آرمان هیأت - هیچ نظارتی بر اجرای تعزیه وجود ندارد/ تغییر نسخ تعزیه بر اساس گویش‌ها

هیچ نظارتی بر اجرای تعزیه وجود ندارد/ تغییر نسخ تعزیه بر اساس گویش‌ها

تعزیه نمایشی است که در آن واقعهٔ کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می‌شود؛ این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانیان و شیعیان است که بیشتر درباره نحوه شهادت امام حسین(ع) و مصائب اهل بیت(ع) می‌پردازد.

تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است که در آن واقعهٔ کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می‌شود؛ این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانیان و شیعیان است که بیشتر دربارهٔ نحوه شهادت امام حسین(ع) و مصائب اهل بیت(ع) می‌پردازد. تعزیه در اصل به معنی عزاداری و سوگواری است نه به معنی شبیه‌خوانی امروز، نخستین سوگواری پس از واقعه عاشورا از سوی گواهان عینی صورت پذیرفته که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا توسط یزیدیان به اسارت گرفته شدند؛ در واقع از هنگامی که قافلهٔ اسرا به طرف شام حرکت کرد، یزید همواره قصد تخریب و خدشه دار نمودن چهره و جایگاه اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) را در میان اذهان عمومی داشت؛ از این جهت مراسمی با برنامه از پیش تعیین شده در بارگاهش برپا کرد که گویا از عاملین واقعهٔ کربلا خواسته بود تا جنایاتی را که مرتکب شده‌اند نمایش دهند لیکن در این مجلس با خطابه خوانی حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) در شهر شام و بازگو کردن مصیبت‌های وارده براهل بیت عصمت و طهارت(ع) چهره پلید یزید و یزیدیان را نه تنها بر مردم آن زمان بلکه بر جهانیان آشکار کرد بلکه در تاریخ ماندگار کرد. در واقع تعزیه بیانگر وجهی از تاریخ دینی شیعیان و نشان‌دهنده رخداد واقعی تاریخ در حوزه حیات قدسی قدسیان دین و مذهب در جهان تشیع است؛ در تعزیه عناصر مختلفی مانند لباس بازیگران، متن و ادبیات نمایشی، آواها و نواهای موسیقیایی و موارد دیگر دست‌ به دست هم می‌دهند تا یک مجلس اجرا شود. پیرغلام تعزیه «سیداکبر هاشمی» در مورد متن‌های تعزیه‌ گفت: در زمان صفویه و قاجار واقعه عاشورا برای مردم تعریف می‌شد از این رو شعرای به نام میرغم، میرماتم، میرعذا بودند که شعرهای در مدح ائمه و واقعیت‌های کربلا می‌سرودند، این سرودها نسل به نسل و سینه به سینه نقل شده و بعضأ نیز گردآوری شد که به شکل کتاب‌های امروز درآمده‌ که پایه و اساسش برگرفته از همان شعرهای قدیمی است و دیگر افراد براین باور بودند که به جهت تأثیرگذاری بیشتر، بهتر است که این اشعار را به صورت نمایش درآورند که کم کم این اشعار به شکل شبیه‌خوانی اجرا شد، بعدها نام این نمایش از شبیه‌خوانی به تعزیه به معنی عذاری تغیر کرد. تغییر نسخ بر اساس گویش‌ها هاشمی بیان کرد: امروزه هر شهر و استانی بر اساس گویش و لهجه خود این اشعار را بومی‌سازی کرده که در بین شبیه‌خوانان این نسخه‌ها با نام‌های؛ نسخه زمینه کاشان، نسخه زمینه