حجت‌الاسلام محمدرضا مصطفی پور، پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، در پاسخ به اینکه آیا امر خداوند به ذبح حضرت اسماعیل(ع) اخلاقی بوده است، گفت: قرآن چیزی که نقل می‌کند و از زبان حضرت ابراهیم می گوید این است که «...إِنِّی أَرَى فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ...: من در خواب [چنین] می‏‌بینم که تو را سر می ‏برم». (صافات، ۱۰۲) بعد وقتی هم که حضرت ابراهیم اقدام کرد برای این کار قرآن باز از قول خدا نقل می کند که «قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا...: رؤیا[ى خود] را حقیقت بخشیدى ...» خداوند دید حضرت ابراهیم(ع) دارد فرزندش را ذبح می‌کند و او را در رؤیا دیده بود که در حال ذبح کردن فرزند است و نه اینکه فرزند خود را ذبح کرده باشد.

وی ادامه داد: اگر این طور ببینیم، بحث امر و دستوری که لازم الاجرا باشد وجود نخواهد داشت. ما نمی‌بینیم که خداوند چنین دستوری داده شده باشد. خدا به دیدن این ماجراست که فدیه یا قوچ را می‌فرسد و حضرت ابراهیم آن را قربانی کرده و همین هم سنتی شده که حاجیان باید در منا و همان محلی که حضرت ابراهیم آن قوچ را قربانی کرده، قربانی انجام دهد.

مصطفی‌پور در پاسخ به اینکه بالاخره حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) به ضرورت چنین ماموریتی پی‌ برده‌ بودند، گفت: بله ولی این ماموریت چه بوده است؟ حضرت ابراهیم به فرزند خود می‌گوید من در خواب دیدم که تو را سر می‌برم و بعد اسماعیل می‌گوید: «... افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ :...اى پدر من آنچه را مامورى بکن ان شاء الله مرا از شکیبایان خواهى یافت». (صافات، ۱۰۷) اما آیا حضرت اسماعیل(ع) در برابر سر بریده شدن تسلیم است یا در برابر امتحان الهی، به نظر می‌رسد او به امتحان الهی تسلیم شده است.

وی در خصوص ارزیابی اینکه گفته می‌شود مصداق آیه ۱۰۷ سوره صافات «وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ: و او را در ازاى قربانى بزرگى باز رهانیدیم» امام حسین(ع) گفت: ببینید ما باید در این خصوص ارتباط ببینیم، ممکن است. امام حسین(ع) ذبح عظیم باشد و به تعبیر مرحوم علامه طباطبایی بر اساس تطبیق آیه مصداق تام این ذبح امام حسین(ع) است اما اینکه این آیه دلالت بر حضرت امام حسین(ع) دارد نادرست است. ایشان ذبیح عظیم است اما آنی که در ارتباط با حضرت ابراهیم است، نیست. یک مصداق این آیه قوچ بوده است.

مصطفی‌پور افزود: به لحاظ ظاهری می‌توان گفت امام حسین ذبح عظیم بوده اما نمی‌توان گفت حضرت اسماعیل(ع) نجاب یافته است تا امام حسین(ع) ذبح شود. امام حسین می‌تواند مصداق ذبح عظیم باشد اما مصداق کل آیه نیست.

وی در پاسخ به این‌که آیات مربوط به داستان قربانی شدن حضرت اسماعیل را چگونه تحلیل می‌کند، گفت: خدا حضرت ابراهیم(ع) را با کلمات و وقایعی امتحان کرده و ایشان در تمام امتحانات موفق بوده و یکی از این امتحانات هم ذبح فرزند بوده است.

مصطفی‌پور تصریح کرد: وقتی فردی عاشق محبوبی می‌شود، اوامر محبوب را به جای می‌آورد. ابراهیم در تمام طول زندگی هر چه برای او تعلق می‌آورد از قبیل فرزند، مال، حتی جان خودش را در راه ماموریت الهی داد و نتیجه اش این شده که خدا می‌گوید من شما را امام قرار می‌دهم و رسیدن به مقام امامت گذراندن این امتحانات را دارد.

وی تصریح کرد: انسانی که به مقام امامت می‌رسید دو شرط دارد یکی صبر و دیگر مقام یقین، که حضرت ابراهیم(ع) چون ملکوت را دیده و باطن را دیده بود، از اهل یقین شده بود و در همه مراحل صبر پیشه کرد.

مصطفی‌پور در پایان گفت: مسئله قربانی جز آموزه همه ادیان الهی و غیرالهی است و نمادی است از این‌که انسان باید از هوای نفس گذار کند و عید قربان، نمود گذشت از نفس خودخواهی و هوای نفس است. اگر انسان می‌خواهد به کمال برسد، راهش رها کردن تعلقات و وابستگی‌هاست.

آرمان هیأت