حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ادیب‌بهروز،‌ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و روحانی کاروان‌های حج و عمره، در خصوص آثار معنوی حج و چگونگی ماندگاری آن گفت: در روایاتی که از معصوم داریم برای حج دستاوردهای متعددی مطرح شده است. وقتی انسان این دستاوردها را به صورت پازل می‌بیند به این نتیجه می‌رسد که چون حاجیان ما، افرادی مختلف با ظرفیت‌های متفاوت هستند بنابراین به تناسب حاجیان که از شخصیت‌های مختلفی برخوردار هستند، دستاوردهای حج هم فرق می‌کند.

وی افزود: به عنوان مثال ما در سفر حج شخصیت عادی داریم که حج‌گزار است و در کنارش حج گزاری داریم به نام وجود مقدس علی(ع) و امام سجاد(ع) و وجود پر برکت رسول الله (ص)، بنابراین این موضوع که در روایت‌ها از آثار متعدد حج صحبت می‌شود نشان از این دارد که هر انسانی به تناسب شخصیت خود می‌تواند به این آثار دست پیداکند.

طی حج، خداوند جای خالی حاجی برای خانواده‌اش را پر می‌کند

این استاد دانشگاه اظهار داشت: اگر در این آثار توجه شود دو اثر تقریبا در همه روایات دیده می‌شود که معمولا از یکی به عنوان کمترین یاد شده است. یعنی کمترین چیزی که به یک حاجی داده می‌شود و این است که در غیاب او از اموال و خانواده‌اش به اندازه خودش محافظت می‌شود در واقع همان مقدار که خودش در کنار اموال و خانواده‌اش قدرت نگهداری و حفاظت از اموالش را داشته به همان مقدار، خداوند با عوامل تکوینی جای او را پر می‌کند این نکته مهم است که حاجیان بدانند در روایت گفته شده که ما خلا خود حاجی را پر می‌کنیم و نه بیشتر.

وی گفت: اثر دیگر که در روایات ما مطرح می‌شود؛ جنت است به این معنا که وقتی حج‌گزار حجش به پایان می‌رسد، آثار تمام گناهان از وجودش بیرون می‌رود، به صورت روزی که به دنیا آمده است. چون به هر حال هر انسانی که متولد شود یک شخصیتی دارد با صفات و خصوصیات مثبت یا منفی، اما بعد از حج به همان حالت بر می‌گردد. روایت‌ها این را به عنوان یک اثر مطرح می‌کنند منتهی این اثر را در طول اعمال ریز می‌کند یعنی شما محرم می‌شوید، غفران ذنوب دارید، طواف انجام می‌دهید، صفا و مروه و مشعر می‌روید همه این اعمال را می‌گویند غفران؛ بنابراین فرق این غفران با دیگری این است که در این غفران خداوند متعال گناهان را می‌بخشد ولی آثار زدایی نمی‌شود. یعنی آثار گناه در شخصیت انسان هست، خداوند این عذاب را به او می‌بخشد و آن عذاب را از او بر می‌دارد. اما وقتی که حج تمام می‌شود، حاجی همچون روزی که متولد شده آثار گناه در وجودش باقی نمی‌ماند.

آیا آثار حج در بعد از سفر هم می‌ماند؟

حجت‌الاسلام ادیب بهروز یادآور شد:‌ در روایت داریم که تا چهار ماه خداوند متعال گناهان ریز و جزئی را برای حاجی ثبت نمی‌کند؛ اما در مدت این چهار ماه اگر یک گناه کبیره مرتکب شود این آثار از بین می‌رود، یعنی دوباره به وسیله این گناه کبیره‌ای که انجام می‌دهد آن اثر از بین می‌رود. بنابراین حاجی باید در بازگشت از سفر سعی کند در این مدت چهار ماه از این فرصت طلایی که خدا برایش فراهم می‌کند، استفاده کند و گناه کبیره انجام ندهد. وقتی گناه کبیره انجام نداد آن آثاری که خداوند به وی داده در وجودش نهادینه و تثبیت می‌شود و تثبیت این آثار موجب می‌شود که میل به گناه در او کشته شود و دیگر به راحتی گناه نمی‌کند؛ نشانه ثبت شدن این اثر در وجود حاجی این است که اصلا دیگر تمایل به گناه ندارد.

