گردآورنده مجموعه پنج‌جلدي «عاشورا در سرزمين‌ها»:
مراسم عاشورا در همه جهان باشكوه برگزار مي‌شود
18 شهريور 1387 ساعت 10:13
«عاشورا در سرزمين‌ها» نام کتابی است متشکل از چندين مجلد که به چگونگی اجرای مراسم محرم و عاشورا در سرزمين‌های مختلف جهان پرداخته است؛ این کتاب توسط دکتر بی‌آزار شيرازی تدوین شده است. با وي در مورد چگونگي پژوهش‌هايش درباره عاشورا و محرم به گفت‌وگو نشسته‌ايم.
به گزارش خيمه، عبدالکريم بی‌آزار شيرازی در سال 1323 در شیراز متولد شد؛ مقدمات حوزه‌های دینی را همان‌جا طی کرد و سطوح عالی و دروس خارج را در قم و نجف اشرف گذراند.
از محضر علمای بزرگ از جمله حضرت امام خمينی(ره) استفاده کرد و همه بحث‌های مسايل مستحدثه ايشان را به رشته تحرير در آورد.
در سال 1353 به دریافت گواهی اجتهاد از وزارت علوم و آموزش عالی نایل آمد؛ سال 1354 رهسپار دانشگاه مک‌‌گیل کانادا شد، در انستیتو مطالعات اسلامی به تحصیلات دانشگاهی پرداخت و موفق به اخذ درجه m.a در تاریخ و تمدن اسلامی شد.
از سال 1361 در دانشگاه‌های ایران تدریس را آغاز کرد و از سال 1362 به عضویت فرهنگی دانشگاه الزهرا در آمد؛ از آغاز تاسیس مجمع جهانی التقریب از سوی مقام معظم رهبری به عضویت شورای عالی این مجمع در آمد و یک سال معاون امور بین‌المللی این مجمع بود.
هم اکنون از سوی دبير کل مجمع جهانی تقريب، هيأت امنای دانشگاه مذاهب اسلامی و وزير علوم و تحقیقات و فن‌آوری، عهده دار رياست اين دانشگاه است.
خیمه: از چه دوره تاریخی مراسم عاشورا و عزاداری برای امام حسین(ع) رایج شده؟ نحوه این عزاداری را برایمان توضیح دهید و بگویید در روزهای نخست چگونه و در چه حدی اجرا می‌شده است؟
بی‌آزار شیرازی: سرآغاز مراسم عاشورا و عزاداری برای امام حسین(ع) به درستی معلوم نيست تنها می‌توان گفت به استناد کتاب اخبار الطوال دينوری، در برابر جشن‌های دشمنان اهل‌بیت(ع) در روز عاشورا، مجالس عزاداری به طور پنهانی و گاهی آشکار از سوی دوستداران خاندان علوی برگزار می‌شده است، اما به طور رسمی و علنی بنا به روایت بن‌اثیر و دیگران برای نخسین بار توسط آل‌بویه اين مراسم رايج شده است.
معزالدوله ديلمی در دهم محرم سال 325 ق. در بغداد دستور داد که بازارها را تعطيل کنند و به نوحه‌خوانی بپردازند و در شهر بگردند.
آل‌بويه با داير کردن مراسم عاشورا، مذهب شيعه را با آرامش و آزادی به کمک علمای اصولی و معتدل چون شيخ طوسی گسترش دادند؛ آل‌بويه در سوگواری‌های خود بر سينه می‌زدند و نمد سياه بر گردن می‌‌آويختند و زنان، موی را پريشان و صورت خود را سياه می‌کردند.
خیمه: آیا عزاداری برای امام حسین(ع) فقط محدود به شیعیان می‌شود یا اهل سنت نیز خود را در این مراسم شریک می‌دانند؟
بی‌آزار شیرازی: در سابق، مسلمانان از نظر سیاسی و مسئله خلافت به موافقین و مخالفان خاندان علوی تقسيم می‌شدند؛ به دسته اول شيعه و دسته دوم ناصبی می‌گفتند.
پس از عصر بنی‌اميه و بنی‌عباس، ناصبی‌ها منقرض شدند؛ بسياری از مسلمانان که دوستداران اهل‌بیت(ع) بوده و هستند، از نظر فقه، پیرو مجتهدین چهارگانه و دستهای پیرو مکتب اربعه حاوی احادیث امام صادق(ع) شدند؛ دسته اول را سنی و دسته‌ی دوم را شیعه نامیدند.
تقابل اين دو عنوان مفهوم مخالفی را پیدا کرد و اکنون تلقی بسیاری این است که هرکس که پیرو مذاهب اربعه است شیعه نیست، پس جزو مخالفین ائمه است، در صورتی که این کاملاً خلاف واقع بوده و ما می‌بینیم که حتی ابوحنیفه پیشوای مذهب حنفی، در کتاب مناقب می‌گوید: «دشمنی اخباریان با ما برای آن است که ما خاندان رسول و اهل‌بیت(ع) او را دوست می‌داریم و به فضایل ایشان معترفیم.»
