حجت الاسلام سید کاظم علوی طباطبایی پژوهشگر سینمای دینی و فیلمساز در نشست تحلیلی سینمای دینی که صبح امروز ۱۴ مردادماه در در پژوهشکده فرهنگ و هنر ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد در تعریف سینمای دینی گفت: فیلم دینی یا درباره بزرگان دین است، یا پیام دینی دارد و یا اینکه هر دو فاکتور را به مخاطب منتقل می کند. به عنوان مثال فیلم هالیوودی «ده فرمان» که درباره حضرت موسی (ع) ساخته شده است، هم داستان زندگی حضرت موسی را تعریف می کند و هم حاوی پیام است. اما در مقابل سریالی مثل امام علی (ع) تنها برهه ای از تاریخ جهان اسلان را به تصویر می کشد و دارای هیچ پیامی نیست. حداقل من به عنوان یک پژوهشگر دغدغه مند در این حوزه، سرنخی از عدالت خواهی حضرت امیرالمومنین (ع) را در این سریال نمی‌بینم. از همین رو به اعتقاد من سریال امام علی (ع) تنها یک ملودرام است.

کاظم علوی طباطبایی پژوهشگر سینمای دین که مستند «اسوه» را در بوسنی نیز کارگردانی کرده است در ادامه متذکر شد: در عین حال معتقدم داود میرباقری کارگردان سینما و تلویزیون در ساخت سریال «مختارنامه» هم روایت تاریخی ارائه داده است و هم پیام خون‌خواهی امام حسین (ع) را توسط یک عجم معرفی می کند.

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به مسائلی که برای فیلم «رستاخیز» به وجود آمده، فعالیت در این عرصه را دشوار عنوان کرد و گفت: ساخت فیلم با موضوع دین از سخت ترین فعالیت ها در عرصه سینما است و این مهم با توجه به مسائلی که برای فیلم «رستاخیز» ایجاد شده دشوارتر نیز شده است. یکی از ایرادهای گرفته شده به این فیلم نمایش چهره حضرت ابوالفضل (ع) بود اما واقعیت این است نمایش چهره معصومین (ع) در هنر تعزیه ایرادی ندارد و من مجموعه ای از استفتاها را دیده و خوانده ام که بازی کردن نقش معصومین (ع) را بدون ایراد عنوان کرده است و حتی یکی از مراجع بازی کردن مرد در نقش حضرت زینب (س) را هم بلامانع اعلام کرده بود.

حجت الاسلام سید کاظم علوی طباطبایی تصریح کرد: باید دید نشان دادن چهره معصومین (ع) در تلویزیون و یا سینما شرعی است یا عرفی. در بررسی عرف باید ارزیابی کرد که مردم دین مدار که به اباعبدالله باور قلبی دارند نشان دادن چهره معصومین را می پذیرند یا خیر؟ مردم در این موارد تابع مراجع هستند و گوش می دهند تا بشنوند مراجع چه می گویند که درباره فیلم «رستاخیز» برخی نظرات مراجع تند بود. بنابراین برای حل این مساله هم باید عرف را در نظر گرفت و هم شرع را.

وی افزود: به عنوان پژوهشگر سینمای دینی که سینما خوانده ام و تجربه هایی هم در حوزه کارگردانی فیلم داستانی و مستند داشته ام، باید این نکته را متذکر شوم که درباره چگونگی به تصویر کشیدن چهره ائمه بسیار فکر کردم و در این ارتباط فیلم «سفر به سرزمین سپید» را ساختم و چهره برخی از معصومین (ع) را نیز نشان دادم. زمانی که این فیلم را به مراجع عالی رتبه در قم نشان دادم، خوشبختانه اعتراض هیچ یک از مراجع و روحانیون را در بر نداشت.

حجت الاسلام سید کاظم علوی طباطبایی کارگردان فیلم «سفر به سرزمین سپید» در ادامه به چگونگی نشان دادن چهره معصومین (ع) در این فیلم اشاره کرد و گفت: استفاده از شیوه فاصله گذاری برشت و یادآوری این نکته که بازیگر تنها روایت کننده است و نه خودِ واقعیت، بهترین راهکار برای نشان دادن چهره معصومین در ساخت فیلم های دینی است که من در ساخت فیلم «سفر به سرزمین سپید» از این تکنیک استفاده کردم. به عنوان مثال در پوشش پای بازیگری که نقش معصوم را بازی می کرد از عمد از کفش ملی استفاده کردم تا مدام به مخاطب یادآوری کنم که این بازیگر فقط نقش آفرین و راوی است. نکته جالب اینکه این فاصله گذاری در اجرای تعزیه همواره یادآوری می شود.

وی در ادامه با اشاره به اینکه فرم در ساخت فیلم دینی باید تعریف شود، گفت: نکته دیگری که در ساخت فیلم های دینی باید در نظر گرفت فرم است که به نظر من باید تعریف و یا به عبارتی ترجمه شود. در فرهنگ فیلمسازی دینی در سینمای ایران باید فرم را تعریف کرد. به عنوان نمونه در شوروی سابق و در تفکر مارکسیستی و در دل انقلاب و جنگ های جهانی عده ای از فیلمسازان از سوی دولت حاشیه امن پیدا کردند و این تفکر را در سینما نهادینه کردند که آیزنشتاین از جمله فیلمسازانی است که در این تفکر رشد کرد. بنابراین یکی از مسائلی که در ساخت فیلم دینی باید در نظر گرفت چگونگی ارایه فرم در اثر است.

در ادامه نشست تحلیلی سینمای دینی حجت الاسلام سید سلمان علوی طباطبایی به نکاتی درباره سینمای دینی اشاره کرد و گفت: درباره سینمای دینی هیچ تعریف جامعی وجود ندارد و گمان می کنم قبل از اینکه سینمای دینی به وجود آید نام این سینما مطرح شده است.

وی در پایان تاکید کرد: به اعتقاد من سینمای دینی باید در اختیار دین باشد و برای تبیین مسائل دینی باید در جهت مفاهیم دین قدم برداشت. از همین رو باید دید مسایل موجود در دین چیست و بعد آنها را به تصویر بکشیم.

آرمان هیأت