آرمان هیأت - نمادهای عاشورایی ما با شرق دور علی‌رغم باور یکسان تغییر می‌کند

نمادهای عاشورایی ما با شرق دور علی‌رغم باور یکسان تغییر می‌کند

مرتضی گودرزی دیباج در نشست مباحث فرهنگی محرم گفت: در ایران آنچه به عنوان نمادهای عاشورایی اتفاق افتاده است، در شرق دور که حتی باورهایشان با ما یکسان هم باشد، دچار تغییر می شود.

برنامه "آفاق" از شبکه رادیویی گفت و گو با موضوع نمادهای عاشورایی و با حضور دکتر حمدالله صادق نیا پژوهشگر، دکتر مرتضی گودرزی دیباج نقاش و عبدالحمید قدیریان نقاش و مدیر هنری سینما روانه آنتن شد. دکتر حمدالله صادق نیا درباره نمادها گفت: در طول تاریخ از نماد که نوعی علامت واجد هویت بصری است به عنوان ابزاری برای ایجاد ارتباط استفاده شده است. وی افزود: اگر بخواهیم ساده تر بگوییم، باید گفت هر چیزی که دلالت بر چیز دیگری می کند، نماد نامیده می شود. این نماد در طول تاریخ سابقه بسیار زیادی دارد. انسان اولیه بعد از اینکه از حالت وحشی بودن نجات پیدا کرد و تبدیل به گروه ها و اجتماع شد با مقوله مذهب آشنا شد. این پژوهشگر با اشاره به سیر مذهب در انسانها از بت پرستی تا توحید، اظهار داشت: در هر مرحله ای به نوعی از نماد آفریدگار را می پرستیده است. انسان ها در دوره ای از زندگی شان استوره پرست بودند یعنی مسائل ماورالطبیعه را به یک خدا ربط می داند یعنی اگر رعد و برقی می شد معتقد بودند یک خدا نیزه اش را پرتاپ کرده است و همه اینها نوعی نماد بوده اند. در ادامه دکتر مرتضی گودرزی دیباج با بیان اینکه باید تفاوت میان سمبل ها و نمادها و توتم ها را بررسی کرد، اظهار داشت: آنچه در طول تاریخ به عنوان توتم مطرح می شود، سمبل هستند و نماد نیستند زیرا نماد تعریف دیگری دارد و آنچه به عنوان بت پرستیده می شد، سمبل چیز دیگری بوده اند. وی به تاریخ اشاره کرد و بیان داشت: ما با نمادها در حوزه نگرش دینی تا جایی سر و کار داریم که با ما همخوانی دارد و نیازی به رفتن در عمق تاریخ نداریم و همین دوازده قرن اخیر اصالت بیشتری دارد زیرا با ظهور یکسری عناصر به صورت نماد در می آیند و این نمادها در طول تاریخ دچار تغییراتی می شوند و برخی دیگر در بطن جامعه می نشیند و برخی دیگر با باورها و جغرافیای فرهنگی ما تلفیق می شوند. این نقاش افزود: به نمادهایی که در جغرافیای فرهنگی قرار می گیرند می توان اطلاق ژئوپولتیک داشت. به عنوان مثال در ایران آنچه به عنوان نمادهای عاشورایی اتفاق افتاده است، در شرق دور که حتی باورهایشان با ما یکسان هم باشد، دچار تغییر می شود. گودرزی دیباج با بیان اینکه نمادها برای دلایل مختلف ایجاد می شوند، اظهار داشت: گاهی برای ایجاد ارتباط و گاهی برای هم ذات پندای و گاهی برای هماهنگی در فهم یک مطلب ایجاد می شوند، اما به محض اینکه در جامعه ایجاد می شود همان طور که یک ژن از دوره ای به دوره دیگر انتقال پیدا می کند، نمادهای فرهنگی نیز از دوره ای به دوره دیگر انتقال پیدا می کند. وی تصریح کرد: نمادها با انتقال در تاریخ، دچار تغییر می شود و به نوعی ساده سازی می شود و به جایی می رسد که دیگر نمی توان ریشه های آن را پیدا کرد و تنها با نگاهی تخصصی می توان منبع آن را یافت ولی چون جامعه با این نمادها همذات پنداری دارد و با آن نوعی ارتباط فکری ایجاد می کند، با آن همیشه همراهی می کند. این نقاش و پژوهشگر کشورمان به رنگ سیاه اشاره کرد و افزود: گفته می شود که رنگ سیاه کعبه به دلیل این است که رنگ سیاه همه رنگها را در خود دارد و رنگ برتر است در حالی که این هیچ صبغه تاریخی و علمی ندارد و کافی است بدانید آل سعود از چه زمانی مستقر شده است. وی با بیان اینکه اینگونه واکاوی ها به درد ما نمی خورد، گفت: وقتی نمادی در جامعه ما جا خشک کرده است، به هم زدن آن به مصلحت نیست، بلکه اصلاح آن باید صورت بگیرد زیرا یکسری نمادها داریم که اگر دست روی آن بگذاریم، ممکن است فردا در پی آن فتنه ای رخ دهد! در ادامه عبدالحمید قدیریان با بیان اینکه تعاریف برای بنده جایگاهی ندارد، به نمادها اشاره کرد و اظهار داشت: بنده از نمادها به عنوان یک زبان گویشی استفاده می کنم. در آثاری که تولید می کنم، مفهومی را منتقل می کنم و برای اینکه این مفهوم را سریع و ساده انتقال دهم، سعی می کنم از نمادها استفاده کنم. وی با بیان اینکه در کارهای نقاشی نمادها اهمیت کاربردی دارند، گفت: چیزی که در نمادها اهمیت دارد، ارزشگذاری است. با وجود اینکه نمی توان بسیاری از ریشه های نمادها را یافت، ولی آنچه را می توان فهم کرد این است که یا آدمها و یا تفکرات یکسری ارزش گذاری برای برخی تفکرات می کنند که برای آن ارزشگذاریها نماد انتخاب می کنند که گاهی انتخابی است و گاهی خود به خود صورت می گیرد. وی به عاشورا اشاره کرد و افزود: در این زمینه یکسری نماد داریم که برخی از علما می گویند این نمادها درست نیست و باید اصلاح شود اما این نماد حاوی فکری است و به طور اتفاقی وارد نشده است و گاهی نمادها توسط افراد وارد می شوند یعنی ارزشگذاری حکومتهاست زیرا آن حکومت می خواهد از آن نماد استفاده فرهنگی کند. مدیر هنری سینما تصریح کرد: نمادها در فرهنگ بسیار تاثیرگذار هستند زیرا بدون اینکه کلامی با مخاطب رد و بدل کنید و فقط با نشان دادن یک فرم مفهومی را منتقل می کنید و در فرهنگ غرب بسیار زیاد از این موضوع استفاده می کنند و با نمادها دنیا را کنترل می کنند. شایان ذکر است، برنامه آفاق هر شب ساعت ۲۰ از شبکه رادیویی گفت‌وگو پخش می شود. این برنامه که به مناسبت ایام محرم جایگزین برنامه گفت‌وگوی فرهنگی شده است، به مباحث فرهنگی محرم می پردازد.