نتیجه حج را از چه کسی می‌خواهید، خداوند یا مردم؟

وی در پاسخ به این سؤال که حاجی قبل از سفر و در حین سفر چه کند که آثار حج، بعد از سفر هم باقی بماند؟ گفت: در حین سفر اقدامی وجود دارد که اساس سایر اقدامات است و معمولا مراجع ما به صورت تعبیر فقهی آورده‌اند. گفته شده که شما در همان قدم اول که محرم می‌شوی تا آخرین مرحله تمام این اعمال باید با قصد قربت انجام گیرد. وقتی در روایات دقت کنیم قصد قربت معنای وسیعی دارد؛ خداوند متعال در روایاتی که از معصوم داریم فرمودند کسی که حج به جا می‌آورد به دنبال گرفتن نتیجه از چه کسی است؟ اگر از خداوند نتیجه اعمالشان را می‌خواهند، انگیزه و قصدشان در انجام این اعمال خداوند باشد ولی اگر نتیجه اعمال خود را از مردم می‌خواهند که به او تبریک بگویند و احترام بگذارند، پس از خداوند متعال نمی‌توانند توقع داشته باشند.

حجت‌الاسلام ادیب بهروز تاکید کرد: ما اقدامی در روایات داریم که بر آن تاکید بسیار شده و آن این است که فرد قبل از سفر پولی که برای حج بوده و پولی که برای زندگی خود تامین می‌کند را خالص نماید، یعنی به منبع درآمد خود بنگرد که از چه منبعی است زیرا اگر کسی با اموال حرام حج را انجام دهد محال است که به نتیجه برسد و نشانه آن این است که وقتی وارد اولین گام حج که احرام است می‌شود شروع می‌کند به تلبیه در این جا تلبیه‌اش را جواب رد می‌دهند؛ یعنی از همان جا محرم نمی‌شود و فقط تخیل و توهم احرام را دارد و تا پایان هم به نتیجه نمی رسد.

وی ادامه داد: پس بنابراین بین کارهای متعددی که قبل از سفر سفارش شده و خیلی تاکید شده این است که حج گزار منبع درآمدش را تصفیه کند، نه فقط پولی را که برای حج استفاده می‌کند بلکه تمام منبع درآمدش را تسویه کند و درآمدش را از هر گونه پول حرامی خالص نماید. در کنار این مورد یک اقدام هم نسبت به حقوق مردم وجود دارد زیرا آمده است که فردی که به سوی حج می‌آید باید قبل از سفر خودش را از حقوق مردم پاک کند. این دو عمل اگر قبل از سفر انجام شود بسیار تاثیرگزار است به عنوان اینکه حج با قدم مثبت شروع شود.

اگر عملی ناقص باشد، برای خدا نیست

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، گفت: در حین سفر از ابتدا تا پایان اعمال انگیزه و قصد برای انجام اعمال حج فقط باید خداوند باشد. زائری که با انگیزه خدایی اعمالش را شروع می‌کند، برای تصحیح اعمال و تکمیل آن از هرگونه تلاشی دریغ نمی‌کند، چون می‌داند اگر عملی ناقص باشد، برای خدا نیست، زیرا انگیزه‌اش فقط خداوند است مدام می‌پرسد، مدام دغدغه دارد که خداوند چه طواف و احرامی را دوست دارد.

وی در پایان گفت: به همین جهت اگر انگیزه و قصد قربت خدا بود، حاجی اعمالش را کامل یاد می‌گیرد و برای یاد گرفتن اعمالش لازم نیست دیگران وی را تشویق یا ترغیب کنند و نیز به ظاهر اعمال اکتفا نمی‌کند؛ بلکه نسبت به اسرار و باطن اعمال نیز توجه خاصی مبذول می‌دارد. بنابراین وقتی طواف انجام می‌دهد ضمن درستی عمل طواف پیگیر رسیدن به باطن عمل طواف نیز می‌شود.

آرمان هیأت