اصفهان، اراک، نسخه تهران و دیگر استان‌های کشور رایج هستند که هر کدام برای خود نسخه‌هایی نوشته‌اند البته بعضی‌ها بیشتر برای اینکه مالکیت نسخه را به‌دست گیرند ترغیب به انجام این کار شدند. وی اذعان کرد: ماهیت این نسخ یکی است اما در قسمتی از نسخ با توجه به گویش‌ها ابیات تغییراتی داشته به ویژه مجالس دهه اول محرم که بیشتر اجرا می‌شوند مانند مجلس شهادت حضرت عباس(ع)، حضرت قاسم(ع) و حضرت علی‌اکبر(ع) که با متون و نسخ مختلفی توسط شبیه خوانان اجرا می‌شود؛ اما تعزیه‌های که خارج از واقعه عاشورا هستند و کم‌تر اجرا می‌شوند به نظر می‌رسد یا برایشان وقت نگذاشتند و یا اطلاعاتشان در حدی نبوده که بتوانند مطالب جدیدتری وارد متن‌ها کنند و یا بتوانند مطالب نسخه‌هایشان را با اشعار امروز تغیر دهند. وی بیان کرد: در هر تئأتر نمایشی با موضوعات مختلف می‌طلبد که اعضا طی چندین مرحله تمرین کار خود را به اجرا درآورند، اما در تعزیه به دلیل آشنا بودن مردم با موضوع تعزیه و همچنین مهارت‌های شبیه‌خوانان حتی بدون تمرین قبلی در 10 شب متوالی با مجالس متفاوت به بهترین نحو ممکن کار تعزیه به اجرا درآید که مخاطب را محو تماشای خود کند. هیچ نظارتی بر تعزیه نیست هاشمی تصریح کرد: متأسفانه بر روی تعزیه هیچ نظارتی نیست و از قدیم به گونه‌ایی بوده که هرکس که اولیاء خوان یا اشقیاخوان بوده و آن فرد مسئول گروه می‌شده و دستورات جهت نحوه اجرا و چگونگی کار را می‌داده‌اند؛ تعزیه از لحاظ مدیریت و نظارت مانند تئاتر نیست که کارگردانی داشته باشد و بتواند به اعضای گروه بگوید که چه بخوانیدو یا چگونه بازی کنید؛ بلکه شبیه‌خوان در صحنه هرگونه که خودش بخواهد و توانایی داشته باشد می‌خواند و بازی می‌کند و گاهاً پیش‌آمده مجلسی که مقرر گشته بود 2 ساعته باشد به دلیل اینکه شبیه خوان شعرهایی غیر از نسخه معمول خوانده 3 ساعت زمان برده و متأسفانه نظارتی بر نحوه اجرای او چه در داخل و چه در خارج نیست یعنی اینکه اگر بنده با گروی هم در گوشه‌ایی از خیابان در هر زمانی که بخواهم مجلسی را بخوانم کسی به من ایراد نمی‌گیرد که تو که هستی؟ و یا با چه مجوزی و به چه دلیلی تعزیه‌خوانی می‌کنی؟ شاید به خاطر قداستی که تعزیه دارد این کار را نمی‎‌کنند که حرفی پشت‌بندش با این مضمون که مانع اجرای تعزیه شدند نباشد البته بعضی اوقات شرایط ایجاب می‌کند نظارتی بر مکان و افراد و نحوه اجرای تعزیه باشد تا از فعالیت بعضی سود جویان که برای دریافت هزینه این کار را می‌کنند گرفته شود. وی ادامه داد: هیئتی که ما در آن کار می‌کنیم مجوز رسمی دارد و به ثبت رسیده، در زمان قدیم نیز به این شکل نبوده، درنهایت هر استانی 2 تا 3 هیئت تعزیه‌خوان داشت ولی متأسفانه امروزه گروه‌های زیادی می‌بینیم که با روش و نسخ مختلف که بعضاً تحریف هم شده‌اند در حال اجرا هستند حتی بسیاری از این افراد اصلاً شناختی بر تعزیه و یا مطالعه‌ایی بر تاریخ اسلام ندارند زیرا تعزیه‌خوانی کار هرکسی نیست چندین سال زمان می‌برد تا یک تعزیه‌خوان تربیت شود اما متأسفانه افراد خام و بدون اطلاع