررسی شده و بعد از آن مقتل‌نگاری دوره قاجاریه با بیان نکاتی ویژه مورد مطالعه قرار گرفته است. در قسمت دیگر مقدمه به بیان نثرنویسی دوره قاجار و سبک بازگشت ادبی پرداخته شده تا تلاقی نثر ادبی و مقتل‌نگاری در این دوره نشان داده شود. قسمت سوم مقدمه، به شرح احوال نویسنده و آثار وی پرداخته شده است. بحث از ماتمکده و بیان برخی نکات درباره آن و نسخه‌های موجود و روش تصحیح در انتهای این قسمت قرار دارد.

ماتمکده اثر میرزا محمدتقی نوری مازندرانی، والد ارجمند خاتم المحدثین میرزا حسین نوری با مقدمه و تصحیح علیرضا اباذری و محسن شریفی دانا از سوی انتشارات سماءقلم منتشر شده است.

آرمان هیأت