رعايت احكام و آداب مسجد نيز نياز به فرهنگ سازى دارد . مسجد ، خانه خداست و كسى كه به مسجد مى رود ، در واقع ، به ديدار خدا مى رود . از اين رو ، شايسته است تا امورى را رعايت كند ، كه از آن جمله است: انگيزه الهى داشتن در رفتن به مسجد ، طهارت روح ، پاكيزگى جسم و لباس ، استعاذه و خواندن دعا هنگام ورود به مسجد و خروج از آن ، خواندن نماز تحيّت و رو به قبله نشستن. شتاب نكردن براى خارج شدن از مسجد ، شايسته و نيكوست.

در مقابل ، امورى مانند: عبور كردن از داخل مسجد بدون نماز خواندن در آن ، بلند كردن صدا ، سخن گفتن از مسائل دنيوى ، معرّفى كردن گم شده و پرسش از آن ، اشعار بيهوده و بى محتوا خواندن ، تجارت و خوابيدن در مسجد بدون ضرورت ، شايسته نيست.همچنين آلوده كردن مسجد به نجاست ، حرام ، و پاك كردن آن از نجاست ، واجب است ، چنان كه توقّف شخص جُنب و حائض در مسجد ، حرام است. در راستای بررسی نقش ائمه جماعات با حجت الاسلام محمد حسین فلاح زاده، رئیس ستاد ترویج احکام دین و عضو بخش استفتائات دفتر مقام معظم رهبری گفتگویی ترتیب دادیم که حاصل آن از نظرتان می گذرد.



-حاج آقای فلاح زاده مسجد دارای آداب و احکام خاصی است اما بسیاری از نمازگزاران و مردم با آداب و احکام مسجد آشنا نیستند؟ روحانیون و ائمه جماعات چگونه باید این آداب و احکام را برای مردم فرهنگسازی کنند؟

امام صادق (ع)فرمودند: «عَلَيْكُمْ بِإِتْيَانِ الْمَسَاجِدِ فَإِنَّهَا بُيُوتُ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ وَ مَنْ أَتَاهَا مُتَطَهِّراً طَهَّرَهُ اللَّهُ مِنْ ذُنُوبِهِ وَ كُتِبَ مِنْزُوَّارِهِ فَأَكْثِرُوا فِيهَا مِنَ الصَّلَاةِ وَ الدُّعَاءِ وَ صَلُّوا مِنَ الْمَسَاجِدِ فِي بِقَاعٍ مُخْتَلِفَةٍ فَإِنَّ كُلَّ بُقْعَةٍ تَشْهَدُ لِلْمُصَلِّي عَلَيْهَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ» «بر شما باد به رفتن به مساجد، به خاطر اين‌كه مساجد خانه هاى خداى متعـال در زمين هستند و كسى كه با طهارت به سوى مساجد برود خداى متعال او را از گناهانش پاك مى كند و از زوارش نوشته مى شود، پس زياد در مساجد نماز و دعا بخوانيد و در مسجدهاى مختلف نماز بخوانيد، چون كه در روز قيامت هر مكانى شهادت براى نمازگزارش مى دهد.»

مسجد محل عبادت خدا و مهمترین مرکز و پایگاه معنوی، فرهنگی مسلمانان از صدر اسلام تاکنون بوده است و این مکان مقدس و تاثیرگذار دارای احکام و آداب خاصی است که آشنایی با آن احکام می تواند به ما کمک کند که وظایف مان را درباره مسجد انجام بدهیم و ثواب و آثار و سبب مسجد رفتن بیشتر بهره مند باشیم.

در بیان احکام، بنا گره گشایی باشد

یکی از وظایف مهم عالمان دینی به ویژه ائمه جماعات مساجد بیان احکام شرعی به طور عام و بیان احکام خاص به طور خاص است. بویژه در مکانی که امام جماعت و مامومین در کنار هم در یک محل مشغول عبادت خدا می شوند، لازم است که با احکام و آداب حضور در مسجد آشنا شوند و به اعتقاد من آشنایی و بیان این احکام یکی از ضرورت ها است. از اینرو واجب است روحانیون و ائمه جماعات آن دسته از مسائلی که لازم است مردم بدانند را بیان کنند تا آنها فرا گیرند.

