حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه، رییس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در آیین بزرگداشت خواجه نصیر الدین طوسی که چهارشنبه، پنجم اسفند به میزبانی این موسسه برگزار شد، اظهار کرد: ماهیت و قدرت خواجه نصیر به اندازه ای والا است که القاب متعددی حتی از سوی مخالفان مکتبی اش، به او داده اند که از جمله می توان به سلطان الحکماء و المتکلمین، رییس المحققین، عقل یازدهم، ارسطوی دهر، کعبه دانش و افضل علمای اسلام اشاره کرد.



وی با اشاره به این که خواجه نصیر در حوزه های مختلف معرفتی و علوم گوناگون از جمله فقه، کلام، تفسیر، عرفان، هیئت و ریاضیات نظر داشته و قلم زده است، ادامه داد: او تقریبا ۲۰۰ اثر و حتی به گفته برخی بیشتر از این تعداد، تالیفات داشته است که از جمله می توان به اساس الاقتباس در باب منطق، تجرید العقاید در خصوص کلام، شرح الاشارات درباره فلسفه و اخلاق ناصر در باب سیاست و اخلاق اشاره کرد.



وی با بیان این که شخصیت خواجه را دنیا می شناسد به دلیل آن که آثار او به زبان هایی همچون انگلیسی، آلمانی و روسی ترجمه شده اند، افزود: انس خواجه به اهل بیت علیهم السلام به حدی است که علاوه بر تدوین رساله امامت، وقتی از دنیا رخت بر می بندد، وصیت می کند تا در حرم شریف کاظمین دفن شود و بر سنگ مزارش بنویسند: سگ اصحاب کهف در درگاه من دو دستش را دراز کرد. البته قبر شیخ مفید در بخش مردانه و شیخ طوسی در این حرم شریف در بخش زنانه واقع شده و ما مجبور هستیم به گونه ای خدام را با زحمت به حضور در کنار مزار او راضی کنیم.



حجت الاسلام خسرو پناه خواجه نصیر را الگوی بسیار مناسبی برای تمدن اسلامی به ویژه نوع نوین آن معرفی کرد و گفت: حکیم علاوه بر جامعیت در علوم مختلف، علوم را به صورت کاربردی در عصر خود به کار می بست ضمن این که مدیریت حکیمانه ای داشت.



وی با بیان اینکه خواجه نصیر در کتاب تجرید العقاید، نظرات خود را مباحث کلامی مطرح کرده است، تصریح کرد: این اثر به حدی اهمیت دارد که حواشی و شروح متعددی بر آن نوشته شده است که از جمله می توان به حاشیه ملاصدرا و شرح شمس الدین اشاره کرد.



رییس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در ادامه سخنان خود با بیان این که نوآوری های بسیاری در این کتابِ خواجه نصیر به چشم می خورد که من در اینجا به سه نوع آن اشاره می کنم، افزود: نخست در حوزه معقولات ثانی، او بحث مهم معرفت شناسی و هستی شناسی معرفتی دارد که نخستین بار به صورت واضح شیخ اشراق آن را مطرح کرده است. او مفهوم انسان را معقول اول می نامد و پس از آن، مفاهیم دیگری انتزاع می شوند که کلی بوده و مثلا از انسان مفهوم وجود و شیء انتزاع می شود که شیخ اشراق آن ها را معقولات ثانی می داند اما خواجه نصیر به صورت مفصل در کتاب تجرید درباره آن صحبت می کند که شیخ اشراق به آن ها اشاره نکرده است.



وی با بیان این که خواجه نصیر معقولات ثانی را عارض بر معقولات اولی می داند و معقولات ثانی را اعتبارات عقل می داند که مطابقت آن ها هم با عقل است، ابراز کرد: در این زمینه او بحث ذهن شناسی مهمی را تشریح می کند که برخی محققان، معقولات ثانی را با معقولات ۱۳ گانه کانه مطرح می کنند؛ در واقع نوآوری اول خواجه این است که متوجه شده برای شناخت عالم خارج باید ذهن شناسی داشته و برای این کار باید معقولات ثانی را شناخت.



حجت الاسلام خسروپناه نوآوری دوم خواجه نصیر را رویکردی دانست که او به بحث انبیاء دارد و گفت: خواجه در آثار مختلف فلسفی و کلامی به مساله بعثت انبیاء پرداخته و بیان می کند چرا بشر نیاز به بعثت ایشان داشته است. در واقع با وجود آن که خواجه نصیر پراگماتیسم نیست و رئالیسم و واقع گراست، اما در کتاب تجرید خود وقتی به بحث انبیاء می رسد، بیان می کند بعثت انبیاء حسن است به دلیل آن که فوایدی دارد و سپس آن به تشریح آن فواید می پردازد.



وی خاطر نشان کرد: اما نوآوری دیگر خواجه نصیر روش شناسی خاصی است که او در کتاب تجرید در پاسخ به شبهات معاد مطرح می کند. برخی بیان می کنند «شما که از معاد صحبت می کنید، آفرینش دیگری غیر از این عالم چگونه ممکن است؟» که خواجه به این پرسش پاسخ می دهد و توضیح می دهد جهان کنونی ممکن الوجود است که تحقق یافته و بنابراین آفریش جهان های موازی با این ممکن الوجود میسر است و ممکنات نیازمند به واجب الوجود هستند چه یکی باشد و چه بی نهایت.



حجت الاسلام خسرو پناه در پایان سخنان خود یادآور شد: بنابراین با این که خواجه نصیر مسلط به طبیعیات قدیم هم بوده است، اما هرگز طبیعیات عصر خودش موجب شبهات در مباحث الهیات نمی شده است به دلیل آن که فلسفه حاکم بر الهیات است و بر اساس اصل علیت نیازمندی به واجب الوجود را نشان می دهد.

آرمان هیأت