امیر اسماعیل آذر، نویسنده، محقق و استاد زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه اشعار زیبای شهریار در مدح پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) به گونه شگفت‌انگیزی سرشار از لطیفه‌های قلبی و متفاوت از سایر سروده‌هایش است، عنوان کرد: شهریار شاعری تمام عیار است که به اعتقاد خودش تحت تاثیر سبک رمانتیک‌های قرن ۱۹ اروپا و پیرو مکتب رمانتیسم بوده است. تقلیدهای وی از حافظ کاملاً مشهود است.

آذر با بیان اینکه نمی‌توان برای اشعار شهریار یک تفکر مرکزی در نظر گرفت، افزود: نمی‌توان ادعا کرد که شعر شهریار بر پایه یک تفکر مرکزی و موضوع واحد است. به عنوان نمونه اشعار مولانا، عطار و سنایی(تا حدودی) و شمس مغربی بر پایه وحدت وجود است.

این استاد زبان و ادبیات فارسی افزود: در میان آثار زیبای ادب فارسی از نظر شکل و زیبایی فرم و به کار بردن عناصر رمانتیسم چند اثر از جمله شعر «مادر» ایرج میرزا و «پدر» شهریار، داستان بر دار کردن حسنک وزیر و کشته شدن سهراب به دست رستم، من را بسیار تحت تاثیر قرار داده است. در شعر پدر شهریار «دلتنگ غروبی خف بیرون زدم از سر/ بر دست گرفته مچ دست پسرم را...» تمام عناصر رمانتیسم مشهود است. آذر ادامه داد: شهریار برای مادر نیز شعری دارد که تحت تاثیر همین مکتب رمانتیسم و بسیار زیبا سروده شده است. در مجموع شهریار را می‌توان یک غزلسرای سنتی دانست که اشعارش در اوج زیبایی قرار دارد و در غزل وی، واژگان چنان تراش‌ خورده که مانند دانه‌های الماس می‌درخشد.

وی با اشاره به اینکه بخشی از اشعار شهریار که درباره اشخاصی چون بزرگان دین و مذهب یا شخصیت‌های ملی و محلی سروده شده‌اند، دارای احساسی پاک و روان هستند، گفت: از ویژگی‌های این اشعار می‌توان به شکست مرزها و زیبایی‌های لحن و صوت اشاره کرد که این عوامل باعث شده در باکو یک خیابان را به نام شهریار مزین کرده و اهالی این خطه، شعر حیدربابایه شهریار را در ضمیر حافظه‌شان ذخیره کنند.

آذر ادامه داد: وقتی شهریار وارد ساحت مذهب خصوصاً شیعه شده، کلامش استثنایی شده است. به عنوان نمونه در شعری درباره بزرگترین شخصیت عالم و مرد کامل(حضرت محمد(ص) آورده که «قیام عرش خدا قائم از قیام محمد/ ببین که سر به کجا می‌کشد مقام محمد/ به جز فرشته عرش آشیان عدل الهی/ پرنده پر نتواند زدن به بام محمد». لازم نیست این غزل را آهنگین بخوانیم چراکه آهنگ و وزن در قلب شعر محسوس است و یک کلمه در این شعر قابل تغییر نیست، چون اگر آن را تغییر دهیم، نظام آوایی مختل می‌شود و اگر به قول مایکل ریفارتر ماتریس این شعر را حضرت محمد(ص) بدانیم، هیپوگرام آن مرتبه بالا، عرش و مقام، حلقه به گوشی بشر، برتری و کمال است.

این محقق به شعر دیگر شهریار درباره سلطان عاشقان، مولای متقیان، ولی عارفان، امام علی(ع) اشاره کرد و گفت: «علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را/ که به ما سوا فکندی همه سایه هما را...» اگر ماتریس این شعر را امام علی(ع) بدانیم، هیپوگرام آن همای سعادت است. این ترکیب فوق‌العاده، مدیون لطیفه‌های قلبی شهریار است و وقتی شهریار به حریم خاندان رسالت می‌رسد کلامش با دیگر اشعارش متفاوت می‌شود.

انتخاب مناسب شهریار از واژه‌های منطبق با شخصیت خاندان رسالت
این استاد زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه در اشعاری که شهریار برای خاندان رسالت سروده با واژه‌های صیقل‌ خورده و شاعرانه مثل همای رحمت رو به‌ رو هستیم، تاکید کرد: آهنگ و لحن این اشعار موسیقایی است و در این اشعار از وزن‌های مطنطن استفاده شده است. همچنین از واژه‌هایی استفاده کرده که با شخصیت خاندان رسالت تطبیق دارد و از این طریق می‌توان به ارادت شهریار به بزرگان دین اسلام پی برد.

وی گفت: شهریار در شعر «شب و علی» به زیبایی به سخن گفتن امام در دل شب سخن می‌گوید. وقتی در دل شب سخنی از دل شنیده می‌شود در ارتباط با نظام معنویت است، نه مغازه و زمین و ملک. در مجموع می‌توان از شهریار به عنوان شاعری شهودی و از بزرگان مکتب شعر دینی معاصر یاد کرد.

آرمان هیأت