در مرحله اول کسی که می خواهد احکام شرعی و آداب مسجد را برای مردم بگوید، باید خودش آشنایی به احکام داشته باشد یا به تعبیر دیگر، مسئله گو باید مسئله دان باشد و جهت آمادگی برای بیان احکام باید مراحلی را بگذراند. اصل مهم و غرض اصلی با بیان این احکام، تبیین دو موضوع مهم برای مردم باید باشد اول اینکه انتخاب درست مسایل یعنی اینکه چه مسایلی را باید بیان کنند و دوم ساده گویی (به لسان قوم) و به زبان مردم سخن گفتن نه به صورت اصلاحات و عبارات مشکل فقهی که از آنها نتوانند بهره ای ببرند.



ائمه جماعات در کنار توجه دادن به این مسایل، توجه دادن به عمل به احکام شرعی را نیز باید جز وظایف شرعی خودشان قرار دهند، چون وظایف عالمان دینی در رابطه با احکام دینی اول بیان است و بعد اهتمام به عمل آنها است.

کمتر مکانی به اندازه مسجد احکام و آداب دارد

یکی دیگر از اصول مهم در رابطه با بیان احکام، مخاطب شناسی است یعنی ائمه جماعات و روحانیون باید کسانی را که در مسجد حضور می یابند و پای منبرشان می نشینند و به احکام آنها گوش می دهند را به درستی بشناسند. اینکه از چه قشری هستند، موقعیت شغلی آنها چیست و در کجا زندگی می کنند. بر اساس این معیارها و ملاک ها مسایل مورد نیاز آنها را انتخاب و برای آنها مطرح کنند. مسایل مطرح شده برای مردم باید برای مردم به روش زندگی تبدیل شود. از طرفی بنای ما در بیان احکام، گره گشایی باشد یعنی یک سری مشکلها و مسائلی که مبهم است و مخاطبان تصور باطل از آنها دارند، به صورت روشن بیان کنیم.



در خصوص احکام مسجد کمتر مکانی است که این مقدار احکام و مسایل شرعی در رابطه با آن موضوع بیان شده است، اصل مسجدسازی که جزء مستحبات است و گاهی واجبات است و حفظ حرمت مسجد، معماری مسجد همه دارای احکام خاصی است زیرا مسجد مکان خاصی است.

ترغیب مردم به ویژه قشر جوان برای حضور در مسجد

موقوفات مسجد، نگهداری، کیفیت بهره برداری و استفاده و همچنین جابجایی مسجد و بیرون بردن اثاث مسجد، حفظ حرمت مسجد و پرهیز از بی احترامی مسجد، نماز جماعت و سایر نمازهایی که در مسجد خوانده می شود احکام ویژه و خاص خود را دارد و از جمله مسایل مهمی است که مرتبط با مسجد می شود و باید توسط عالمان دینی برای مردم بیان شود تا مردمی که در مسجد حضور می یابند با این آداب و احکام آشنا شوند.



نکته دیگر ترغیب مردم به ویژه قشر جوان برای حضور در مسجد است، افراد کهنسال اگر به طور اجمال اقبالی به مسایل دینی و مذهبی و آداب و مستحبات داشته باشد در مسجد این مسایل را پیگیری می کنند اما قشر جوان و پرتحرک که نیروی فعالی هستند و با شیطان نفس و شیطان های بیرونی مقاومت می کنند شاید این مسایل را در جای دیگر پیگیری کنند بنابر این باید زمینه حضور آنها را در این سنگر فراهم کنیم. یعنی عالمان و ائمه جماعات باید شیوه تبلیغی و بیان احکام، کیفیت برخوردشان با نمازگزاران و جوانان به گونه ای باشد که حضور جوانان در مسجد پررنگ باشد و آنها بهره بیشتری از بیان احکام ببرند.