مجالس تعزیه را اجرا می‌کنند و آنرا به چشم شغلی برای امرار معاش نگاه می‌کنند؛ و حتی هستند افرادی که در شعرها دست برده و تخلص و نام شعر را به نام خود کردند و این یک سرقت آشکار است و یا افرادی که نسخ قدیمی را از پیر تعزیه‌خوان گرفته و از خلاصه آن نسخه جدیدی را در کتاب‌ها آورده‌ و درآمدی برای خود ایجاد کرده‌اند این ایراد از بنده و امثالهم است که نسخ و اطلاعاتی را که سالیان سال عمر و تجربه‌ را خرج آن کردیم را به راحتی فروختیم. تحریف در تعزیه حرام است این سید تعزیه‌خوان با اشاره به فتوای اکثر مراجع راجع به تحریفات تعزیه اینگونه ادامه داد: به قول حضرت امام(ره) تحریف در تعزیه حرام است و اگر تغیراتی امروز در متن‌ها می‌بینیم تحریف نیست ماهیت متن و نمایش یکیست مثلاً امروزهم نوع سلاحی که در تعزیه استفاده می‌شود همان شمشیر است نه مسلسل و لوازم دیگر؛ ولی در عصر حاضر ایجاب می‌کند که با توجه به تعغیرات در گویش و ادبیات نتوانیم از الفاظ ادبی قدیمی استفاده کنیم زیرا مخاطب نمی‌تواند با اثر ارتباط برقرار کند و این امر باعث خدشه به آن واقعه جانگداز نیز می‌شود؛ پیش‌آمده بعد از مجلس جوانی گفته که مگر امام حسین(ع) به این شیوه سخن می‌گفت؟ تأثیرگذاری تعزیه وی گفت: تأثیرگذاری تعزیه بسیار بالا است و بسیاری از فرزندانمان از همین نمایش‌ها با اهل‌بیت و رابطه خویشاوندی آنها با یکدیگر، مصائب و مشکلاتشان، رشادت‌ها و جنگ‌آوری‌هایشان آشنا می‌شوند. پس باید دقت لازم را داشته باشیم که از متن‌ها و نسخ صحیص استفاده شود. رفتار شایسته نیز لازمه یک تعزیه‌خوانی مؤثر است زیرا که این افراد زندگی اهل بیت عصمت و طهارت(ع) را در قالب نمایش به اجرا می‌گذارند پس باید اعتقادات و رفتارهای شایسته و در خور اهل‌بیت(ع) و امامان(ع) داشته باشند که متأسفانه در بین شبیه‌خوانان افرادی را دیده می‌شود که رفتارشایسته‌ای ندارند؛ اگر نظارت بود کار آسان‌تر می‌شد ولی حال که نظارت نیست خود شبیه خوانان باید دقت کنند به گونه‌ایی رفتار کنند تا بتوانند الگوهای خوبی برای تماشاگران و اطرافیانشان باشند. آواز و موسیقی در تعزیه وی موعتقد است که آواز و موسیقی یکی از ملزومات تعزیه است و خیلی از خواننده‌ها از همین اشعار و موسیقی‌های تعزیه استفاده می‌کنند؛ ما در جایی اجرا داشتیم، بعد از اتمام تعزیه شخصی از بنده خواست فلان قسمت را مجدداً بخوان و نوع دستگاه موسیقی قطعه اجرا شده را نیز به او بگویم بعداز مدتی همان شعر و موسیقی از تلوزییون پخش شد خود بنده تعجب کردم که چقدر این قطعه آشناست و بعد متوجه شدیم که آن شخص، آهنگ‌ساز یا خواننده بوده است. موسیقی و دستگاهایی که در قدیم استفاده می‌شد طبق اصول و قاعده ایجاد شده بود به گونه‌ایی که سنگ را هم به نوا در می‌آورد ولی متأسفانه امروز در موسیقی نیز دست برده‌اند و از موسیقی فیلم‌ها و سریال‌ها در تعزیه استفاده می‌کنند که زیاد پسندیده نیست حتی آلات موسیقی نیز تغییر کرده که در گذشته فقط از شیپور و طبل استفاده می‌شد که این سازها و نحوه خواندن غلط تعزیه را به انزوا می‌کشاند.