در ابتدای این جلسه سیدکاظم علوی پژوهشگر حوزه دین و سینما اظهار کرد: از نگاه من فیلمی دینی کاری است که یا درباره بزرگان دین باشد یا اینکه پیامش در راستای اهداف دین باشد. من این اتفاق را در فیلم هالیوودی «ده فرمان» مشاهده کردم؛ چون هم زندگی حضرت موسی (ع) را تصویر می‌کند هم پیام وی را به بیننده منتقل می‌کند، اما من چنین چیزی را در سریال «امام علی(ع)» ندیدم. برای مثال عدالت‌طلبی حضرت علی (ع) را در کجای این سریال می‌شود، دید؟ با این توضیح من این کار را تنها یک ملودرام می‌دانم که به ساختاری خوبی تولید شده است.

این کارگردان ادامه داد: درباره «مختارنامه» وضعیت متفاوت است، چون در این کار هم روایتی تاریخی را شاهد هستیم هم اینکه پیام خون‌خواهی امام حسین (ع) در کار مطرح شده است. نکته دیگر اینکه فیلمسازی در حوزه دین کاری بسیار سخت است به ویژه که بعد از فیلم «رستاخیز» این دشواری بسیار بیشتر شده است. درباره ایرادهایی که از این کار گرفته شده هم باید بگویم که همانگونه نمایش چهره معصومان در تعزیه ایرادی ندارد در مجموعه‌ای از استفتائات خوانده‌ام که در کارهای نمایشی این امر با رعایت شرط لازم ایرادی ندارد.

توجه به استفتاها در فیلم‌های دینی

وی به توضیح فوق اضافه کرد: موضوعی دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که ایراداتی درباره چهره‌نگاری معصومان(ع) وجود دارد شرعی است یا عرفی؛ در بررسی عرفی باید گفت مردم در این مواقع به نظر مراجع توجه دارند درباره این فیلم (رستاخیز) برخی مراجع نظر مخالف داشتند. برای همین در کنار توجه به استفتائات باید به عرف نیز توجه داشت. نکته دیگر اینکه به شخصی درباره چهره‌نگاری معصومان(ع) در سینما تفکر بسیار کردم بر همین مبنا فیلمی نیز به نام «سفر به سرزمین سپید» ساختم. در این کار چهره برخی از ائمه را نشان دادم و فیلم را هم به مراجع و روحانیون نشان دادم، ولی آن کار با اعتراض آنها مواجه نشد.

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: من در این فیلم سعی کردم به انحای مختلف به بیننده نشان دهم که این فردی که نقش را ائمه را بازی می‌کند تنها یک بازیگر است که نقشی را ایفا می‌کند. با توضیحات ارائه شده باید بگویم که برای ساخت فیلم دینی هم باید معنا را مد نظر قرار داد هم فرم را تا بتوان کاری دینی را خلق کرد.

در ادامه مراسم سیدسلمان علوی نیز با بیان اینکه همیشه در خصوص واژه سینمای دینی اختلاف نظر وجود داشته است، گفت: سال‌هاست پیرامون این موضوع اختلاف نظر وجود داشته که چه تعریفی را می‌توان برای سینمای دینی در نظر گرفت. دلیل این اختلاف نظر نیز این است که هر کس از دریچه نگاه خود به این موضوع می‌نگرد. در ضمن هنر هفتم به لحاظ تاریخی دارای قدمت چندانی در کشورمان نیست که بتوان برای آن پشتوانه فکری داشت؛ بر خلاف هنری چون معماری که سال‌هاست در کشور ما وجود دارد و پیرامون آن هم تفکری قوی وجود دارد.

وی افزود: اما به هر حال دو نوع نگاه قالب در این حوزه وجود دارد. ابتدا باوری که معتقد است سینمای دینی بر پایه محتوا استوار شده و بیشتر تولیدات سینمای ایران هم بر همین مبنا ساخته شده‌اند. دوم نگاهی که معتقد است فرم و ساختار است که سینمای دینی را تعریف می‌کند. از نگاه من هر دوی این نگاه‌ها ضعف‌هایی دارد که نمی‌توان بر پایه آن سینمای دینی را تعریف کرد. برای روشن‌تر شدن موضوع بیشتر به این حوزه می‌پردازیم.

این پژوهشگر حوزه دین و سینما گفت: ابتدا این‌که اگر بخواهیم فرم را مبنای کار بدانیم باید بگویم که حوزه کار دینی بسیار وسیعی می‌شود و به نوعی تمامی تولیدات را در بر می‌گیرد. برای مثال نماز موضوعی دینی است و ازدواج هم چنین خصیصه‌ای دارد. این مسئله نشان می‌دهد که اگر بخواهیم این را مبنا قرار دهیم تمامی آثار را باید به نوعی دینی داست، این گفته نیز مقبول نیست.

علوی در پایان بیان کرد: نگاهی که مبتنی بر فرم است هم چنین وضعیتی دارد و نمی‌توان برای فیلم دینی فرمی خاص در نظر گرفت. دلیل این مسئله نیز این است که اسلام جهان شمول است و نمی‌شود در یک طرح خاص خلاصه شود برای همین قادر نیستیم فرمی خاص را بار یک فیلم دینی در نظر بگیریم. مجموع این توضیحات نشان می‌دهد که فیلم دینی اثری است که بتواند فرهنگ دینی را بسط دهد حال آن کار می‌خواهد اثری طنز باشد یا تاریخی.

یادآور می‌شود سیدکاظم علوی طباطبایی، دانش‌آموخته سینما از دانشکده سینما تئاتر دانشگاه هنر است. وی مؤسس و مدیر گروه مناسبت‌های ویژه شبکه اول سیما بوده و تاکنون دبیری و داوری بسیاری از جشنواره‌های سینمایی را بر عهده داشته است.

آرمان هیأت