و پیشوای شافعیان می‌گوید: «اگر محبت اهل‌بیت(ع) رفض است، ای جهانیان بدانید که من رافضی هستم»؛ عبدالجیل قزوینی در پاسخ انتقاد صاحب فضایح، از عزاداری شیعیان برای امام حسین(ع) به هم‌آهنگی علمای شافعی و حنفی در این باره استناد کرده است.
شعری را از ابوحنیفه درباره‌ی گريه برای امام حسین(ع) نقل می‌کند و در جای ديگر می‌نويسد: «در همه‌ی بلاد، اصحاب عاشورا اين تعزيت را با جزع و نوحه و زاری داشته‌‌اند و بر شهدای کربلا گریسته‌اند.»
و در جای دیگر می‌گويد: «مراثی شهدای کربلا که اصحاب ابوحنيفه و شافعی را هست بی‌عدد و بی‌نهايت است.»
می‌توان گفت بيشترين مقاتل توسط علمای اهل سنت نگارش يافته است؛ به عنوان نمونه ملاحسین کاشفی حنفی با نوشتن کتاب ادبی روضه‌الشهدا از قرن نهم هجری تا به حال بنای روضه‌خوانی را در ایران نهاد و با ترجمه این اثر به ترکی به نام حدیقه‌السعداء بنای روضه‌خوانی را در ترکیه گذاشت و هنر گریز به کربلا از ابتکارات این عالم حنفی است.
و نیز در این‌باره می‌توان از نوشته‌های طبری در کتاب تاریخ طبری که اخیراً تحت عنوان «قیام سیدالشهدا و خون‌خواهی مختار» توسط آقای دکتر محمد سرور مولایی ترجمه شده؛ سیوطی در «تاریخ الحلقا» کتاب «واقعه کربلا» عباس محمود عقاد که اخیراً توسط یکی از نویسندگان اهل سنت نوشته شده و آقای انصاری به فارسی ترجمه کرده و سه جلد کتاب «ثارالله» توسط عبدالرحمن الشرقاوی و دیگر نمونه‌ها یاد کرد.
خیمه: مراسم عاشورا، اهل سنت هند را تحت تأثیر قرار داده و موجب تقریب و نزدیکی آنان به شیعه گشته است؛ آیا اقلیت‌های مذهبی و یا حتی در کشورهایی مثل هند، بودایی‌ها و هندوها خودشان را مقید به انجام این مراسم می‌دانند؟ اگر ممکن است مختصری درباره این مراسم و آیین‌ها برایمان توضیح دهید؟
بی آزار شیرازی: بخش بزرگی از منطقه «اوتارپرداش» هند در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی تحت حکومت یک سلسله شیعه ایرانی اداره می‌شد که در سال 1707 از خراسان به هند مهاجرت کرده بود. مراسم عاشورا در سراسر این منطقه برگزار می‌شد.
«وسينان» و «هندوها» نيز در آن شرکت می‌کردند و از اين رو مذهب هند و مراسم آن تأثیر فراوانی بر مراسم محرم در هند گذاشته است که یک نمونه آن در آب فرو کردن بنای تعزیه در خاتمه مراسم محرم است.
خیمه: وقایع تاریخی مهمی در روز عاشورا اتفاق افتاده که نقل می‌شود، وقایعی مثل توبه حضرت آدم(ع) نجات کشتی نوح(ع)، سرد شدن آتش بر ابراهیم(ع)، گذشتن موسی(ع) از دریای سرخ و ... آیا این‌ها سند تاریخی دارد؟ اگر این‌طور است چگونه می‌توان آن را توجیه تاریخی کرد؟
بی آزار شیرازی: شیخ مفید (متوفی 413ق) درکتاب «مسارالشیعه» درحوادث ماه محرم می‌نویسد: اولين روز محرم، روزی است که خداوند دعای زکریا(ع) را اجابت کرد؛ سوم محرم رهایی یوسف(ع) از چاهی است که برادران وی را در آن افکنده بودند؛ پنجم محرم، روز عبور موسی(ع) از دریا، هفتم محرم روز تکلم خدا با موسی بر فراز کوه طور سینا؛ روز نهم محرم، روز بیرون آمدن یونس بن متی(ع) از شکم ماهی و روز دهم، شهادت ابی‌عبدالله حسین بن علی(ع) در سال 61 هجری است.
به همین دلايل بعضی، فضایلی برای جشن روز عاشورا ذکر کرده‌اند، که بنا به گفته دکتر قرضاوی، ضعیف و بلکه از نظر ابن‌تمیعه جعلی است و بنا به تصريح ابن جوزی برای به خشم آوردن شيعيان بوده است.
اما وقايعی چون توبه آدم، نجات کشتی نوح، سرد شدن آتش بر ابراهيم، بر فرض صحت، مربوط به قبل از اسلام است و جزو اعیاد اسلامی محسوب نمی‌شود.