- آیا صرفا بیان احکام شرعی توسط روحانیون و ائمه جماعات باید برای مردم صورت گیرد یا نظارت آموزشی هم باید صورت گیرد؟

در بیان احکام و آموزش مسایل دیگر باید نظارت آموزشی صورت گیرد یعنی فقط مسایل گفته شود و نظارتی نباشد، درست نیست. باید بدانیم که این گفته شده را مردم آموخته اند یا نه.بسیاری از مسائل فقهی، قابلیت آموزش عملی دارند، به عنوان مثال وضوی جبیره، نماز جماعت، نماز آیات و حجّ. زیرا تبلیغ دین فقط گفتاری نیست، بلکه آموزش عملی هم باید داشته باشیم و این سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است که فرمودند: «صَلُّوا کَما رَأَیْتُمُونِی أُصَلِّی؛ نماز بخوانید همان طور که من نماز می خوانم!»

در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است که«حماد بن عیسی از شا گردان امام صادق(ع) فرمودند: در محضر امام صادق (علیه السّلام) بودم، ایشان به من فرمودند: آیا می توانی نماز را خوب بخوانی ؟ عرض كردم : چگونه نمی توانم و حضرت فرمود: برخیز و نمازی بخوان تا من ببینم كه چگونه می خوانی .رو به قبله ایستادم و شروع به خواندن نماز كردم . تمام نماز را از نظر ركوع و سجود به جای آوردم ، اما حضرت آن را نپسندید و فرمودند:شما که از اصحاب ما هستید درست نیست که این گونه نماز بخوانید، نگفتند نماز شما باطل است. بعد گفتند من نماز می خوانم شما بیاموزید زیرا که آنچه را که از ما فرا گرفته اید باید ببینیم چگونه در عمل پیاده می کنید». از این حدیث امام صادق(ع) در آموزش احکام فقهی و آداب مسجد باید استفاده کرد. بنابراین بهترین شیوه برای بیان احکام اجرای عملی و نیز غفلت نکردن از جاذبه های هنری است.



بیان این گونه احکام بدون اجر و پاداش نخواهد بود و ثواب بسیار زیادی دارد زیرا مردم اگر مسایل را به درستی از ائمه جماعات و روحانیون یاد بگیرند در ثواب اعمال آنها نیز روحانیون شریک می شوند. نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که احکام و آداب مسجد که برای مردم بیان می شود احکامی باشد که برای مردم ضرورت دارد. بیان مسائلی که هیچ گونه نیازی برای مردم نیست نباید مطرح شود و در احادیث نیز آمده است که به فراخور قدرت فهم و نیاز آنها مسایل بیان شود.



-در رابطه با بیان احکام و آداب مسجد کتاب های بسیار کمی تالیف شده است که برای فرهنگسازی و آشنا کردن مردم با این احکام کافی نیست، در این زمینه چه اقدام موثری باید صورت گیرد؟

برای آشنایی مردم با احکام مسجد باید فرهنگ سازی صورت گیرد و یکی از شیوه های آن نوشتن کتاب ها، انتشار جزوات و نشریاتی برای مطالعه است. همچنین استفاده از فناوری های روز و نرم افزارهایی که در این زمینه است نیز می تواند در این زمینه موثر است تا مردم با آداب و احکام مسجد آشنا شوند.

ستاد اقامه نماز در مورد احکام و آداب مسجد کتاب هایی را تهیه و تالیف کرده است اما کافی نیست. به نظر من باید در مورد احکام مسجد، آداب مسجد، جایگاه مسجد، تاثیرگذار مسجدی در مسایل اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و فرهنگی آثار بیشتری و بهتری تالیف شود.

آرمان هیأت