خیمه: نظر شما درباره خرافات و رسوم غلط در فرهنگ عاشورا چیست؟ چگونه می‌توان این مراسم را پالایش کرد؟ آیا اساساً چنین ضرورتی وجود دارد؟
بی آزار شیرازی: مراسم عاشورا برای زنده نگه داشتن سرمشق نجات ملت‌هاست که امام حسين(ع) با خون خود در صحرای کربلا نوشتند تا ملت‌‌‌ها خود را تسليم ستمکاران و استعمار‌گران نکنند.
از آنجا که اين مراسم باعث مرگ ستمكاران است، آنان کوشیده‌اند که در درجه اول آن را از میان ببرند و اگر نتوانستند، آن را منحرف کنند یا به صورت يک نسخه مرده درآورند و يا آن را آلوده به خرافات کنند.
بنابراین ضرورت دارد که علما و دانشمندان و محققینی هم‌چون استاد علامه مطهری، تبیین این مراسم را به دست گیرند و مانند جامعه پاکستان آن را به دست افراد عامی نسپارند و از ورود هرگونه رسومات غلط و خرافاتی در آن جلوگيری کنند.
چنان که مقام معظم رهبری در مراسم شعر و مولودی‌خوانی شاعران و مداحان فرمودند: «در اشعار و مداحی حضرت فاطمه(س)، سيدالشهدا(ع) و دیگر معصومین، باید علاوه بر استفاده از مضامین معنوی و تعمیق پیوند‌های عاطفی، فضيلت‌های رفتاری و عملی این بزرگواران نیز گنجانده شود تا آحاد مردم، اعم از زن و مردم و دختران و پسران جوان، بتوانند این اسوه‌ها را الگوی اخلاق و رفتار فردی و اجتماعی خود قرار دهند.»
متأسفانه ايادی استعمار می‌کوشند تا با اقدامات حساب شده و دامن زدن به اختلافات تاریخی و تحریک احساسات میان مسلمانان تفرقه ایجاد کنند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای در اين باره فرمودند: «اين دستهای خبيث که در اصل مراکز استعماری و استکباری، آنها را هدایت می‌کنند با همه فرقه‌های اسلامی دشمن‌اند و باید در مقابل اهداف آنها کاملا هوشیار بود.»
خیمه: درباره کتاب «عاشورا در سرزمین ها» برای ما بگوئید که چه انگیزه‌ای باعث جمعآوری و تحریر این کتاب شده است؟ و چگونه این اطلاعات را از اطراف جهان جمع آوری کردید؟
بی آزار شیرازی: انگیزه‌ای که باعث جمعآوری و نگارش کتاب «عاشورا در سرزمین‌ها» شد، کلام امام خمينی(ره) بود که فرمودند: «در کجا سراغ دارید که ملتی این‌طور هم‌آهنگ بشود؟ این‌ها را در تمام کشورهای اسلامی و ملت‌های اسلام، سیدالشهدا(ع) در روز تاسوا و عاشورا هم‌آهنگ کرده است. بروید هندوستان همین بساط است، بروید پاکستان همین بساط است. بروید اندونزی همین بساط است، بروید افغانستان هرجا بروید همین بساط است.»
هدف از نگارش کتاب «عاشورا در سرزمين‌ها» اين بود که مردم ايران بدانند اين مراسم منحصر به ايران نيست، بلکه در همه جهان گسترده است.
باید این شناخت به جای خصومت با دشمنان فرضی، به ایجاد ارتباط با سایر دوستداران حسینی بپردازیم؛ برای هماهنگی و ارتباط با ساير دوستان برنامه‌ريزی کنيم و آن را از خرافات بزداييم و عاشورايی زنده بسازيم تا به شعار «کل يوم عاشورا و کل ارض کربلا» جامه عمل بپوشانيم.
برای دستيابی به اين منظور، توسط معاون پژوهشی سابق وزارت خارجه، جناب آقای ملکی نامه‌ای برای تمام سفارت‌خانه‌های ايران در کشورهای مختلف جهان فرستاديم با اين پرسش‌نامه که اين مراسم از چه تاريخ، چگونه و توسط چه کسانی به آن سرزمین راه یافته؟ تا چه حد با خرافات و فرهنگ آن محیط آمیخته شده؟ تا چه اندازه به صورت سنتی و تا چه اندازه به صورت عاشورای زنده درآمده است؟
پاسخ‌های رسيده از سراسر جهان آن‌قدر جالب بود که وزارت خارجه از من تشکر کرد و البته نسخه‌ای از آن را برای خود نگه داشت.
خیمه: چرا آن‌چه درباره ایران نوشته‌اید تا این حد مختصر و موجز است؟
بی آزار شیرازی: چون مردم ايران خودشان هر سال شاهد مراسم عاشورا در سراسر ايران هستند و ما تنها به مناطقی چون یزد، شيراز و خراسان اشاره کرديم که از آنجا اين مراسم به کشورهای مختلف انتقال يافته است.
گفت و گو: رضا اسدی
کد مطلب: 2721
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/news/2721/مراسم-عاشورا-همه-جهان-باشكوه-برگزار-مي-شود